|
Umjetnost renesanse u Italiji |
|||
ODLIKE RENESANSE
Prekid sa srednjim vijekom oznacila je renesansa. Ona je jedan od najkrupnijih pokreta u kulturi zapadne Evrope, koji je doveo do preokreta u nauci, filozofiji, knjizevnosti i likovnim umjetnostima. Italija je zemlja u kojoj je umjetnost renesanse nasla svoj najvisi izraz, jer je u njoj najprije doslo do razvoja gradova i gomilanja bogatstva u pojedinim gradanskim porodicama.
Uporedo sa materijalnom, razvijala se duhovna kultura koja se izrazila u sve vecem interesobvanju za anticku umjetnost. Nosioci te nove kulture bili su humanisti koji su kulturu usmjerenu prema covjeku suprotstavljali skolastickoj nauci i teologiji. Za italijanske humaniste srediste univerzuma vise nije bio bog, vec covjek, univerzalno obrazovani humanista, predstavnik novcane i intelektualne elite. Humanisti su sakupljali i proucavali anticke rukopise, ucili grcki i latinski jezik, istrazivali ostatke anticke arhitekture i skulpture. Razvijena samosvijest i samopouzdanje omogucili su im da slobodno biraju uzore, koje nalaze u antici i prirodi, donose zakljucke i da ih analiticki obradjuju. Stvoreno je racionalno i naucno shvatanje svijeta i ojacala je individualnost italijanskog i evropskog gradanina. Zasnovana na empirijskom dozivljaju svijeta i kritickom odnosu prema autoritetima, renesansa je oslobodila bujicu stvaralacke energije prvo u Italiji i Nizozemskoj, a zatim u Njemackoj i Francuskoj.
Svijet u kome je stvoren renesansni umjetnik bio je mnogo slozeniji od svijeta njegovih prethodnika. Umjetnik ne samo da je bio prijatelj humanista, filozofa i knjizevnika, vec je i sam bio univerzalno obrazovan i svestran stvaralac. Mnogi su bili istovremeno arhitekti, skulptori, slikari, naucnici i pjesnici. Upuceni na prirodu, proucavali su optiku I ustanovili zakonitosti linearne i vazdusne perspektive. Znacajan predmet proucavanja umjetnika bilo je i ljudsko tijelo, njegova anatomska struktura, zakoni pokreta i proporcije od kojih zavisi njegova ljepota.
ARHITEKTURA
Arhitekturi renesanse uzor je bila anticka arhitektura. Ona ozivljava anticke estetske principe: Simetrija, proporcija i harmonija. Oslobadja se goticke dekorativnosti i tezi da djelove koji su u gotickoj arhitekturi isli ka razjedinjavanju objedine prostorno jasne arhitektonske cjeline.
Kapela Svetog Petra u Montoriju, koja obiljezava mjesto raspeca sv. Petra u Rimu djelo je arhitekte Bramantea. Gradjevina je dobila nadimak Tempieto. Mali hram, po svojim dimenzijama ali monumentalan po utisku. Jednostavan po svojoj zamisli kruznog oblika sa kupolom ona je savrsena u svojoj simetriji a narocitio u harmonicnom odnosu svih djelova. Ritam horizontalnih i vertikalnih elemenata, postepeno smanjivanje arhitektonskih elemenata cini je uravnotezenom. Prestavnik je Donato Bramante.
|
|
|
Tempietto, 1502.Rim |
SKULPTURA
Ona je takodje raskinula sa srednjovjkovnom tradicijom. Skultura se oslobadja arhitektonskog okvira. Umjetnici sada obradjuju zadnji dio isto kao i prednji. Poznati skulptori su o Donatelo i Mikalandjelo.
Donatelo je u svojim djelima izrazio skoro sve vidove renesansne umjetnosti. Prvi je poslije antike izlio muski akt u prirodnoj velicini. To je njegova statua David. Iako je skulptor na reljefima je radio trodimenzionalni prostor. Oziveo je u novom duhu naturalizam rimskog portreta tipa biste, portret Nikole Uzana.
SLIKARSTVO
Slikarstvo je takodje raskinulo sa srednjovjekovnom umjetnoscu. Preteca slikatstva u Italiji je firentinac Djoto. Znacajan umjetnicki centar italijanske renesanse, pored Firence i Rima , bila je Venecija. Izlozeni uticajima vizantijske umjetnosti kroz cio srednji vijek u gradu u kojem su Sunceva svijetlost i njeni odbljesci na vodi stalno prisutne pojave, zahvaljujuci poznavanju iusavrsavanju tehnike uljanih boja, venecijanski slikari posebno isticu bogastvo i intezitet boja i atmosferu pejsaza i prirode. Na njihovim slikama koja nije dodatak crtezu vec bitan elemenat u oblikovanju i stvaranju slikarskog jedinstva. Tehnika uljanih boja je u Veneciju stigla iz Flandrije, venecijanski slikari, narocito Ticijan i iskoristili su njene prednosti i usavrsavali slikanje ovom tehnikom. Postigli su u ovoj tehnici slobodniji rad cetkicom koji je postao opet najvisi kod Tizijana, sredstvo izrazavanja umjetnikove licnosti. Veliki slikari renesanse u Italiji pored Ticijana su jos Leonardo, Mikelandjelo i Rafaelo.
LEONARDO da VINCI
Jedan od najuniverzalnijih umjetnika italijanske renesanse bio je Leonardo da Vinci. Njegovi radovi iz oblasti matematike, anatomije, mehanike, fizike, balistike i teorije o umjetnosti izrazavaju ogromno interesovanje i poznavanje iz oblasti ljudskog duha. Leonardo je sa duhom naucnika prilazio i slikarstvu, u kome je eksperimentisao na isti nacin kao i u nauci, zbog cega je neke slike ostavio nedovrsenim, dok druge kao milanska Tajna vecera, propadaju zbog njegovih tehnoloskih eksperimentisanja. Brojne zabiljeske i crtezi koje je Leonardo ostavio govore da je on bio nasljednik naucne tradicije i racionalizma firentinske renesanse, ali njegove rijetke slike pokazuju da je tu tradiciju prevazisao novim osjecanjem za formu. Na nedovrsenoj slici Poklonjenje mudraca Leonardo je naslikao veliki broj figura oko sredisnje grupe sa Bogorodicom, ali je svakoj obezbijedio znacaj i vidljivost. Centralne svijetle figure obrazuju trougaro, odnosno piramidu, a ona stvara dovoljno dubok prostor u kojem je, u pozadini, naslikao rusevine neke stare gradjevine, drvece , konje i ljude. Sve figure oko centralne grupe imaju raznovrsne pokrete i izraze i obavijene su sjenkama i polusjenkama koje ih utapaju u prostor. To je Leonardov sfumato koji u prvi plan istice svijetlo-tamno , ali bez ostrih granica. Sfumato su meki i fini , skoro fluidni prelazi svijetlo-tamnog, koji obezvrijedjuju konturu , uranjaju figuru u prostor, stvarajuci njhovo novo jedinstvo. Oblici su meki i nedovrseni kao da su obavijeni izmaglicom. Do punog izrazaja sfumato je dosao na Leonardovim dovrsenim slikama od kojih je najcuvenija Mona Liza.
RAFAELO SANTI
Drugi iz kruga velikih slikara renesanse bio je Rafaelo Santi. Portretista i slikar Bogorodice, Rafaelo je u vatikanskim lodjama i stancama stvorio monumentalne fresko-kompozicije u kojima je grupisao veliki broj figura u prostoru. Na jednoj od njih Atinskoj skoli, on je u ogromnom prostoru sa dve pozornice-jednom ispod stepenica i drugom iznad njih – naslikao mnostvo antickih filozofa.Uravnotezenosti i preglednosti slika doprinose krupni i teski volumeni figura, cvrsti smjerovi horizontala i vertikala i naglasena tacka ravnoteze glavnih figura Platona i Aristotela u kojoj se sijeku perspektivne linije. Ove dve figure istaknute su i svjetloscu koja dolazi iza posljednjeg luka. Ono sto sliku cini monumentalnom i vrijednom, pored figura je prostor konstruisan arhitekturom sa velikim lukovima, stupcima, nisama i statuama. Iako je Rafaelo sliku zamislio kao raspravu antickih mudraca, naslikana arhitektura je renesansna arhitektura crkve Sv. Petra u Rimu.
MIKELANDJELO BUANAROTI
Veliki skulptor i slikar renesanse je i Mikelandjelo Buanaroti. Njegova statua Davida, visoka preko 5m isklesana je u jednom bloku bijelog kararskog mermera. Ono po cemu se ona razlikuje od Donatelovog istoimenog kipa nisu samo dimenzije i materijal nego i umjetnikov odnos prema ljudskoj figuri. Nasuprot oslobodjenoj energiji izrazenoj krz opusteno tijelo Donatelove statue, kod Mikelandjelovog Davida dobija se utisak da se energija sabija a ne oslobadja. Otuda osjecanje napetosti u jednom tijelu shvacenom kao –tamnica duse-. U krugu firentinske intelektualne elite na dvoru Medicejaca ozivljela je ljubav za Platonovu filozofiju-neoplatonizam, koja je imala uticaja na Mikelandjela. Iste osobine njegovog Davida imaju statue Mojsija i Robova, klesane za grobnicu pape Julija 2 a jos vise kipovi nadgrobnih spomenika Lorenca i Djulijana Medicija.
DJOTO
Preteca renesanse u Italiji je firentinac Djoto. Njegove slike znace radikalan raskid sa vizantijskom umjetnosti. On se oslobodio na svojim freskana velikih povrsina zlata umjesto kojih koristi prirodne boje tona. U kompoziciji svojih slika, koje je zamislio u prostoru koristi i skore elemente pejsaza.
TICIJAN
Svojim dugim zivotom Ticijan je ispunio cio 15 vijek venecijanskog slikarstva. Dela nastala do sredine vijeka pripadaju umjetnosti renesanse, kao Flore, Zemaljska i nebeska ljubav, Zaspala Venera i druge. Na njima su oblici cvrsti boja zatvorena unutar odredjenih povrsina, linija duga i neprekinuta. Na tim slikama izrazio je culno dozivljenu zensku ljepotu i draperiju, na njima on je slikar materijalnosti svijeta. Na slikama stvorenim u drugoj polovini vijeka dijagonalno kretanje oblika isvjetlosti dozvoljava nam da figure i prostor samo naslutimo ali ne i da ih vidimo u njihovoj tjelesnoj prisutnosti. Dok su naslikani oblici nejasni, pigment boja je materijalizovan kroz guste i neravnomjerne slojeve, nanete pokretom ruke, koji se vidi na povrsini slike.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
