III Vojne operacije

A. Diplomatski potezi

Sarajevski atentat na prestolonasljednika Franca Ferdinanda 28. juna 1914. bio je težak udarac austro-ugarskom imperijalizmu. Takođe on je pokazao da slovenski pokret i težnja za samostalnošću jača. Ovo Austro-Ugarska nije mogla dopustiti jer bi izazvalo raspad čitave Austro- Ugarske, te je ona odlučila Srbiji nametnuti rat.

Austro-Ugarska je Srbiji poslala ultimatum 23. jula, a Srbija je na nagovaranje i Rusije i Velike Britanije 25. jula pristala na sve osim na dvije tačke ultimatuma. Austro-Ugarska izjavljuje da odgovor Srbije nije zadovoljavajući. Rusija prijeti mobilizacijom, a Velika Britanija zahtijeva međunarodnu konferenciju. Svi ovi napori su propali.

B. Objave rata

Austro-Ugarska je 28, jula objavila rat Srbiji. Na ovo je Rusija odgovorila djelomičnom mobilizacijom. Njemačka upozorava da će ruska mobilizacija dovesti do rata sa Njemačkom, čak je ponudila da natjera Austro-Ugarsku da prihvati odgovor Srbije ukoliko se Rusija demobiliše. Rusija odbija i 1. avgusta Njemačka objavljuje rat Rusiji.

Francuska je počela sa mobilizacijom istog dana. Nijemci su 2. avgusta prešli Luksemburg i zatražili od belgijske vlada prolaz za svoje trupe na putu do Francuske kojoj je 3. avgusta objavljen rat. Sljedeći dan Velika Britanija 4. avgusta šalje ultimatum Njemačkoj da poštuje neutralnost Belgije, Njemačka odbija i Britanija joj objavljuje rat istog dana. Italija je ostala neutralna sve do 23. maja 1915. kada je nakon pregovora sa članicama Antante objavila rat Austro-Ugarskoj.

Kako je rat napredovao tako se i širio na ostale zemlje svijeta. Japan ulazi u rat protiv Njemačke 23. avgusta, a SAD 6. aprila 1917. Centralnim silama su se pridružile Turska 2. novembra 1914. i Bugarska 5. oktobra 1915.

C Prve godine rata (1914-1915)

Vojne operacije su se vodile na tri glavna fronta: Zapadnom (francusko-belgijskom), Istočnom (ruskom) i Južnom (srpskom). Kada je Turska ušla u rat borbe su se vodile i oko Dardanela između Turske i V. Britanije. Pred kraj 1915. otvorena su još dva fronta: Austro-Talijanski i Solunski front.

C1 Zapadni front

Njemački plan se zasniva na «blitzkrieg» principu, odnosno munjevitom ratu. Nijemci su trebali sa skoro cjelokupnom armijom pregaziti Francusku dok Austro-Ugari čuvaju istočnu granicu.

Francuzi su gubili bitku na granici i njemačka izvidnica stiže na 20km od Pariza. Tada njemački komandir general Helmut fon Moltke zanemaruje ukopane francuske trupe i okreće im svoj desni bok na kome se nalazila Prva njemačka armija pod komandom Aleksandra fon Kluka. Istovremeno smatrajući da je rat na zapadu već završen šalje šest korpusa na istok.

U tom trenutku Francuzi pod generalom Žofrom pokreću «bitku za spas zemlje» i napadaju Nijemce sa oslabljenog desnog boka i odbacuju ih 100km. Ova bitka poznata kao Prva bitka na Marni označila je kraj «epskog» ratovanja, a početak rovovskog rata.

Kompleksna mreža rovova u dužini od oko 800km se protezala od Sjevernog mora do Švicarske. Ove linije će ostati nepromijenjene skoro do kraja rata.

Nijemci u neuspješnom napadu na Ibr prvi put upotrijebili bojni gas hlorin.

(Nakon napada na Ibr)

C2 Istočni front

Prema dogovoru sa saveznicima Rusi od početka rata kreću u ofanzivu. Avgusta 1914. šalju dvije armije u Istočnu Prusiju i još četiri u austrijsku Galiciju. Njemački general Paul fon Hindenburg zaustavlja rusko napredovanje kroz Prusiju u  bitkama kod Tanenberga i Mazurskih jezera.

Na frontu prema Austro-Ugarskoj se Rusi dobro drže, međutim 2. 11. Turci ulaze u rat na strani Centralnih sila i zatvaraju moreuze. Rusija odsječena od svih pomorskih veza, spriječen ulaz hrane i municiji i Rusija polako ali sigurno prestaje biti velika sila.

C3 Rat u Srbiji

Austro-Ugarska je u toku 1914. pokrenula tri ofanzive na Srbiju i sve tri su odbijene, ali Srbija nije odlučila da sama napadne. Zadivljujuće pobjede su izvojevane na Ceru i Kolubari. Bilo je mirno sve do oktobra 1915.

Bugarska je ušla u rat na strani Centralnih sila i 14. oktobra 1915. Istovremeno je pokrenuta snažna Austro-Njemačka ofanziva protiv Srbije. Do kraja 1915. Srbija je pregažena, a preživjeli vojnici potražili su utočište na Krfu, gdje će se oporavljati do povratka u rat.

C4 Talijanski front

Italija je objavila rat Austro-Ugarskoj 23. maja 1915. Glavni sukobi na Austro-Talijanskom frontu su bile četiri neodlučene bitke koje su se vodile od juna do decembra. Cilj talijanskih napada je bio proboj austrijskog fronta i osvajanje Trsta.  

Na vrh

D Ratna godina 1916.

Njemački uspjesi protiv Rusije 1915. su im omogućili da prebace nekih 500 000 vojnika na Zapadni front u namjeri da naprave odlučujuće pomake tokom 1916.

D1 Verden i Soma

Prema planu fon Falkenhajna Nijemci su 21. februara lansirali veliku ofanzivu s ciljem da zauzmu francusko utvrđenje Verden. Bitke su se vodile do juna 1916. i Nijemci su postigli određene uspjehe, ali nisu uspjeli u ostvarenju svog prvobitnog cilja.

Prvog jula saveznici pokreću ofanzivu s ciljem probijanja njemačkog fronta na rijeci Somi. Bitke su se vodili do sredine novembra, ali nije postignuta odlučujuća pobjeda. U ovoj ofanzivi je prvi put uveden tenk.

(Njemačka podmornica)

D2 Poraz na istoku

Zbog talijanskih zahtijeva da olakšaja pritisak austrijske vojske Rusi pokreću ofanzivu. Nakon što su zauzeli nekih 65km zaustavila su ih njemačka pojačanja sa zapadnog fronta. Izgubili su oko milion vojnika, ali su njihovi uspjesi pomogli oko uvođenja Rumunije u rat.

Rumunija je u rat ušla 27. avgusta 1916. i odmah izvršila invaziju  austro-ugarske provincije Transilvanije. U novembru iste godine sve četiri Centralne sile napadaju Rumuniju i ona doživljava krah sljedećeg mjeseca, a rumunska nafta i pšenica padaju u njemačke ruke.

D3 Mirovni pregovori

Predsjednik Vudro Vilson je 1916. pokušao da pregovara među zaraćenim stranama i postigna «mir bez pobjede». Postigao je određene uspjehe i Njemačka je izjavila da su Centralne sile spremne da pregovaraju, međutim V. Britanije odbija pregovore jer su se Centralne sile u tom trenutku nalazile u daleko povoljnijem položaju zbog osvajanja Rumunije i od njih se nisu mogli očekivati skromni uslovi za mir.  

Na vrh

E Ratna godina 1917.

E1 Ulazak Amerike u rat

Vilson je pokušavao da postigne sporazum između zaraćenih strana sve do januara 1917. godine i promjene u njemačkoj politici. Naime, tada je Njemačka objavila neograničeno podmorničko ratovanje pokušavajući tako da onesposobe V. Britaniju. Njemački vojni i civilni analitičari su izračunali da bi na ovaj način V. Britanija bila poražena u roku od šest mjeseci.

Nakon ovoga SAD prekida svake napore na postizanju mira, a 3. februara prekida  sve diplomatske odnose sa Njemačkom. Na Vilsonov zahtjev isto čini i veliki broj zemalja latinske Amerike uključujući Peru, Boliviju i Brazil. Šestoga aprila 1917. Sjedinjene Američke Države objavile su rat Njemačkoj.

(Amerikanci se spremaju za rat)

E2 Ruska revolucija

Istočni front se raspada, Rusi gube, a u martu dolazi do Ruske revolucije. Car Nikolaj II je detroniran, a privremena vlada preuzima vlast.

Boljševička partija osvaja vlast 7. novembra i od Nijemaca traže pravedan mir. U decembru je potpisano primirje između Rusa i Austro-Njemačkih pregovarača.  

Na vrh

F Godina odluke (1918)

Početak 1918. nije izgledao dobro za saveznike. Rusija je 3. marta potpisala mir sa Njemačkom u Brest-Litovsku, a 7. maja Rumunija je potpisala Bukureštanski mir koji je u potpunosti bio u korist Njemačke.

F1 Početak kraja

Borbe na Solunskom frontu u 1918. bile su katastrofalne po Centralne sile. Francuski general Franše de Epere 15. 9. 1918. naređuje proboj Solunskog fronta. Front je probila srpska vojska zapadno od Vardara. Oko 700 000 savezničkih vojnika je izvojevalo tako potpunu pobjedu da je Bugarska za samo dvije sedmice potpisala primirje, 26. 9. 1918. U novembru savezničke trupe su oslobodile Rumuniju koja je ponovo ušla u rat. Srpska vojska je nastavila ofanzivu i 1. novembra ušla u Beograd, dok je talijanska vojska zauzela Albaniju.

U Italiji dolazi do potpunog kraha austro-ugarskih trupa, dok istovremeno gube na Balkanu.  Austro-Ugarska traži primirje 3. 11. kada je država već bila u potpunom raspadu.

F2 Poraz Njemačke

U martu 1918. Nijemci su započeli do tada najsnažniju ofanzivu na Zapadnom frontu. Ponovo su stigli nadomak Pariza, ali su Britanci i Francuzi izdržali, a američka pomoć je stigla na vrijeme.

Saveznički general Foh 18. jula naređuje protiv-napad. Od tada saveznici preuzimaju inicijativu koju će zadržati do kraja rata. Nakon mnogobrojnih poraza Njemačka u oktobru traži pregovore sa saveznicima, međutim Vilson želi da pregovara samo sa demokratski izabranom vladom.

Na vrh