Tokom 1909. i 1910. godine Kočić je u više časopisa i listova objavljivao odlomke iz ove pripovijetke (u Srpskom književnom glasniku, Srpskoj riječi, Razvitku, Bosanskoj vili) dajući im različite naslove: „Kroz Zmijanje“ (posvećeno Jovanu Cvijiću), „Knjaz Mikailo spasava Ratkovo“. „Ratkovo se zacarilo“. U cijelosti je pripovijetka objavljena u zbirci Jauci sa Zmijanja ( Zagreb 1910), s Kočićevim „Malim objašnjenjem“ na kraju knjige. Ono se odnosi upravo na ovu pripovijetku i glasi:

„Prva stvar u ovoj knjižici, Zmijanje, kazuje, prostosrdačno i bez pripovjedačkog uljepšavanja, istoriju one iste oblasti, iz koje sam i dosad uzimao građu za svoje pripovijetke, štampane u tri knjige pod nazivom „S planine i ispod planine“. Prema metodi umnog našeg naučenjaka gosp. dra J. Cvijića bavio sam se ljetos antropogeografskim ispitivanjima Zmijanja. Ta oblast, odvajkada nacionalno nesumnjivo srpska, nije svuda u narodu našem pod tim svojim starinskim imenom poznata. Da bi se mnoge crte i iz ovih a i iz dosadašnjih radova mojih lakše shvatile i razumjele, i da bi zadovoljio radoznalost mnogih prijatelja koji su me pitali šta je to Zmijanje, stavio sam ovo narodno kazivanje na početku knjižice, ostavljajući da poslije u jednoj većoj umjetničkoj pripovijeci iznesem život i borbu starih Zmijanjaca.

U najstarijim pjesmama narodnim spominje se Sa Zmijanja Rajko, vlastelin bosanski, po kome je, na svu priliku, i prozvano Ratkovo, jedno od najvećih srpskih sela uopšte. I u Vukovom Rječniku imaju dva stiha pod riječju Zmijanj(e):

A nema nam sa Zmijanja Rajka.

– – – – – – – – – – – –– – – – – – –

Puna mu je zmijanjske rakije

U stranih pisaca, počevši od Kuripešića 1530. godine, ima mnogo više direktnih i indirektnih napomena o ovoj oblasti, koja je imala za turskog suda i svoju autonomiju.

Nije bez interesa navesti da su mnogi naši ugledni ljudi i vođe iz pošljednjeg bosanskog ustanka, među prvim vojvoda Golub Babić, pop Karan i drugi, starinom Zmijanjci. Napošljetku je zanimljivo čuti i razgovor što ga je vodio fra Grga Martić sa jednim Zmijanjcem kad je prešao 1878. godine preko Zmijanja, hodeći u Beč da ćesaru čestita okupaciju. „Otvorismo razgovore diplomatske s njime (sa starcem Pantelijom). – Kako to bi, vi ste pametni ljudi fratrovi, da kaurin Bosnu uzima? – A bi li volio Turčinu? – A bogami svejedno je, zulumćar ovo, zulumćar ono. Ovo je SRPSKA ZEMLjA. „To starac – nastavlja fra Grga – od 90 godina, a ja zubima grizem i pljuvačku žderem“ (Vidi fra Grgina Zapamćenja, str. 113)“.

Kočićeva i Martićeva nacionalna određenja Zmijanja treba svakako shvatiti u kontekstu istorijskog trenutka kojem pripadaju, a Kočićevu pogrešku u navodu da „u Vuka nema pjesama koje pjevaju junačke podvige od Zmijanja Rajka“ treba ispraviti: u Vukovom zborniku epskih narodnih pjesama postoje dvije pjesme u kojima se pominje i Rajko od Zmijanja, u jednoj koja nosi naslov „Kotarci i Turci“ i u drugoj, svakako poznatijoj, „Ženidba Kraljevića Marka“. (Vidi o tome u radu Ljubomira Zukovića „Kočićev odnos prema usmenoj književnosti“, Radio Sarajevo, Treći program, 1980, br. 30. str. 560–561.)

O pjesmama koje je Kočić objavio u Bosanskoj vili („Od Zmijanja Rajko“ i „Đurić Barjaktar) ostao je pomen i u njegovoj prepisci – u pismu uredniku ovog časopisa N. Kašikoviću.

Home