MINOJSKA UMJETNOST


Minojska civilizacija je najbogatija ali i najneobičnija u egejskom svetu. Ono sto je izdvaja ne samo od Egipta i Bliskog istoka vec i od klasične grčke civilizacije jeste ne postojanje kontinuiteta, za koje bi se reklo da ima dublje uzroke nego sto bi bio puki arheoloski slucaj. Mnoge neočekivane pojave uticale su na sam razvoj Minojske umjetnosti. Prva od tih pojava se desila oko 2000. godine pre n.e. Sve dotle, u toku osam vekova starije minojske ere, Kricani nisu bili uznapredovali mnogo iznad neolitskog nivoa seoskog života, premda bi se reklo da su se upuštali u prekomorsko trgovanje, koje ih je dovelo u dodir sa Eiptom. Onda su stvorili ne samo sopstveni sistem pisma već i gradsku civilizaciju, usredsređenu u nekoliko velikih palata. Bar tri od njih. Knosos, Faistos i Malija, bile su sagradjene brzo jedna za drugom. Skoro nije ništa danas sačuvano od tog iznenadnog procvata gradjevinske djelatnosti u velikim razmjerama, jer su sve tri palate bile razorene u isto vrijeme, oko 1700 pre n.e., posle prekida od sto godina, počele su se javjati nove, još veće gradjevine na istim mjestima, da bi i one bile razrušene oko 1500. godine pre n.e. Te nove palate su nam glavni izvor obavještenja o minojskoj arhitekturi. Palata u Knososu, nazvana Minosova palata, bila je gradjena sa najviše ambicija, pokrivala je veliku površinu i sastojala se od tako mnogo prostorija da je sačuvana u Grčkoj legendi kao Minotaurov lavirint. Ona je bila pažljivo otkopana i delimično je rekonstruisana. Pri građenju nije postojala težnja za jedinstvenim, monumentalnim efektom. Posebne, individualne jedinice su uglavnom dosta male, tavanice niske, tako da ni oni dijelovi gradjevine koji su imali više spratova, nisu mogli izgledati naročito visoki. Međutim, mnogobrojna predvorja, stepeništa i unutrašnja dvorišta za provetravanje, po svoj prilici su činili palatu prijatno otvorenom i punom vazduha, neki enterijeri s bogato dekorisanim zidovima sačuvali su atmosferu intimne elegancije, sve do današnjeg dana. Građevinska konstrtukcija minojskih palata je odlicna, ali su stubovi uvijek bili drveni. Iako se uopšte nisu sačuvali, njihov karakteristican oblik (glatko stablo koje se sužava naviše i širok kapitel u obliku jastuka) poznat po predstavama na slikama i reljefima.

(Minosova palata, Knosos oko 1500 p.n.e.)

Graditelji ovih palata nisu bili ratnici, jer utvrđenja nisu nađena nigdje na Kritu minojskog doba, a vojničke teme skoro su nepoznate u ovoj umjetnosti, takodje nema nikakvog nagovještaja da su to bili sveti kraljevi po egipatskom ili mesopotamskom uzoru. Sdruge strane, mnoga skladišta, radionice i pisarnice u Knososu ukazuju na to da palata nije bila samo kraljevska rezidencija, već da je služila i kao veliko središte trgovačke i administrativne djelatnosti. Posto su moreplovstvo i trgovina bili važan dio minojskog ekonomskog života, na kraljeve treba gledati kao na glave trgovačke aristokracije.
Religiozni život minojskog Krita još je teže odrediti nego politički ili društveni poredak. Središta ovog žzivota bila su izvesna posvećena mjesta, kao sto su pećine ili gajevi, a uglavnom božanstvo (ili bozanstva) bilo je ženskog roda, blisko majci ili boginji plodnosti. Stanovnici Krita nisu imali hramove, pa nas ne iznenadjuje što nisu imali ni velikih kultnih statua, čak i dela malih diminezija sa religioznim temama. Dve statue od terakote iz 1600. godine pre n.e. iz Knososa možda predstavljaju boginju u jednom od viših njenih identiteta: tri velike zmije koje se uvijaju oko ruku, tela i kose. Njen ukočeni, frontalni stav je tako pogodan za zavetnu figuru, a zmije su prikazane u ritualnoj igri sa zmijama, a ne kao božanski atribut.
Ona je dakle svestenica ili kraljica. Ova zmijska kraljica potiče sa početka kratkog perioda između 1600. i 1450. godine pre n.e., kada je stvoreno skoro sve od minojske arhiktekture.
Takodje, u ovoj umjetnosti bilo je prisutno monumentalno vajarstvo. Djela su Divokoza u skoku, koje su u to vrijeme bile svete životinje, zatim Vaza žetlaca, gdje se prikazuju vitki, mišićavi muškarci, koji nose neko oruđe sa dugom drzaljkom.

(Vaza žetalaca, oko 1550. - 1500. p.n.e. Steatit)

Natrag na Stari Svijet