Endokrini sistem je kontrolni sistem
žlijezda sa unutrašnjim lučenjem. U endokrinim žlijezdama se pod
uticajem informacija iz spoljašnje ili unutrašnje sredine sintetišu
hormoni koji su u stvari odgovor na te informacije. Putem njih
regulišu se mnoge aktivnosti kao što su: metabolizam, seksualne
aktivnosti, rast, metamorfoza, količina vode i minerala u organizmu
i dr. Pored endokrinih organa hormone luče i neke nervne ćelije –
neurosekretorne ćelije. Hormoni se oslobađaju direktno u krv, limfu
ili cerebrospinalnu tečnost , pošto ove žlijezde nemaju izvodne
kanale,i na taj način dospevaju do ciljnih organa na koje dijeluju.
Endokrine žlijezde kičmenjaka nastaju od ždrijelnog epitela (štitna
žlijezda, grudna žlijezda), druge su u bliskoj vezi sa mozgom
(hipofiza, epifiza), dok se treće razvijaju u oblasti bubrega
(nadbubrežne žlijezde).
I neki drugi organi kao što su: jetra, gušterača, pojedini dijelovi
crijeva, bubrezi, srce, polne žlijezde mogu također imati kao
sporednu funkciju unutrašnje lučenje.
Hipotalamus
Hipotalamus luči hormone koji kontrolišu lučenje hormona hipofize.
Epifiza
Mala endokrina žlijezda u mozgu koja luči melatonin.
Hipofiza
Hipofiza je endokrina žlijezda veličine graška smještena u
udubljenju, turskom sedlu (Sella turcica), klinaste kosti na bazi
lobanje. Spojena je pomoću infundibuluma sa hipotalamusom. Kod
čovjeka se sastoji iz dva režnja:
prednjeg (adenohipofiza)
zadnjeg (neurohipofiza)
Kod nekih životinja se nalazi i srednji režanj (pars intermedia)
koji izlučuje melanocit stimulirajući hormon (MSH).
Endokrini pankreas
Između žlijezdanih mješkova egzokrinog pankreasa raspoređena su
Langerhansova ostrvca koja se sastoje od 3 tipa ćelija α, β i γ, od
kojih β ćelije luče inzulin (insula = ostrvo), a α luče glukagon.
Ova dva hormona deluju antagonistički na metabolizam glikoze –
insulin smanjuje, a glukagon povećava koncentraciju glikoze u krvi.
Pri nedostatku insulina dolazi do hiperglikemije (povišen nivo
šećera u krvi) što izaziva šećernu bolest Dijabetes.
Štitna žlijezda (tiroidea)
Nalazi se priljubljena uz prednju i bočne strane grkljana i dušnika.
Na rad štitne žlijezde utiče adenohipofiza preko TSH. Tiroidea luči
tiroksin, trijodotironin i tirokalcitonin, hormone za čiju je
sintezu neophodan jod. Tiroksin i trijodotironin utiču na fizički i
psihički rast i razvoj. Tireokalcitonin snižava nivo kalcijuma u
krvi i zajedno sa parathormonom i vitaminom D reguliše okoštavanje
kostiju.
Paraštitna žlezda (paratiroidea)
Parna žlijezda – dve gornje i dve donje su priljubljene uz zadnju
stranu štitne žlijezde. Luči parathormon koji reguliše količinu
kalcijuma i fosfora u krvi i kostima.
Grudna žlijezda (timus)
Grudna žljezda je organ smješten u prednjem, gornjem dijelu grudnog
koša odnosno medijastinuma.
Nadbubrežne žlijezde
Nalaze se na gornjim polovima bubrega. Sastoje se iz dva dijela:
kore i srži, koji se međusobno razlikuju i po porijeklu i po
funkciji.
Kora luči sljedeće grupe hormona:
mineralokortikoide: aldosteron, kortikosteron, koji regulišu promet
minerala (posebno natrijuma i kalijuma) i vode, čime održavaju
homeostazu; nazivaju se hormoni koji čuvaju život;
glikokortikoide: među njima je najaktivniji kortizol; regulišu
promet ugljenih hidrata, proteina i lipida;
androgene i estrogene hormone koji utiču na razvoj polnih organa u
dječijem uzrastu.
Srž nadbubrežne žlijezde luči adrenalin i noradrenalin. Njihovo
dejstvo je slično dejstvu simpatičkog nervnog sistema – ubrzavaju
rad srca, povećavaju krvni pritisak itd.
Polne žlijezde
Rad polnih žlijezda je pod uticajem adenohipofize.
Endokrina uloga testisa ogleda se u aktivnosti Lejdigovih ćelija
koje luče testosteron i androstedion (manje količine). Testosteron u
pubertetu dovodi do rasta polnih organa (primarne polne odlike) i
razvića sekundarnih polnih odlika.
Jajnici luče estrogene i progesteron. Estrogeni u pubertetu utiču na
razvoj polnih organa i sekundarnih polnih odlika. Oba hormona
regulišu menstrualni ciklus. Progesteron ima ulogu i u trudnoći koju
održava dok se na obrazuje placenta. Tada placenta preuzima ulogu
održavanja trudnoće lučenjem ovih hormona. |