Prva srpska arhiepiskopija

Kada je Latinsko Carastvo, stvoreno u vrijeme IV krsta{kog rata 1204. godine, po~elo da slabi, a Ygarska izgubila naklonost pape, kraq Stefan Prvoven~ani po~eo se udaqavati od Rimske crkve.Savetovao se sa Savom o osnivawu samostalne srpske crkve.Bizantijski car i carigradski (vaseqenski) patrijarh imali su pravo podizawa crkava na vi{i stepen i dostojanstvo. Sava je to znao, te je polovinom 1219. g. oti{ao sa nekoliko svojih u~enika u Nikeju da se za samostalnu i nezavisnu srpsku dr`avu tra`i samostalnu i nezavisnu crkvu.

SAVA-PRVI ARHIEPISKOP

Car TeodorI Laskar `eleo je da u borbi protiv Latinskog carsva pridobije {to vi{e saveznika, pa je bez ve}eg oklijevawa prihvatio predlog Stefana Prvoven`anog i monaha Save.Jedini uslov koji je car postavio jeste da prvi srpski arhiepiskop bude Sava, iako je Sava predlagao da to bude jedan od wegovih u~enika. Carevom zapovije{}u, a rukom patrijarha Manojla Sarentena, arhimandrit Sava 1219.g. izabran za prvog samostalnog srpskog arhiepiskopa "sve srpske i pomorske zemqe". Dobijawem samostalnosti srpska crkva stekla je pravo sazivawa arhierejskoj sabora koji je samostalno birao i posve}ivao srpsku vi{u jerarhiju i arhiepiskopa.Od tada novoizabrani arhiepiskop ubudu}e nije morao odlaziti u Nikeju na posve}ewe  kao {to je to Sava morao da uradi.

@I^A- SJEDI[TE ARHIEPISKOPIJE

Posle savetovawa  sa bratom Stefanom Sava iz Rasa (gde je prvobitno boravio arhiepiskop) odlazi u manastir Studenicu, ali uskoro je i dovr{ena izgradwa novog manastira -@i~e i Sava je pre{ao u @i~u. @i~a je, na osnovu Stefanove i Savine poveqe o osnivawu srpskih arhiepiskopija,odre|ena za sjedi{te srpske arhiepiskopije. Kao arhiepiskop Sava je nastojao da oja~a pravoslavqe u primorju. Za to podru~je osnovao je dvije arhiepiskopije:Humsku i Zahumsku sa sjedi{tem u manastiru Svete Bogorodice kod Stona na Peqe{cui zetsku episkopiju sa sjedi{tem u manastiru Svetog arhan|ela Mihaila na ostrvu Prevlaci, blizu Tivta. Osnovane su tako|e i : hvostanska, budimqanska,dabro-bosanska,moravi~ka i topli~ka.Osim ovih novoustaqenih episkopija, postojale su i dvije ranije episkopije u Srbiji ra{ka i prizrenska.Kao {to se vidi srpska arhiepiskopija podeqena je na episkopije,episkopije su podeqene na protopopijate a protopopijati na parohije.Sveti Sava je sazivao crkveno-narodne sabore na kojima je drzao znamenite besjede o pravoj veri, odbacivao je kao jereti~ka u~ewa sve ono {to se nije slagalo sa odlukama vasewenskih sabora.Nastojao je da ukloni ostatke mnogobo`a~kog shvatawa i verovawa u narodu.

Odmah posle uvo|ewa u `ivot nove srpske arhiepiskopije Sveti Sava je pripremio i obavio krunisawe svoga brata Stefana  za srpskog kraqa.Krunisawe je obavqeno u manastiru @i~i na dr`avnom saboru, na Spasovdan 1221.godine.Od tada se Stefan potpisivao kao "prvoven~ani kraq".Sveti Sava umro je 1236.godine kada je krenuo na istok na posledwe pokloni~ko putovawe.Savino telo polo`eno je u grob u crkvi manastira Mile{eva,zadu`bini kraqa Vladislava.

MANASTIR @I^A

Ugledno duhovni centar srednjovekovne Srbije  - manastir @i~u - Dom Spasov, hram Vaznesena podigao je kral Stefan Prvoven~ani sa svojim bratom Sv. Savom po~etkom XIII veka. Ovaj manastir po svom zna~aju izdvaja se od ostalih srpskih crkava i manastira jer je osnovan sa namerom da bude sedi{te arhiepiskopije, gde }e se krunisati kraqevi i postavqati arhiepiskopi srpske crkve. Kao ni jedan drugi srpski manastir, @i~a je dozivela tragi~na razarawa. Prvo ve~e razarawe bilo je u posledwoj  deceniji XIII veka  od strane Kumana, a  zatim  pod najezdomTuraka. Podizana i ru{ena, ~uvana i napu{tana, nadgra|ivana i od prijatewa i od neprijateqa, @i~a danas malo li~i na onu iz vremena kraqa Stefana Prvoven~anog i arhiepiskopa Save.Velika manastirska crkva nosi sve odlike zrelog Raskog graditeqskog stila ~iji je rodona~elnik Sv. Sava. Hram je bio ukrasen freskama tek posle sticawa crkvene samostalnosti 1219. Najstarije freske u @i~i, izvedene neposredno po Savinom povratku u zemqu, sa~uvane  su  samo u pevni~kim prostorijama. U ostalim delovima crkve - u oltarskom prostoru, naosu i staroj priprati, one su kasnije, zbog o{te|enosti, zamewene novim slojem. I pevnice su, me|utim, sa~uvale `ivopis samo na dowim povr{inama zidova. Na isto~nim stranama, u zoni gde su se po pravilu nalazile samo pojedina~ne figure, sa~uvane su scene Raspe}a Hristovog i Skidawe sa krsta. Na ostalim prostorijama pevni~kih prostora bili su prikazani likovi apostola, od kojih je u ju`nom sa~uvano {est figura, dok su u severnom, u ve}oj meri oste}enom, vidqive samo dve. Istom, najranijem periodu pripadaju i poprsja Arhan|ela u polukru`nim poqima iznad ulaza u bo~ne kapele. Preostali delovi prvog sloja pokazuju, zajedno sa zidnom dekoracijom, glavne studeni~ke crkve, po~etne oblike monumentalnog stila srpskog slikarstva XIII veka.
Zica u nasem narodu ima veliki ugled. Naziva se "sedmovrata @i~a" zato sto je u njoj krunisano sedam srpskih kraljeva (za svako krunisanje otvarana su nova vrata). Crvena fasada manastira je simbol kraqevstva.

freska manastira @i~e	izgled manastira

nazad