OPERATIVNI SISTEMI
Pojam fajla – datoteke /FILE/

POJAM FAJLA – DATOTEKE (FILE)
    Za pojam fajla su vezani sadržaj i atributi. Sadržaj fajla obrazuju korisnički podaci. U atribute fajla spada, na primjer, veličina ili vrijeme njegovog nastanka. Atributi fajla se čuvaju u deskriptoru fajla. Datoteke omogućuju korisnicima da organizuju podatke u skladu sa svojim potrebama.
   OZNAČAVANJE DATOTEKA
   Svaka datoteka posjeduje ime koje bira korisnik. Poželjno je da ime datoteke ukazuje na njen konkretan sadržaj, ali i na vrstu njenog sadržaja (radi klasifikacije datoteka po njihovom sadržaju). Zato su imena datoteka dvodijelna, tako da prvi dio imena datoteke označava njen sadržaj, a drugi dio označava vrstu njenog sadržaja, odnosno njen tip. Ova dva dijela imena datoteke obično razdvaja tačka. Tako, na primjer:
godina1.txt
može da predstavlja ime datoteke, koja sadrži podatke o studentima prve godine studija. Na to ukazuje prvi dio imena godina1, dok drugi dio imena txt ove datoteke govori da je datoteka tekstualna (da sadrži samo vidljive ASCII znakove). Upravljanje datotekom obuhvata ne samo upravljanje njenim sadržajem, nego i upravljanje njenim imenom. Tako, na primjer, stvaranje datoteke podrazumijeva i zadavanje njenog sadržaja, ali i zadavanje njenog imena (što se dešava u toku editiranja, kompilacije, kopiranja i slično). Takođe, izmjena datoteke može da obuhvati ne samo izmjenu njenog sadržaja, nego i izmjenu njenog imena (što se dešava, na primjer, u editiranju).
    ORGANIZACIJA DATOTEKA (FILE SYSTEM)
    Datoteke se grupišu u skupove datoteka. Na primjer, prirodno je da datoteke sa podacima o studentima pojedinih godina studija istog smjera pripadaju jednom skupu datoteka. Skupu datoteka pristaje naziv direktorijum (directory, folder), ako se prihvati gledište da skup datoteka sadrži imena svih datoteka koje su obuhvaćene pomenutim skupom. Radi razlikovanja direktorijuma, svaki od njih poseduje ime koje bira korisnik. Za direktorijume su dovoljna jednodjelna imena, jer nema potrebe za klasifikacijom direktorijuma (pogotovo ne po njihovom sadržaju). Tako, na primjer:
Smjer može da predstavlja ime direktorijuma, koji obuhvata datoteke sa podacima o studentima svih godina studija istog smjera. Razvrstavanjem datoteka u direktorijume nastaje hijerarhijska organizacija datoteka, u kojoj su na višem nivou hijerarhije direktorijumi, a na nižem nivou se nalaze datoteke, koje pripadaju pomenutim direktorijumima (odnosno, čija imena su sadržana u ovim direktorijumima). Ovakva hijerarhijska organizacija povlači za sobom i hijerarhijsko označavanje datoteka. Hijerarhijsku oznaku ili putanju (path name) datoteke obrazuju ime direktorijuma kome datoteka pripada i ime datoteke. Dijelove putanje obično razdvaja znak / (ili znak \). Tako, na primjer:
smjer1/godina1.txt
predstavlja putanju datoteke, koja sadrži podatke o studentima prve godine studija sa prvog smjera. Hijerarhijska organizacija datoteka ima više nivoa, kada jedan direktorijum obuhvata, pored datoteka, i druge direktorijume (odnosno sadrži, pored imena datoteka, i imena drugih direktorijuma). Obuhvaćeni direktorijumi se nalaze na nižem nivou hijerarhije. Na primjer, direktorijum fakultet obuhvata direktorijume pojedinih smjera. Na vrhu hijerarhijske organizacije datoteka se nalazi korijenski direktorijum (root). U slučaju više nivoa u hijerarhijskoj organizaciji datoteka, putanju datoteke obrazuju imena direktorijuma sa svih nivoa hijerarhije (navedena u redosledu od najvišeg nivoa na dole), kao i ime datoteke. Na primjer:
/fakultet/smjer1/godina1.txt
predstavlja putanju datoteke godina1.txt, koja pripada direktorijumu smjer1. Ovaj direktorijum pripada direktorijumu fakultet, a on pripada korenskom direktorijumu (koji nema imena). Na prethodno opisani način se obrazuje i putanja direktorijuma. Tako, na primjer:
/fakultet/smjer1
predstavlja putanju direktorijuma smjer1, koji pripada direktorijumu fakultet iz korenskog direktorijuma. Hijerarhijska organizacija datoteka dozvoljava da postoje datoteke sa istim imenima (odnosno, da postoje direktorijumi sa istim imenima), pod uslovom da pripadaju raznim direktorijumima. Na primjer, na slici 1 je prikazana hijerarhijska organizacija datoteka, u kojoj se nalaze datoteke sa istim imenima i direktorijumi sa istim imenima.

Slika 1.Grafička predstava hijerarhijske organizacije fajlova

U hijerarhijskoj organizaciji datoteka (prikazanoj na slici 1) korijenskom direktorijumu
pripadaju direktorijumi fakultet1 i fakultet2. Svaki od njih sadrži direktorijume smjer1 i
smjer2. Pri tome, oba direktorijuma sa imenom smjer1 sadrže datoteku godina1.txt. Putanje omogućuju razlikovanje istoimenih direktorijuma, odnosno istoimenih datoteka. Tako, putanje:
/fakultet1/smjer1
/fakultet2/smjer1
omogućuju razlikovanje direktorijuma sa imenom smjer1, a putanje:
/fakultet1/smjer1/godina1.txt
/fakultet2/smjer1/godina1.txt
omogućuju razlikovanje datoteka sa imenom godina1.txt. Zahvaljujući hijerarhijskoj organizaciji datoteka, moguće je upravljanje cijelim direktorijumima, kao što je, na primjer, kopiranje cijelog direktorijuma (odnosno kopiranje svih datoteka i direktorijuma, koji mu pripadaju). Navođenje potpune putanje datoteke (odnosno, direktorijuma) je potrebno kad god je moguć nesporazum, zbog datoteka sa istim imenima  (odnosno, zbog direktorijuma sa istim imenima). Ali, ako postoji mogućnost određivanja nekog direktorijuma kao radnog (working directory), tada se njegova putanja podrazumijeva i ne mora se navoditi. Na primjer, ako se podrazumijeva da je:
/fakultet1/smjer1
radni direktorijum, tada:
godina1.txt
označava datoteku, koja pripada direktorijumu smjer1 iz direktorijuma fakultet1.

Pojam fajla    Index