CRNJANSKI O BEOGRADU

 

 

"Lament nad Beogradom" - jedna od najlepših pesama o srpskoj i jugoslovenskoj prestonici - jeste vrh široke i visoke piramide emocija Miloša Crnjanskog o gradu prisutnom u mnogim njegovim proznim i poetskim tekstovima.
Napisao je Crnjanski i poseban bedeker "Beograd", prvi i jedini put do sada objavljen na francuskom jeziku 1936. godine. Sada, tek na samom kraju dvadesetog veka, on se pojavio i na srpskom, u izdanju "Narodne knjige" iz Beograda, kao prvo delo u okviru biblioteke "Slučaj" (prevod s francuskog: Mira Vuković, urednik: Gojko Tešić).
Srpsko izdanje dopunjeno je tekstovima "Svitanje Beograda" (objavljeno 1926. godine u listu "Vreme", a do sada preštampavano u delima Crnjanskog) i "Beograd u snegu" (objavljeno 1930, takođe u "Vremenu" i naknadno preštampano u knjizi "Putopisi" M. Crnjanskog). Na kraju, kao šlag na tortu, tu je uvrštena i poema "Lament nad Beogradom", dobrotom D. Aćimovića prvi put objavljena u emigraciji, u Johanesburgu (Garamond, 1962), a tek posle tri godine u Beogradu u knjizi "Tri poeme" u okviru biblioteke Stevana Raičkovića "Albatros" (Prosveta, 1965).

Na raskršću
Ova knjiga, čiji je glavni junak Beograd, nevelika po obimu, ali bogata po sadržaju dragocenih činjenica i majstorskih opisa, sve skladno upakovanih u autentičnu, sočnu i uzbudljivu priču, i danas odiše punom svežinom, donoseći uzgred osećanje patine sada, na izgled, davno prošlog vremena.
Crnjanski najpre daje opšti pogled na Beograd, prikazuje geografski položaj, zatim objašnjava njegov razvoj i navodi autentične brojke: "Od oslobođenja Srbije, Beograd se razvija kao novi grad. Posle prvih ustanaka protiv Turaka, gradsko stanovništvo drastično je opalo. Godine 1820. Beograd nije imao više od 5 000 žitelja, ali se već 1842. njihov broj popeo na 14 371. Od tada, broj stanovnika stare srpske prestonice neprestano raste, tako da se, od 24 768 u godini 1866, penje na 65 598 u godini 1842, da bi uoči Prvog svetskog rata dostigao gotovo 100 000. Posle stvaranja jugoslovenske države, Beograd postaje jugoslovenska prestonica i doživljava izuzetno buran razvoj. Godine 1931. on broji 241 542 stanovnika."
Potom objašnjava privredni značaj Beograda kao raskrsnice velikih i važnih puteva. Za Dunav kaže da je, sa ekonomskog stanovišta, najznačajnija reka u Evropi, jer se tu ukrštaju ekonomski interesi više zemalja. Beograd je, uz to, i važno železničko središte, jer se tu ukrštaju velike linije: London - Istanbul, London - Pariz - Atina, Berlin - Atina, Prag - Istanbul... Zatim napominje da "vazdušne linije London - Indija, Pariz - Alep, Berlin - Bagdad i mnoge druge, čiji se broj uvećava iz godine u godinu, čine od Beograda značajnu raskrsnicu aviosaobraćaja na evropskom kontinentu" i podseća da "veliki drumski pravac London - Afrika i London - Azija, koji je trenutno u izgradnji i čiji je značaj podjednako velik i za Pariz i za Berlin, prolazi kroz Beograd".
Od Crnjanskog saznajemo da u to vreme u Beogradu postoji oko sto pedeset industrijskih preduzeća i oko sedam hiljada malih zanatskih preduzeća, "koja čak uspevaju i da izvezu višak svojih proizvoda".
Predstavljajući turistički Beograd, kaže: "Po svom položaju, Beograd je jedan od najlepših gradova u Evropi. Aleksandar Humbolt ga je uporedio sa Lisabonom, Istanbulom i Štokholmom. Položaj stare beogradske tvrđave podsećao je jugoslovenskog naučnika Pupina, profesora na Kolumbija univerzitetu u Njujorku, na položaj Gibraltara.
Slika grada nad rekama sa mnoštvom brodića i čamaca, jasna i vedra pod plavim podnevnim nebom, završava se plavičastom piramidom Avale. Toploj draži Istoka, visoka moderna zdanja daju izvestan američki odsjaj."

Uspravan stav
Naravno, tu je i istorijski pogled na Beograd od njegovih najranijih dana, s posebnim poglavljima: Beograd u doba Kneževine Srbije, Grad iz hiljadu i jedne noći i Beograd u sudbonosnim danima 1914.
Slede potom objašnjenja kako stići u Beograd: vazdušnim putem, rečnim putem, železnicom ili drumom. Zatim, kakva je klima u Beogradu, u kom se hotelu (s navođenjem adrese) može odsesti i kakav komfor pojedini od njih pružaju, gde se mogu dobiti turistička obaveštenja, kako se prijavljuje boravak po dolasku u Beograd, informacija o centralnoj pošti, kakav je javni prevoz, gde se može zameniti novac, adrese i telefoni poslanstava i konzulata u Beogradu, kakve su kafane u jugoslovenskoj prestonici i kakva se sve gurmanska zadovoljstva u njima mogu dobiti.
Onda opisuje beogradske ulice, centar grada, Kalemegdan i njegove tvrđave, beogradske parkove, dvor, crkve, parlament, javne zgrade, muzej, biblioteke, univerzitet, narodne univerzitete, Akademiju nauka.
Zatim prikazuje umetnički život, sport i razonodu u Beogradu. I, na kraju, predstavlja izletišta u okolini prestonice (Topčider, Zemun, Rakovički manastir, planina Avala, Oplenac, Aranđelovac, Fruška gora, na Dunavu, Pančevo, Smederevo).
U pomenutom tekstu "Beograd u snegu" Crnjanski, između ostalog, piše: "Spoljna lepota Beograda, vrlo velika, nije isticana dovoljno, ali je poznata već stolećima. Varoš sa visokim profilom, Beograd je lep lepotom uspravnog stava, pojavom na brdu, zakoračajem nad vodama. Prilazeći mu, ma sa koje strane, ugleda se profil moćan i oštar, koji će kroz dve-tri desetine godina biti, svakako, nezaboravan."
Nažalost, Beograd je uskoro (u Drugom svetskom ratu) bio razoren, ali je za Crnjanskog i dalje, videlo se to, ostao "svakako, nezaboravan".

Home

Biografija

Djela