Vizantijska umjetnost

Zbog geografskog položaja na granici zapada i istoka,vizantijska umjetnost je bila predodređena da sjedini elemente grčko-rimske i istočnjačke umjetnosti.Centar vizantijske umjetnosti bio je Carigrad,u kome su istočnjačke i grčko-rimske tradicije prožete hrišćanskom idejom po kojoj je car predstavnik Boga na zemlji.Umjetnost je trebalo da materijalizuje božanske zakone,jedan apsolutni poredak božanskog porijekla.Invencija umjetnika bila je ograničena,on je bio dužan da slijedi prototip u kome je sve tjelesno i čulno bilo potisnuto u korist duhovnog,u korist ideje o apsolutu.
Razvojne etape vizantijske umjetnosti bile su obilježene periodima uspona i opadanja.Poslije najezdi varvarskih plemena,koja su prijetila na svim granicama,u haotičnim vremenima seobe naroda,Justinijanova vlada u VI vijeku obilježava prvi cvjetni period vizantijske umjetnosti.

ARHITEKTURA

U ovom periodu u arhitekturi preovladava centralna građevina sa osnovom grčkog krsta upisanog u kvadrat i sa jednom ili pet kupola.Kupole dobijaju tambur sa prozorima,kroz koje svjetlost pada odozgo.Građevine postaju uže ,a više.Spoljašnjem izgledu građevine pridaje se veći značaj bogatijim raščlanjavanjem zidova i kombinacijama samog građevinskog materijala :opeke, kamena i maltera kojima se stvara polihromija i živopisnost fasada.
Tada je u Carigradu izgrađen najveći spomenik vizantijske arhitekture:

SVETA SOFIJA,crkva Božije premudrosti.Kombinacijom produžene i centralne građevine ali sa naglašenom centralnošću,crkva ima oblik kvadrata, od kojih je manji,središnji,pokriven kupolom upisan u veći. Ogromna kupola proširena je prema istoku i zapadu polikupolama,a ove,prema jugu i sjeveru-četvrtinama kupola.Velikim prostorom,sfernim površinama kupola i polukupola,koje izgledaju kao da lebde nad prostorom,svjetlucanjem mozaika i raznobojnog mermera skoro prozirnim kamenim pregradama i kapitelima,arhitektura Sv. Sofije djeluje bestežinski i nematerijalno.Ovim osobinama ona je trebalo da ovaploti božansku mudrost kojoj je posvećena. Prozori,gusto poredani pri dnu kupole i na zidovima glavnog broda, raskošno osvjetljavaju unutrašnji prostor.
U Justinijanovo vrijeme gradilo se i u Raveni,koja je bila glavno uporište vizantijske vlasti u Italiji. crkva Sv. Sofije

Crkva SAN VITALE u Raveni je oktogonalna građevina sa kupolom.Dobro osvjetljena,ona ima sa obe strane oltara dva čuvena mozaika.Jedan prikazuje caricu Teodoru s dvorskom pratnjom kako crkvu daruje zlatnim peharom;drugi Justinijana,takođe sa pratnjom,kako crkvu daruje zlatnom zdjelom koju drži u ruci.-ovi mozaici oznacavaju pocetak vizantijskog stila u slikarstvu;visoke,lake,izduzene figure,frontalno okrenute posmatracu,bez ikakvog nagovjestaja pokreta,sa krupnim ocima uprtim u nas,ponavljace se stotinama godina na zidovima vizantijskih crkava.Ispod raskošne odjeće su nestale tjelesne vrijednosti,svjesno žrtvovane duhovnom izrazu.Zemaljski prostor zamjenjen je zlatnom ravnom površinom kao pozadinom figura.Istom stilu ravenskih mozaika pripadaju i mozaici Eufrazijeve bazilike u Poreču,izgrađene u VI vijeku,kao I mozaici u crkvama na Siciliji i u Grčkoj.

FRESKE

Periodu vizantijske umjetnosti pripadaju freske u nekim crkvama Makedonije,freske u Sv.Sofiji u Ohridu i u Nerezima kraj Skoplja. Sv.Sofiji u Ohridu freske iz sredine XI vijeka najviše su očuvane u oltarskom prostoru.Ističu se,na sjevernom i južnom zidu,dva friza klečećih anđela raširenih krila,koji se u strogom i svečanom ritmu priklanjaju Bogorodici sa Hristom naslikanoj u polukružnoj apsidi.Freske u Ohridu imaju simboličan i dogmatski karakter i njihova glavna osobina je naglašena ekspresivnost.Ona je postignuta stilizacijom figura,neproporcionalnošću i namrgođenim,asketskim likovima.Taman,tonski shvaćen kolorit ističe blag volumen figura, ali je pozadina ravna i uglavnom apstraktna.Crkva u Nerezima datirana je 1164. godine grčkim natpisom nad ulazom.Malih dimenzija,ona ima dragocjene freske iz perioda Komnina.Linija,prisutna već u slikarstvu Sv.Sofije u Ohridu,dobija u freskama Nereza primaran značaj.Ona nije više samo naglašena i podvučena kontura,već ulazi unutar obojenih površina da označi nabore draperije,plastičnost oblika,kosu i bradu.Uz svijetle boje ona je nosilac osjećajnosti i istovremeno,prefinjene dekorativnosti.

VIZANTIJSKA UMJETNOST U RUSIJI

Tokom XIII i XIV vijeka vizantijski stil u umjetnosti prodire i u Rusiju,u kojoj se kao velika umjetnička žarišta ističu Kijev, Vladimir,Suzdalj i Novgorod,a poslije mongolskog osvajanja u XIV vijeku istaknuto mjesto zauzima Moskva.Iako je crkvena arhitektura u Rusiji imala uzore u carigradskim crkvama, vremenom je razvijen originalan tip građevine kvadratnog oblika sa kosim krovovima i kupolama.Najznačajnija djela ruskog slikarstva su ikone.Na njima se ističu velike površine čistih boja,skoro bez sijenki,sa ritmovima jasne, vijugave linije.
Najbolji ruski slikar ikona i fresaka je Andrej Rubljov.Njegova ikona Starozavjetne Trojice svrstava se u same vrhove evropskog slikarstva.