Istorija Italije

Praistorijska nalazišta se mogu naći na više mjesta, posebno u regijama Lazio, Toskana, Umbria i Basilicata . U starom vijeku, Grci su u južnoj Italiji i na Siciliji imali "veliku Grčku" (Magna Graecia), a na sjeveru su vladali Etruščani. Rim je postao centar Rimskog Carstva, koje je do 5. stoljeća vladalo najvećim dijelom Europe.

Nakon srednjeg vijeka, Italija je bila glavno središte humanizma i renesanse, koji su preporodili europsku filozofiju i umjetnost. Italija je bila rascjepkana u gradove-državice ili područja pod tuđinskom vlašću do 17. juna 1861. godine, kad se cijelo poluostrvo zajedno s dva ostrva udružio u jednu kraljevinu. Grad Rim se pridružio tek 20. maja 1970. godine, što je konačni datum ujedinjenja Italje.

Fašisti su uveli diktaturu 1922. godine, borili se na strani Njemačke u2. svjetskom ratu i izgubili. Referendum o monarhiji od 2. jula 1946. godine. stvorio je Republiku Italiju. Od tada do današnjih dana jedina stvarna opasnost po tada stvoren ustavni poredak je bio Borgheseov puč iz prosinca 1970. godine

Italija je otpočetka članica saveza NATO i Evropske unije.

 

Politika Italije

Ustav iz 1948. godine ustanovio je dvodomni parlament (Parlamento), koji ima Zastupnički dom (Camera dei Deputati) i Senat (Senato della Repubblica), zasebno sudstvo, te izvršnu vlast utjelovljenu u Vijeću ministara (kabinetu), koje predvodi predsjednik vijeća (predsjednik vlade).

Predsjednik republike bira se svakih 7 godina, a bira ga parlament zajedno s malim brojem regionalnih poslanika. Predsjednik predlaže predsjednika vlade, koji predlaže ostale ministre (formalno ih imenuje predsjednik). Vijeće ministara (koje obično čine parlamentarni zastupnici) mora zadržati povjerenje (Fiducia) oba doma.

Zastupnici domova parlamenta biraju se izravno kroz opće izbore, a koristi se miješani većinsko-proporcionalni sistem. Prema zakonima iz 1993. godine, 75% mjesta u parlamentu zauzimaju predstavnici okruga; preostalih 25% mjesta raspoređuje se proporcionalno. Zastupnički dom ima 630 zastupnika. Osim 315 zastupnika koji se biraju, Senat sadrži i bivše predsjednike, kao i razne druge osobe imenovane doživotno u skladu s posebnim ustavnim odredbama. Zastupnici oba doma biraju na najviše 5 godina, ali oba se doma mogu raspustiti i prije isteka tog roka. Zakoni se smiju predlagati iz oba doma, a mora ih prihvatiti većina u oba doma.

Talijansko se sudstvo zasniva na rimskom pravu, napoleonskom kodu i statutima. Ustavni sud (Corte Costituzionale), koji odlučuje o ustavnosti zakona, osnovan je tek nakon 2. svjetskog rata.

 

Geografija zemlje

 

Regije Italije

Abruzzo,Apulija, Basilicata, Emilia-Romagna, Furlanija-Julijska krajina, Trentino-Južni Tirol, Kalabrija, Kampanija, Lazio, Ligurija, Lombardija, Marke, Molise, Pijemont, Sardinija (Sardegna), Sicilija (Sicilia), Toskana (Toscana), Umbrija, Valle d'Aosta i Veneto.
 

-Abruzzo, (ili Abruzzi, što je starija zastarjela množina) je regija u središnjoj Italiji, dio bivše regije Abruzzi i Molise. Graniči s regijama Marke (na sjeverozapadu), Umbrija (na zapadu), Lacij (na jugu), Molise (na JZ) te s Jadranskim morem na istoku.
Površine regije je 10,794 km², a u regiji živi oko 1.3 milijuna stanovnika.
Glavni grad regije je L'Aquila. Regija je podijeljena u 4 pokrajine: L'Aquila, Teramo, Chieti te Pescara, glavno ekonomsko središte regije.
Regija je bogata prirodnim ljepotama i istorijom, no masovni turizam je tek u začetku. Abruzzo obiluje dvorcima i srednjovjekovnim gradovima, posebice u blizini grada L'Aquila.
Veći gradovi su: Lettomanopello, L'Aquila, Chieti, Pescara, Teramo, Vasto, Avezzano, Giulianova, Sulmona, Lanciano, Montesilvano, Francavilla al Mare, Roseto, Penne, Castel di Sangro.
Manji gradovi su: Tortoreto, Alba Adriatica, Pescasseroli, Collelongo, Villavallelonga, Gissi, Rocca di Mezzo.
Skijaški tereni: Campo Felice (u planinama Gran Sasso), Ovindoli (pored planine Velino), Roccaraso (prvi u ovom dijelu Italije, pored Castel di Sangro).
 

-Lombardija (tal.: Lombardia) je regija u Sjevernoj Italiji, između Alpa i doline rijeke Po. Graniči sa Švicarskom, Trentinom, Venetom, Emilijom i Pijemontom.
Ime je dobila po narodu Lombardi koji su u 6. st. okupirali skoro cijelu Italiju. Lombardiju omeđuju središnje Alpe na sjeveru, na jugu Padska nizina, na istoku Lago di Garda te rijeka Ticino na zapadu. Milano je drugi grad po veličini u Italiji, ujedno i glavni grad ove regije. Prijestolnica je talijanske privrede. Regija je prva po uzgoju goveda i svinja, po mesnoj i mliječnoj industriji (il gorgonzola). Ekonomski je najrazvijenija, druga je po naseljenosti. U njoj su smještena najveća talijanska jezera: Lago di Como, Adda, Lago d'Iseo.Sardinija je smještena otprilike u sredini Sredozemnog mora. Po veličini je drugo ostrvo u Italiji i u Sredozemnom moru (odmah nakon Sicilije). Površina joj je 24.090 km2. Na otoku je 31.11.2005. godine živjelo 1.655.677 stanovnika. U usporedbi s drugim sredozemnim otocima Sardinija je mnogo udaljenija od kopna. Od kopna matične zemlje (Italije) udaljena je 190 km,a od Tunisa 180 km. U blizini joj je jedan drugi velik otok : Korzika, koja pripada Francuskoj i od koje je dijeli kanal Bonifacio širok 12 kilometara. Sardinija je okružena mnoštvom malih otoka, svi u neposrednoj blizini, među kojima su najpoznatiji : Asinara, Maddalena i Caprera (na sjeveru), Tavolara (na istoku) te Sant`Antioco (na jugoistoku). Sa zapadne strane Sardiniju zapljuskuje Sardinijsko more, a između Sardinije i Italije prostire se Tirensko more. Glavni grad Sardinije i najveći grad tog otoka je Cagliari s 232.785 stanovnika. Ostali veći gradovi su : Sassari (118.158), Nuoro (35.903), Oristano (29.085), Alghero (36.383), Assemini (16.727), Carbonia (32.130), Iglesias (30.117), La Mad-dalena (11.366), Olbia (30.756), Quartu Sant`Elena (43.639) i drugi.

-Sardinija ima približno oblik pravougaonika čija je dužina (sjever-jug) 240 km, a širina (istok-zapad) 120 km. Na svakoj od četiri stranice tog "pravougaonika" nalazi se po jedan veliki zaljev : Asinarski (na sjeveru), Oroseijski (na istoku), Cagliarski (na jugu) i Oristanski (na zapadu). 14% površine sardinijskog teritorija je iznad 300 m nadmorske visine, na brežuljksti dio otpada 68%, a na ravnice 18%. Duga i prostrana nizina Campidano, koja se proteže od Oristanskog zaljeva na zapadu do Cagliarskog zaljeva, jasno razdjeljuje dva brdovito-brežuljkasta masiva : masiv sjeverne i središnje Sardinije (koji je zapravo mozaik gorskih lanaca, masiva i visoravni, ispresjecan udolinama) i masiv Iglesiente na jugu. Idući od sjevera prema jugu do nizine Campidano nailazimo na ove glavne grupe masiva: granitni masiv Limbara (1362m), mali planinski lanci oko vrhunaca Ala (1094m) i Albo (1127m), tzv. Olienski Dolomiti ili Sopramonte (1463m), planine oko Gennargentu (velikog masiva, na kojem je najviši vrh Sardinije: La Marmora, 1834m), planine oko Ogliastra te konačno vrh Serpeddi (1067m).
Gotovo sve sardinijske rijeke imaju karakter planinskih potoka-brzaca. U ljetno vrijeme siromašne su vodom, a u vrijeme kiša silno nabujaju i nose u nizine velike količine izrovanog materijala. Najduža rijeka je Tirso (150 km) koja se ulijeva u Oristanski zaljev. Flumendosa je najbogatija vodom. Izvire u masivu Gennargentu i ulijeva se na jugoistoku Sardinije u Tirensko more. Temo je jedina rijeka po kojoj mogu ploviti brodovi. Ulijeva se u Sardinijsko more kod grada Bosa. Na cijelom ostrvu Sardiniji ima samo jedno prirodno slatkovodno jezero : Lago Baratz kod mjesta Alghero na sjeverozapadu Sardinije. Ostala jezera su umjetna : Lago Omodeo, Lago del Coghinas, Lago Flumendosa i druga. Ima više prekrasnih malih jezera na kojima žive rijetke vrste ptica: Stagno di Cabras, Stagno di Santa Gilla i druga.
Na Sardiniji vlada mediteranska klima. Na obalnim dijelovima veoma je blaga, s malo kiša, koje padaju početkom proljeća i koncem jeseni. Zimi (ali i u drugim godišnjim dobima) Sardiniju često tuče jak sjeverozapadni vjetar (maestral).
Sardinia, talijanski Sardegna, je dobila Sardinija (grčki: Σαρδ ime po Sardima, iberijskom plemenu koje se tu nastanilo u 12. stoljeću pr. Krista, a to je otprilike u vrijeme kada u središnjoj Italiji prvi puta susrećemo Etrušćane. Sardi su na otoku razvili tzv. civilizaciju nuragha. Danas se smatra da su nuraghi podignuti između 1500. i 600. godine pr.Kr. To su građevine u obliku tornja s donjim polumjerom od 10-36 metara, visoke 12-20 metara. Zidovi su od grubog ili malo otesanog velikog kamenja složenog bez veziva te se donekle mogu usporediti s kiklopskim zidovima Kretsko-mikenske kulture. Nuraghi imaju unutra više katova odijeljenih takozvanim lažnim svodovima (građenima od kamenova koji strše jedan nad drugim). U prizemlju se većinom nalazila cisterna. Još danas postoji na Sardiniji preko 7000 nuragha.

Od 9. p.n.e. obalna područja ostrva nastanjuju Feničani. Godine 540. p.n.e. Sardinija pada pod vlast Kartažana. Pokušaji kolonizacije Grka nisu uspjeli. 238.g. p.n.e. Sardiniju zauzimaju Rimljani. Sardi se više godina bore protiv Rimljana te nastavljaju s otporom i nakon što je Sardinija 226. p.n.e. postala rimskom provincijom. Do velikih ustanaka došlo je 216. p.n.e., 177.-176. p.n.e. i 126.-122. p.n.e. Već za vladavine Kartage poznata po poljodjelskoj proizvodnji, Sardinija je važna žitnica Rima. Za građanskih ratova Sardinija se naizmjence nalazila u rukama Cezara, Oktavijana i Seksta Pompeja. U doba Carstva neko je vrijeme pod vlašću Senata, dok nije definitivno postala carska provincija. U 5. i 6. v.n.e. njome vladaju Vandali. Nakon toga Sardinija potpada pod Bizant i ostaje pod njegovom vlašću sve dok 1165. nije postala carsko leno Pise. Od 8. do početka 11. vijeka Sardinija je izložena najezdama Saracena. Otok je u 11. vijeku podijeljen na četiri oblasti, kojima upravljaju suci (iudices), a sjedišta su im Cagliari, Arborea, Logudoro i Gallura. Prevlast Pise nad Sardinijom u 11. i 12. vijeku osporava Genova, koja prevladava u drugoj polovici 13. vijeka. Papa Bonifacije VIII. daje 1297. ostrvo u feud aragonskom kralju Jakovu II. Aragonska je dinastija tek u 14. stoljeću utvrdila svoju vlast na Sardiniji. Sardinija se nalazi pod aragonskom odnosno kasnije španskom vlašću sve do Rata za špansku baštinu kada mirom u Utrechtu 1713. dolazi pod Austriju. Londonskim sporazumom 1718. Sardinija je pripala savojskom vojvodi Vittoriju Amadeu II., te 1720. postaje sastavni dio Sardinskog kraljevstva pod savojskom kućom. Za Francuske revolucije Francuzi su se u dva navrata pokušali iskrcati na ostrvo, ali su naišli na otpor stanovništva. Zbog feudalnog ugnjetavanja izbio je 1794.-1796. ustanak, kojemu je na čelu bio Gian Maria Angioj. Za Napoleonskih ratova 1802.-1814. ostrvo kontroliiše engleska flota. 1835. ukinut je feudalizam; 1847. ostvarena je politička unija s Pijemontom, te sardinski poslanici ulaze u Subalpinski parlament. Kad je pijemontsko-sardinski kralj Viktor Emanuel II. proglašen 1861. kraljem ujedinjene Italije i Sardinija postaje njenim sastavnim dijelom. 1948. Sardinija je postala autonomna pokrajina s regionalnom skupštinom.

-Vatikanski Grad (obično poznat pod nazivom Vatikan) je najmanja nezavisna država na svijetu (i površinom i stanovništvom); enklava okružena gradom Rimom u Italiji. Vatikan je sjedište pape, i teritorij je Svete Stolice, središnje vlasti Katoličke crkve. Vatikan se nalazi na Vatikanskom brežuljku (mons vaticanus), koji se tako zvao još prije hrišćanske prisutnosti, i vatikanskih polja sjeverno od brežuljka.

Privreda Italije

Italija ima raznovrsnu industrijaliziranu privredu, a proizvodnja je ukupno i po glavi stanovnika otprilike ista kao u Francuskoj i Velikoj Britaniji. Kapitalistička ekonomija podijeljena je na razvijeni industrijski sjever, gdje prevladavaju privatne firme, i manje razvijen poljoprivredni jug, s 20% nezaposlenih. U odnosu na zapadnoeuropske komšije, Italija ima velik broj malih i srednjih preduzeća (SME).

Uvozi se većina industrijskih sirovina i više od 75% energetskih potreba. Tokom zadnje decenije, Italija je uvela strogu poreznu politiku kako bi ispunila privredne i monetarne zahtjeve Evrope, snizila je stope kamata i inflacije, te je uvela evro 1999. godine.

Italija privredno zaostaje za glavnim evropskim partenrima, pa sadašnja vlada uvodi brojne kratkoročne reforme kako bi povećala konkrentnost i dugoročni rast. S druge strane, vlada presporo uvodi potrebne strukturalne reforme, kao što su veće porezne olakšice i fleksibilnije tržište rada. Penzioni je sastav preskup zbog usporavanja privrede i loših odnosa sa sindikatima.
 

Stanovništvo Italije

Italija je jezično i vjerski uglavnom homogena, ali je kulturno, privredno i politički vrlo raznolika. Peta je u Evropi po gustoći stanovništva (196 stanovnika po četvornom kilometru). Nema velike manjine, a najveća je njemačka manjina u Južnom Tirolu (1991: 287,503 Nijemaca i 116,914 Talijana), te slovenska manjina oko Trsta.

Ostale manjine s djelomično službenim jezicima su francuska manjina u regiji Valle d'Aosta; sardski na Sardiniji; ladin u Dolomitima; furlanski u regiji Friuli-Venezia Giulia, što su sve romanski jezici. Osim toga, ima i jezika koji se govore lokalno, kao što su hrvatski u tri sela u regiji Molise; okcitanski u južnim dolinama Piemontea; katalonski u gradu Alghero na Sardiniji; albanski u selima regije Calabria i na Siciliji; stari grčki dijalekti u selima regije Calabria.

Iako je glavna vjera katoličanstvo (85% građana su nominalno katolici), postoje stare protestantske i židovske zajednice, kao i sve veća useljenička zajednica muslimana.
 

Kultura Italije

Italija je znamenita zbog svoje umjetnosti, kulture i brojnih spomenika, od kojih su najslavniji kosi toranj u Pisi i Koloseum u Rimu, a poznata je i po dobroj hrani (pizza, špageti itd.), vinu, modi, dizajnu, operi i mnogo čemu drugome.
Italija je začela evropsku renesansu tokom 14. i 15. vijeka. Pečat na zapadnoj kulturi ostavili su bezbrojni talijanski geniji. Ovo su samo neki od njih: pjesnici Dante i Petrarca, pisci Boccaccio, Casanova, Machiavelli i Castiglione, slikari Leonardo da Vinci, Raffaello i Michelangelo Buonarroti, arhitekti Bernini i Palladio, muzičari Vivaldi, Paganini, Puccini, Rossini i Verdi, filmski režiseri Antonioni i Fellini, filozof Giordano Bruno.
Jedan od najboljih i najčitanijih predstavnika savremene talijanske proze je književnik Alberto Moravia.Od modernih pjevača poznat je Eros Ramazzotti.
 

 

Putna mreža Italije

Još su stari Rimljani bili poznati po cestogradnji, a Talijani ne zaostaju za njima. Mreža autoputeva povezuje gradove sjevernoga dijela Italije i nastavlja se na putne mreže Slovenije, Austrije, Švicarske i Francuske, prelazeći preko ili kroz Alpe. Sjever i jug također su povezani dvama autoputevima od kojih jedan, noviji, prati dobrim dijelom jadransku obalu, dok drugi, mnogo poznatiji Autostrada del sole (Autoput sunca), prolazi kroz Apenine, nastavlja zapadnim padinama Mesinskog tjesnaca i prelazi na Siciliju. Samo na Sardiniji nema autoputeva. Italija ima dobro razvijenu željezničku mrežu. Budući da je brdovita zemlja, izgrađeni su mnogobrojni tuneli kroz Apenine, a i prema sjeveru kroz Alpe. Dobar dio teretnog i putničkog prometa obavlja se željeznicom, a posebno je važan tranzitni promet, jer iz talijanskih luka teret dalje kreće u Evropu, a iz Evrope u cijeli svijet. Italija je dobro povezan avio linijama sa svijetom. Najvažnij su aerodromi Malpensa kraj Milana, otvoren 1998., Linate također uz Milano, zatim Leonardo da Vinci pokraj Rima, te Napuljski aerodrom. Italija je pomorska zemlja, a kako ne bi bila, kad je sa tri strane okružena morem i ispružena duboko u Sredozemlje. Najveća talijanska trgovačka luka je Genova, ujedno i jedna od najvažnijih u Sredozemlju. Ostale velike luke su Napulj, La Spezia, Livorno i Trst. Genovska i tršćanska luka važne su tranzitne luke, jer se preko njih ostvaruje kontejnerski i tankerski promet s unutrašnjošću kontinenta. U njima i ostalim lukama razvijen je, osim teretnoga, i putnički promet. Poznati su i talijanski luksuzni prekookeanski brodovi za prevoz putnika. Važan je i trajektni promet između kopna i ostrva, te između Italije i njenih graničnih zemalja na istoku.