obrazovanje ruske imperije

3. OBRAZOVANJE RUSKE IMPERIJE

3.1. Spoljna politika zemlje

Slika 3 Petar Veliki (1682-1725) imperator cijele Rusije, velesile u Evropi

Petrovom vladavinom dominirali su ratovi Od dolaska na vlast pa sve do njegove smrti, samo jedna cijela godina 1724, bila bez vojnih aktivnosti Potrebe za ovim veoma skupim ratovima određivale su ne samo njegovu spoljnu politiku nego i unutrašnju istoriju vladavineVojne operacije uključivale su vojne pohode protiv Turske, 1695 i 1696 i 1710-1711 i rat protiv Persije, 1722-1723 Turci zatvaraju Rusima put ka Crnom moru, a Šveđani ka Baltiku Poslije pohoda protiv Turaka 1696god, Petar dobija luku Azov, siguran izlaz na Crno more, da bi je kasnije 1711 izgubio u mirovnim pregovorima sa Turskom U persijskom ratu osvojio je i teritorije na zapadnoj i južnoj obali Kaspijskog mora, područja koja je Rusija izgubila ubrzo poslije njegove smrti Ovi ratovi, međutim, bili su u sjenci velike borbe protiv Švedske koja se vodila od 1700 do 1721 Petar se borio da osvoji teritorije na Baltiku koje bi mu omogućile slobodan izlaz u zapadnu Evropu U toj borbi, Rusija je predstavljala najvažnijeg člana koalicije: Danske, Poljske, Brandenburga i Hanovera Svaka od ovih zemalja imala je sopstvene ambicije i mržnju prema Švedskoj koja je 1700 još uvijek dominirala kao vodeća sila na Baltiku i u Evropi

3.2. Sjeverni rat i dalje Petrove reforme
Pripremajući rat sa Švedskom, Petar je pristupio formiranju nove vojske Jednim svojim ukazom zaveo je regrutovanje vojnika iz redova zavisnih seljaka i dobrovoljaca, koje je zatim obukao u uniforme i uvježbavao u vojnoj vještini U isto vrijeme je poslao jedno poslanstvo u Carigrad radi sklapanja mirovnog ugovora s Turcima Ovo poslanstvo je zaključilo mir sa Turskom i za Rusiju sačuvalo Azov Tako je Petar jedno vrijeme bio miran od Turaka

U međuvremenu je švedski kralj Karlo XII brzo skupio jednu malu, ali dobro uvježbanu vojsku, koja je bila iskusna u ratovima i smatrana najboljom u Evropi, a zatim se sa njom pojavio na obalama Danske i natjerao danskog kralja na mir Poslije toga je namjeravao da porazi poljskog kralja Avgusta II, ne znajući da se Rusija priprema za rat protiv njega

Slika 4 Petrova flota na rijeci Nevi

Petar je, međutim, poslije sklapanja mira sa Turcima, krenuo sa vojskom prema Narvi, švedskom utvrđenju koje je štitilo prilaz Baltičkom moru Namjeravao je da ga zauzme dok je još Švedska zauzeta ratom sa Danskom Ali, odmah poslije opsade Narve ispoljili su se mnogi nedostaci ruske vojske u pogledu organizacije, ratne tehnike i snabdijevanja, pa ni poslije dva mjeseca opsade Petru nije pošlo za rukom da Narvu zauzme A tada je tamo, pošto je porazio Dance i natjerao ih na mir, stigao Karlo XII i u roku od pola sata sa svojih 12000 vojnika potukao rusku vojsku od 40000, zarobivši mnogo plijena i svu rusku artiljeriju Odmah zatim krenuo je na Poljsku, računajući da ruska vojska neće biti više sposobna da rat produži Poslije poraza kod Narve 1700 godine, Petar je izvjesno vrijeme razmišljao o miru po svaku cijenu Ubrzo je vratio samopouzdanje i dao se na reorganizovanje svoje vojske i izgradnju flote Da bi popunio nedostatak artiljerije, naredio je da se sa svake treće crkve u Rusiji skinu zvona i preliju u topove Vojsku je preuredio prema zapadnoevropskom uzoru, a njeno popunjavanje vršio regrutacijom na osnovu vojne obaveze Plemići više nisu mogli u toj vojsci postati oficiri dok ne prođu staž kao obični vojnici Strane oficire u vojsci zamjenjivao je svojim dvorjanima

Dok se Karlo XII borio protiv Poljaka, Petar je sa reorganizovanom vojskom ponovo otpočeo osvajanje na Pribaltiku, kako bi obezbijedio izlaz na Baltičko more Od godine 1701 do 1704 zauzeo je veći broj utvrđenja i gradove: Derpt, Narv i Ivangorod a na Ladoškom jezeru gradi brodogradilište i otpočinje izgradnju flote, potrebne za vođenje pomorskog rata protiv Švedske U to vrijeme, na osvojenom zemljištu, pri ušću rijeke Neve, započinje i izgradnju Petrograda, u koji je namio da prenese prijestonicu,

Slika 5 Petrograd, ruska prijestonica na rijeci Nevi

Ambiciozni Karlo sa omalovažavanjem gleda na Rusiju i njenog vladara: on ne zna da Petar stvara novu vojsku, modernije opremljenu od Šveđana i ratnu flotu na Baltiku Dok je Petar, koristeći se pogrešnom procjenom Karla XII u pogledu snage njegove vojske, uspješno vršio osvajanja na Baltiku, Karlo XII je sa svojim glavnim snagama vodio borbu u Poljskoj, a Petru poručio: '' Neka naš susjed podiže gradove, nama će pripasti čast da ih zauzmemo'' Nije ni slutio da je preuređena ruska vojska, dok je on ratovao u Poljskoj, stekla vojničko iskustvo i postala snažna i moćna. Karlova odluka da se definitivno obračuna sa Rusijom ubrzava kraj Švedske dominacije na Baltiku i olakšava uspostavljanje ruske prevlasti u sjevernoj Evropi. Zajedno sa svojm vojskom, Karlo upada u Rusiju i u proljeće 1709 doživljava težak poraz kod Poltave od strane reorganizovane ruske vojske, pod Petrovom komandom. Poslije poraza Karlo XII našao je utočište u Turskoj. Kasnije se vratio u Švedsku ali više nikad nije uspio da zemlji vrati njen raniji vodeći položaj. Ne samo da je ova bitka zbrisala švedsku silu, već su Karlov bijeg na tursku teritoriju i dugotrajno izgnanstvo koje je potom uslijedilo, pružili jedinstvenu priliku bližim neprijateljima Švedske. Do vremena konačnog Karlovog povratka u Švedsku, decembra 1715 godine, svi njegovi posjedi sa one strane Baltika su bili izgubljeni, a dijelovi Finske u ruskim rukama. U još jednom sukobu sa Dancima 1718 Karlo XII je ubijen, a iscrpljena i izolovana Švedska konačno je morala da prizna gubitak većeg dijela Baltičkih provincija mirom u Ništatu, u Finskoj 1721 godine.

Rusija od Švedske dobija provincije: Letoniju, Estoniju i Ingriju, čime je ostvaren istorijski zadatak – otvaranje izlaza Rusiji na Baltik, za čije je ostvarenje otpočela borba još krajem XV vijeka Iz zahvalnosti za to, Senat je Petru, poslije Ništatskog mira, dodijelio titulu '' imperator i samodržac svjerosijski'' Nazvan je i ''Ocem otadžbine'' i ''Velikim'', a Rusija se počela zvanično nazivati ''Ruska imperija'' Car je ''na molbu naroda uzeo carski naziv ''imperator čitave Rusije''.

3.3. Reforme u duhu prosvećenog apsolutizma

Cilj Petrove aktivnosti je obrazovanje snažne vojske i države Bilo je već uobičajeno da se car, nasljednik vizantijskih imperatora, smatra ''samodršcem'' Petar insistira na ovoj koncepciji stvarajući prosvjećeni apsolutizam.

Careve administrativne reforme, neke neposredno postaknute vojnim potrebama, bile su direktno vezane za rat Veća sposobnost civilne uprave omogućila bi stvaranje efikasnije vojne mašine Rat je bio glavna pokretačka poluga Petrove reformativne aktivnosti, vojna reforma njen polazni momenat, uređenje finansija - njen konačni cilj

· Vojna reforma
Reorganizacijom ruske vojske na:
1.pješadiju
2. konjicu
3.artiljeriju

stvara jednu od najmoćnijih armija na svijetu.

Uvodi mjere za održavanje regularnog poretka kopnene vojske i mornarice:

oštrom regrutacijom nevojnih klasa (kmetova, slobodnih ljudi bez stalnog mjesta boravka ili stalnog zaposlenja)

promjenom statusa plemstva usmjerenom ka održavanju njegove službene upotrebljivosti:

primoravanjem na obaveznu službu plemstva u vojsci ili upravi

obaveznom nastavnom pripremom plemstva za vojnu ili civilnu službu državi

odlukom o nedjeljivosti nepokretne plemićke imovine ukazom o jedinonaslijeđu, 1714 godine

· Reforme državne uprave

Petar stvara senat od 9 članova koji je imao apsolutnu vlast u slučaju carevog odsustva i čije se odluke nisu mogle sprovoditi u koliko nisu bile jednoglasno donijete od strane 9-orice

Osniva ministarske kolegijume podložne Senatu

Uvodi centralizam i državu administrativno dijeli na 8 gubernija, podijeljeni na provincije, okruge i srezove

Stvara moćnu policiju kojom upravlja Tajna carska kancelarija

Zbrka stvorena uvođenjem toliko značajnih reformi za nekoliko godina zajedno sa nedovoljno stručnim osobljem za nove ustanove, ukazivala je na to da su mjere imale manje uspjeha nego što se Petar nadao u stvaranju efikasne administracije

· Finansijske novine

Komesari okruga, koje bira lokalno plemstvo i komesari srezova, koje biraju seljaci, imali su jedan osnovni zadatak – raspodjelu i ubiranje poreza Glavni potez je uvođenje glavarine, ustanovljene prema francuskom modelu Iznos dobijen prikupljanjem poreza od seljaštva, vlastela je predavala carskoj blagajni Za regrutovanje vojske Petar je prinudio plemstvo da mu svake godine obezbijedi određen broj seljaka, koje je on regrutovao Da bi spriječio bježanje poreskih i vojnih obveznika on postepeno uspjeva da zabrani seljacima napuštanje zemlje bez dozvole lokalnog plemstva.

Potreba za novcem takođe ga prisiljava da zatvori pojedine manastire, da pripoji njihove zemlje carskim posjedima, a druge manastire da prinudi na plaćanje poreza.

3.4. Položaj plemstva i crkve

Glavna obaveza plemstva u Rusiji XVII vijeka bila je vojna služba, koja je i za vrijeme Petrove vladavine bila njegova osnovna dužnost Međutim, Petar je ovu obavezu nametnuo sa odlučnošću koja ranije nije postojala uključujući pritom i obaveznu službu u upravi Sa druge strane, na inicijativu svog savjetnika Saltikova, Petar je dao plemstvo svim činovnicima neplemićima Ukazom od 1722 stvaraju se činovi ili rang lista – stepen dostojanstva u plemstvu odgovara hijerarhiji funkcije Počev od izvjesnog stepena, plemstvo postaje nasljedno Posljedice ovoga su značajne: plemićka klasa se znatno povećava; zatim, svi članovi stare vlastele obavezni su da steknu minimum potrebnih znanja da bi mogli postati oficiri ili funkcioneri Petar ih primorava da pohađaju stručne škole, bilo da su to kursevi škole matematičkih nauka, primorske akademije, škole za inžinjere ili artiljerijske škole Činovi uvedeni 1722 potpuno su uklonili razlike između plemstva po rodu i po službi – svi su morali služiti U zamjenu za obaveznu školu i sve veće obaveze, Petar čini velike ustupke plemićima na društvenom planu predajući im u ruke čitavu lokalnu upravu Oni će ne samo prikupljati porez i regrutovati vojnike već će praktično predstavljati policiju i biti izvršioci pravde Interes poreskog sistema udružio se sa ličnim interesima plemstva u zabrani da nijedan seljak, ni onaj slobodni, ne smije da se udalji bez odobrenja plemića koji rukovodi njegovim selom Najteža posljedica Petrove vladavine jeste u proširenju i pogoršanju kmetstva Veliki posjedi napreduju, a mali seljački posjedi nestaju

Prije Petrove vladavine, crkva je imala svog poglavara, patrijarha, koji je uživao veliku čast i poštovanje Poslije smrti Adrijana 1700 godine Petar je mjesto patrijarha ostavio upražnjeno Godine 1721 patrijaršija je bila sasvim ukinuta, a crkvena uprava prenijeta je na Sveti sinod, na čijem čelu je bilo svjetovno lice u nadležnosti cara Poslije ove reforme, crkva je otvorenije nego ikad ranije bila potčinjena svjetovnoj vlasti

3.5. Ekonomski progres Rusije

Ekonomski politika Petra I bila je u duhu evropskog merkantilizma čiji je glavni cilj bio postizanje pozitivnog izvoznog salda Državnim mjerama pomagao je izvoz, štiteći domaću proizvodnju visokim carinama za inostrane fabričke proizvode Uvode se državni monopoli soli i duvana, a povećava izvoz sirovina, najviše gvožđa koje kupuju Englezi Dovodi tehničare iz Evrope u cilju izgradnje fabrika i industrijskih pogona U svojoj ekonomskoj politici Petar je imao na umu dva razloga mogućeg industrijskog i trgovinskog progresa:

Rusija nije zaostajala za drugim zemljama, čak ih je prevazilazila obiljem različitih prirodnih bogatstava koja su ostajala nedirnuta

eksplatacija ruskih sirovina

Od svih grana prerađivačke industrije Petar se naručito zanimao za uspjehe rudarstva koje mu je bila neophodno za naoružavanje armije i mornarice U njegovo doba u pogonu je bilo oko 200 manufaktura, većinom za proizvodnju ratne opreme, stvorene u ratu i za rat protiv švedskog kralja Karla XII Među najznačajnijim bile su fabrike oružja i livnice, posebno industrija gvožđa na Uralu i fabrike tekstila koje su proizvodile tkanine za vojne uniforme careve armije.

3.6. Osnivanje Petrograda

Slika 6 Petrogradski trg ispred Zimskog dvorca, nekadašnje rezidencije ruskih careva

Građenje svoje nove prijestonice Petar otpočinje još 1703 godine kao svojevrsni izazov Švedskoj, ali i kao simboličan izraz careve želje da Rusiju otvori prema Zapadu, da od nje napravi evropski modernu pomorsku državu.

Da bi se konačno oslobodio azijatskih obilježja i osjećanja Moskve, Petar Veliki drakonskim oporezivanjem plemstva i prinudnim radom na hiljade seljaka u baruštinama Neve gradi novu prijestonicu Petrograd, a 30 km od tog ''novog Pariza'' gradi i svoj Versaj, raskošni dvorac Peterhof, projektovan od strane francuskih arhitekata Konačno i on dolazi do svojih terasa i vještačkih vodopada, fantastično uređenih parkova, odnosno do raskoši koja je, po shvatanju Zapada, bila neophodna apsolutisti toga vremena.

Slika 7. Carska rezidencija Peterhof nadomak Petrograda, izgrađena u baroknom stilu za vrijeme Petra I

Napuštanjem Moskve, "svetog grada", "trećeg Rima", doprinijelo je raskolu između plemstva i ostalog stanovništva i rađanju pobuna i zavjera koje su obilježile Petrovu vladavinu. Osnivanje nove prijestonice bio je jedinstven i vrlo značajan doprinos koji je Petar dao ruskoj istoriji Petrograd, koji je postao središte ruskog plemstva, bio je po svom geografskom položaju izložen uticaju zapadne Evrope što Moskva nikad nije bila.