Martin Luter je veliki njemacki reformator. Potice iz skromne rudarske porodice iz Saksonije. Vaspitavao se prilicno surovo, najprije u mjestu rodjenja, zatim kod monaha u Magdeburgu i u latinskoj skoli. Godine 1501. prelazi na univerzitet u Erfurt da studira pravo po zelji svoga oca, ali se on opredjeljuje za klasicne nauke i bogoslovlje. Godine 1505. vec drzi predavanja iz Aristotelove fizike i etike. U filozofiji radije zastupa sholasticki nominalizam nego humanizam. Iste godine, protiv volje svoga oca, stupa u avgustinovski manastir u Erfurtu. Takav postupak obrazlozio je strahom od Bozijeg gnijeva. Za njega je Bog, prije svega, strasni Sudija koga treba umilostiviti askezom i podvigom. Godine 1507. prelazi na univerzitet u Vitenberg kao predavac. Odao se izucavanju Avgustina i apostola Pavla i predaje se svojevrsnoj mistici, koja, po njegovom misljenju, prelazi u spasavanje iskljucivo vjerom u Hristovo posredovanje, kao i besprijekorno potcinjavanje covjekove volje Bogu. U Rimu je boravio po poslovima reda i nije se odusevio onim sto je tamo vidio.

    Neposredan povod za njegovo istupanje bila je prodaja indulugencija (oprostajnice grijehova) u Njemackoj. Luter je 31. oktobra 1517. godine na vratima dvorske crkve u Vitenbergu istakao svojih 95 teza i uputio poziv Tecelju, zatupniku nadbiskupa Majnca na javnu raspravu o riznici dobrih dijela, materijalnom bogacenju na osnovu ucenja o cistilistu. Luterovo istupanje naislo je na veliki odjek u Njemackoj. Teceljevi odgovori na njegove teze bili su javno spaljeni od studenata u Vitenbergu. Sa cijelim slucajem upoznat je i papa Lav X. Luter je imao veliki broj pristalica, narocito na univerzitetima. Uz njega je i Fridrih Mudri, koji odbija da ga preda na papski sud. Uzaludni su bili pokusaji kardinala Kajetana i Miltica da ubijede Lutera i njegove pristalice da se vrate ucenju crkve. Luter bjezi u Augzburg. Konacan razlaz sa Rimom dogodio se poslije javne rasprave u Lajpcigu, gdje je Luter sa svojim prijateljem Karlstadtom istupio protiv Eka, pobijajuci opravdanost papske vlasti i autoriteta, mada je Ek smatrao da je Luter u ovoj diskusiji bio porazen.

    Godine 1520. Luter je heroj u cijeloj Njemackoj. Tada pise, svi hriscani su svestenici i treba da su potcinjeni svjetovnoj vlasti. Luter odbacuje bezbracnost kao tiraniju djavola, sud Rima nad crkvom u Njemackoj, indulugencije, crkvene kazne, suvisne praznike, trazi da se sa univerziteta izbaci slijepi neznabozac Aristotela. Osnova svega je Sveto pismo. Prvi Luterovi pisani radovi su O vavilonskom ropstvu crkve i O slobodi hriscanstva, u kojima zastupa slobodu pojedinca od crkvenih propisa, zalaze se za crkvenu opstinu na demokratskim osnovama, odbacuje misu kao svakodnevni dokaz cudotvorne sile crkve. Od svetih tajni priznaje krstenje i pricesce, a bori se protiv askeze i monastva.

    Papa je bulom od 21. septembra 1521. godine osudio Lutera, na sto mu ovaj odgovara protiv bule antihrista, a papinu bulu spaljuje 10. decembra 1520. Na saboru u Vormsu 1521. Luter je ispitivan za jeres. Na pitanje Jovana Eka da li se odrice svojih spisa i njihovog sadrzaja, odgovara da se ne odrice dok ih ne opovrgnu Svetim pismom. Luter tvrdi da su papa i sabor ipak pogrijesivi. Na ovom saboru Luter je osudjen, poslije cega bjezi u Vartburg, gdje zivi skriveno pod imenom Georgije i za to vrijeme prevodi Bibliju na njemacki jezik.

    U Vitenbergu, pod uticajem Luterovih ideja, nastaju nemiri upereni protiv rimokatolicke mise i cjelibata, izbacuju se ikone, ostecuju oltari. Na ovo je reagovao i sam Luter spisom O svjetskoj vlasti, gdje priznaje bozansko porijeklo vlasti i dopusta samo pasivno protivljenje tiraniji. Istovremeno se ostro obraca kralju i knezovima. Bio je uvjeren da vodi licnu borbu sa djavolom. Godine 1523. nastaju pobune seljaka, a Luter se stavlja na stranu vlasti i savjetuje da ne treba popustiti razbojnicima i krvopijama. Kao sto se magare mora tuci, tako i prosti narod moguce je samo nasiljem drzati u poslusnosti. Godine 1525. Luter se razilazi sa humanistima (Erazmo Roterdamski), pise protiv nebeskih proroka, za razum kaze da je bludnica djavola koji samo skrnavi sve sto govori i cini Bog. Humanisti ustaju protiv predodredjenja, a Luter pise De servo arbitrio (O ropstvu volje), gdje se pokazuje da je determinista, sve je od Boga, cak i postupci bezboznika i samog djavola. Sa humanistima se razilazi i po pitanju morala: odbacuje znacaj dobrih dijela, ona poticu iz slavoljublja i najveci su grijeh pred Bogom.

    Druga etapa Luterovog zivota bila je mnogo mirnija. Vise ga je interesovala organizacija unutar crkve, koja se odvojila od Rima. Umro je 17. februara 1546. godine.  

Na tome stojim, ne mogu drugacije,

tako mi Bog pomogao. Amin.