5. POSTVULKANSKE POJAVE

To su pojave koje označavaju završnu fazu vulkanske aktivnosti u jednoj oblasti. Međy njima treba izdvojiti:

1. Fumarole - mjesta gdje na površinu Zemlje izbijaju pare i gasovi, kao znak prisustva vulkanskih ognjišta u nižim dijelovima, odakle i dolaze. U zavisnosti od hemijskog sastava gasova, dijele se na: 

a) Solfatare su mjesta na kojima iz pukotina izbijaju uglavnom sumporna jedinjenja (H2S i SO2). Oko otvora se nagomilava sumpor. Poznate su solfatare u reonu Flegrejskih polja u Italiji.

b) Mofete su mjesta gdje iz pukotina izbija uglavnom hladnija ugljena kiselina, čija je temperatura niža od 100 ºC. Ako ugljena kiselina nije slobodna, već je rastvorena u običnoj ili mineralnoj vodi, javljaju se kiseljaci. Poznata je mofeta Pseća pećina u okolini Napulja, u kojoj se pas brzo uguši, pošto se ugljen dioksid, kao teži, nagomilava na pećinskom podu. Za čovjeka nema opasnosti, pošto je viši od sloja ugljen dioksida.

2. Sufioni - mjesta gdje izbijaju vodena para udružena sa metanom, ugljenom i sumpornom kiselinom. Od drugih postvulkanskih, gasnih pojava se razlikuju po tome što gasove izbacuju visoko, gdje se oni kondenzuju i vraćaju u omanji basen najčešće kružnog izgleda. U ovim basenima se izdvaja borna kiselina pogodna za eksploataciju. Temperatura sufiona kreće se od 100 do 175 ºC.

3. Termalni izvori - izvori koji imaju temperaturu višu od srednje godišnje temperature vazduha određenog mjesta. Voda termalnih izvora može biti juvenilnog porijekla (nova ili mlada voda - nastala kondenzacijom iz magme) ili vodoznog (od atmosferske vode koja je dospijela na dubinu, zagrijala se i vratila na površinu). Sve te vode obično su bogate mineralnim materijama, pa se koriste kao lječilišta - banje. Srbija je veoma bogata termalnim vodama što svjedoči o jakoj vulkanskoj aktivnosti u prošlosti. Po visokoj temperaturi poznate su Vranjska Banja 92º, Sijarinska Banja 71º, Jošanička Banja 78º i dr.

Toplotna energija termalnih izvora koristi se u novije vrijeme i za pokretanje turboagregata i dobijanje eklektrične energije: Italija u oblasti Toskane, Kalifornija (SAD), Kamčatka (Rusija).

4. Gejziri - poseban tip vrelih izvora, koji periodski izbacuju mlazeve vrele vode i pare. Javljaju se u oblastima gdje je vulkanska aktivnost prestala, ali i u susjedstvu aktivnih vulkana. Najpoznatiji su gejziri na Islandu, Jeloustonskom nacionalnom parku u SAD (100 gejzira i 3.400 termalnih izvora, na površini od oko 8.000 km²), Novom Zelandu i Kamčatki.

sl.9. Erupcija gejzira

Visina izbacivanja vode je različita. Najveću visinu dostizao je gejzir Vajmantuna na Novom Zelandu. Za vrijeme jedne erupcije, gejzir je dostigao visinu od 457 m, dok je masa izbačene vode iznosila 800 tona.

Izlučivanjem i taloženjem mineralnih materija, rastvorenih u vreloj vodi, oko kratera gejzira, formiraju se raznovrsni bizarni oblici. Najčešće se izlučuju karbonatne materije i talože u obliku bigrenih naslaga i aragonita, koji se izlučuje samo iz toplih izvora, čija je temperatura veća od 30ºC.