Tibet

Tibet je podrucje centralne Azije dom Tibetanskog naroda. Nalazi se na prosjecnoj nadmorskoj visini od 4900 m i cesto je nazivan "Krov svijeta". Najveci dio istorijske regije Tibet danas se nalazi u sastavu Narodne Republike Kine.

Sadrzaj

• Uvod
• Status
• Porijeklo imena
• Istorija
• Geografske karakteristike
• Ekonomske karakteristike
• Demografske karakteristike
• Kultura

Uvod

            Pod pojmom Tibet podrazumjeva se veliko podrucje pod uticajem drevne tibetanske kulture i sastoji se od tradicionalnih provincija Amdo, Kham i U-Tsang (Dbus-Gtsang). U sastavu Narodne Republike Kine postoji autonomna regija Tibet, provincija koja obuhvata samo U-Tsang i zapad regije Kham. Istocni dio regije Kham i regija Amdo nalaze se u sastavu kineskih provincija Kvinghai(Quinghai), Gansu, Junan i Sichuan.

Status

Zastava Tibeta

            Ovu verziju Tibetanske zastave predstavio je trinaesti Dalai Lama 1912. Nakon kineske okupacije Vlada Tibeta u izgnanstvu nastavila je da koristi zastavu, cije je prikazivanje Vlada Kine zabranila da bi sprijecila teznje ka nezavisnosti Tibeta. U proslosti je Tibet bio nezavisna drzava tako da se preispituje legitimnost vlasti NR Kine na tom prostoru. Nakon 1959. Vlada Tibeta predvodjena cetrnaestim Dalai Lamom prisiljena je da napusti domovinu i uspostavo Vladu u izgnanstvu u Darmsali u sjevernoj Indiji. Vlada u izgnanstvu trazi nezavisnost Tibeta, pozivajuci se na istorijsko pravo i postojanje drevne Tibetanske drzave. Kroz istoriju Tibet je dugo postojao kao nezavisna drzava. U periodu kad je Tibet bio u sastavu Mongolskog i Kineskog carstva uspjevao je da sacuva odredjen stepen samostalnosti. 1951. okupiran je od strane NR Kine. Kineska vlast u Tibetu je kolonijalna, nelegitimna, motivisana strateskom vrijednoscu Tibetanske visoravni i njenim prirodnim bogatstvima i predstavlja ugrozavanje prava Tibetanskog naroda na samoopredjeljenje. Imperijalisticka politika Kine krece se u pravcu asimilacije naroda Tibeta, gasenja njihovih etnickih obiljezja, kulture, jezika i identiteta.

Porijeklo imena

            Naziv Tibet, koji se koristi u vecini evropskih jezika potice iz arapskog ili persijskog  Töbän - visina, visoravan. Tibetanci svoju domovinu nazivaju Bod(izgovara se po u nekim dijalektima tibetaskog). Smatra se da je najbolji prevod te rijeci - otadzbina. Kineski naziv za Tibet je Ksizang. Postoji vise tumacenja ovog naziva.

Istorija

            Malo toga je poznato o istoriji Tibeta prije sedmog vijeka. Taj period obavijen je mitovima i legendama i iz njega ne postoje pouzdani istorijski izvori. Od VII do XX vijeka nove ere Tibet je bio snazna kraljevina. kraljevi iz dinastije Jarlung uspijevaju da sjedine veci dio centralnog Tibeta. Namri Songsten, vladar Jarlung dinastije uspio je prosiriti uticaj Tibeta ka centralnoj Aziji. Tokom sedmog vijeka uticaj Tibeta je rastao velikom brzinom. Kralj Songsten Gampo predvodio je osvajanja Nepala i sjeverne Indije. Tibet je postao prijetnja za dinastiju Tang u Kini. Da bi sprijecen rat izmedju Kine i Tibeta dogovoren je brak izmedju Tibetanskog kralja i kineske princeze, sto je dovelo do saveza izmedju dva kraljevstva. Budizam, koji je dominirao tim podrucjem vise od 1000 godina, postao je zvanicna drzavna religija. Tokom vladavine Songsten Gampo-a izgradjeni su brojni hramovi u Lasi kao i kraljeva palata kasnije poznata kao Potala. Kontakt sa Kinom omogucio je razvoj medicine, astronomije i matematike. Stvoreno je tibetansko pismo po uzoru na indijsko sto je omogucilo prevodjenje budistickih zapisa, pojavu pisanih zakona, i pisane istorije drzave. Tokom slijedeca dva vijeka uticaj i granice Tibeta jos vise su se prosirile. Kralj Trisong Detsen uspostavio je kontrolu nad sjevernim Pakistanom, Nepalom, Turkistanom, sjevernom Indijom. Doslo je do rata sa Kinom. 783. Tibetanska vojska prodrla je u tada kinesku prijestonicu Chang'an (danasnji Xi'an) prisilivsi Kineskog cara da prizna prosirenje Tibeta. Nakon rata potpisan je sporazum prema kojem su Kina i Tibet definisane kao dvije nezavisne drzave. U to doba budizam pocinje da preuzima primat u upravljanju drzavom. 842. kralj Trisung Detsen Ralpachen, koji je podrzavao budizam, ubijen je od strane svog brata Langdharmaa. Langdharmaa je bio protivnik budisticke religije i nastojao je da izbaci njen uticaj iz drzavnog aparata. Njegovi pokusaji bili su bezuspjesni jer je naisao na zestok otpor budistickog svestenstva. Nakon nekoliko godina vladavine ubijen je od strane budistickih monaha. Nakon toga dolazi do rasula Tibetanske drzave, rastrojene unutrasnjim nemirima i spoljasnjim prijetnjama Kineskog i Mongolskog carstva. 

            1239. Tibet  je usao u sastav Mongolskog carstva. Uticaj Tibetanskog budizma postajao je sve veci tako da je budizam ubrzo postao zvanicna religija Mongolskog carstva. Godan-Kan, praunuk Dzingis Kana uspostavio je zastitnicki stav prema budizmu stiteci Tibetanske duhovne vodje. U cetrnaestom vijeku dolazi do slabljenja Mongolskog carstva i Tibet ponovo dobija nezavisnost. Mongolija se mijesa u dinasticke sukobe nastojeci da duhovnom vodji Dalai Lami dodjeli i svjetovnu vlast. Peti Dalai Lama Ngavang Lobzang Giatso postao je duhovni i svjetovni vladar Tibeta 1656 godine. Njegovom smrcu 1682. odnos sa Mongolskim carstvom se promijenio. Mongolski vladari zeljeli su vecu kontrolu nad Tibetom, tako da su pocetkom XVIII napali i osvojili glavni grad Lasu, stavljajuci pod svoju kontrolu sestog Dalai Lamu Tsang-Jang Giatsoa Ponovno Mongolsko osvajanje nije naislo na potporu lokalnog stanovnistva. To je iskoristio Kineski car Kang Ksi koji je poveo vojnu kampanju s ciljem da oslobodi Lasu i protjera Mongole. Kineska vojska docekana je kao oslobodilacka. Pod zastitom Kineza bio je sedmi Dalai Lama koji je ranije protjeran iz Lase od strane Mongola. Kineski car Kang Ksi proglasio je Tibet protektoratom Kineske imperije. Tokom XVIII i XIX vijeka Tibet je ostao protektorat Kine sve do 1911. Car je u Lasi postavio svog izaslanika, koji se nazivao amban. 1750. narod Tibeta se pobunio, zbacio carskog izaslanika i uspostavio samostalnu vlast. Uz pomoc carske vojske ustanak 1750. je ugusen. Prvi evropljani koji su stigli na Tibet bili su jezuitski misionari, koji su 1705. osnovali svoju misiju u Lasi. Pocetkom XVIII vijeka dolazi do uspostavljanja kontakta izmedju Evropskih zemalja i Tibeta. 1774. Britanski izaslanici su stigli u Tibet. 1788.

            1904. Britanska vojska iz Indije usla je u Tibet, osvojila Lasu prisiljavajuci Tibet da otvori granice prema biseru britanskog kolonijalnog carstva - Indiji. 1906. potpisan je sporazum izmedju Kine i Velike Britanije kojim je Tibet postao Britanski protektorat. Godinu dana kasnije ,1907. potpisan je novi sporazum, ovaj put izmedju Velike Britanije, Kine i Rusije. Velika Britanija i Rusija priznale su Kini pravo na Tibet. Direktna kineska vlast u Lasi uspostavljena je 1910., ali nije trajala dugo. 1911. izbila je revolucija u Kini, sto je iskoristio Dalai Lama preuzevsi kontrolu nad Tibetom. 1913. Tibet i Mongolija proglasile su otcjepljenje od Kine. 1914. Velika Britanija priznala je nezavisnost Tibeta i uspostavljena je granica izmedju Tibeta i britanske Indije. Kina nije prihvatila nezavisnost Tibeta, smatrajuci ga neodvojivim dijelom svoje teritorije.

            Pocetak Prvog svijetskog rata i gradjanski rat u Kini skrenule su pogled velikih sila sa Tibeta, omogucivsi trinaestom Dalai Lami da neometano vlada. Sve do 1950. Tibet se odrzavao kao nezavisna drzava. 1950. vojska Narodne Republike Kine usla je u Lasu. 1951. pod pritiskom NR Kine potpisan je tibetansko-kineski sporazum koji je predvidjao da Tibetom zajednicki vladaju vlada NR Kine i vlada Tibeta na celu sa Dalai Lamom. 1956. izbio je ustanak Tibetanaca, podrzan od strane Sjedinjenih Americkih Drzava. Ustanak je krvavo ugusen 1959. , stotine hiljada Tibetanaca je ubijeno, spaljen je veliki broj budistickih hramova, a Dalai Lama je prisiljen da napusti zemlju i prebjegne u Darmsalu u Indiji, gdje se i danas nalazi. Za vrijeme Mao Cedungove vladavine u Kini sprovodjen je teror nad stanovnstvom Tibeta. Doslo je do organizovanog unistavanja kulturnog naslijedja, budistickih manastira, svetilista i do pokolja nad budistickim svestenstvom i monasima. Neki izvori pominju da je u ovom periodu stradalo vise od 1.2 miliona Tibetanaca. Osamdesetih godina XX vijeka doslo je do liberalizacije rezima, sto je Tibetu vratilo odredjeni stepen religijske slobode. Dalai Lama je iz emigracije uputio brojne pozive za pomoc u oslobadjanju Tibeta. 1989. dobio je Nobelovu nagradu za mir zbog svojih nastojanja da nenasilnim putem povrati nezavisnost Tibeta. 

Geografske karakteristike

Teren visoravni	Visoravan Tibet

             Tibetanska visoravan je najvisa visoravan svijeta, nalazi se prosjecnoj nadmorskoj visini od 4900 m. Najvisi vrh svijeta Mount Everest nalazi se na granici Tibeta i Nepala. Preovladava suva klima sa veoma malom kolicinom padavina tokom godine. Iako svake godine padne mala kolicina snijega zbog velike nadmorske visine snijeg se na odredjenim dijelovima zadrzava tokom cijele godine. Indijski monsun zahvaca samo istocni Tibet, dok u sjevernom Tibetu preovladavaju visoke temperature tokom ljeta i jako hladne zime.

Podrucje Tibeta cini nekoliko istorijskih regija:

• Amdo (a'mdo)

• Kham (khams)

• U- Tsang (dbus-gtsang)

            Kulturni uticaj Tibeta, odnosno tibetanskog budizma, obuhvata i djelove Nepala, Butana i neke djelove sjeverne Indije gdje je rasiren budizam.

Nekoliko velikih rijeka izviru na visoravni:

• Jangce

• Hoanho

• Ind

• Mekong

• Bramaputra

• Gang

Ekonomske karakteristike 

            Ekonomija Tibeta zasnovana je na poljoprivredi. Zbog nepovoljnih klimatskih uslova prinosi su uglavnom mali. Tibet posjeduje velike rezerve zlata, srebra, zinka i drugih ruda. U poslijednje vrijeme dolazi do velikog razvoja turizma prvenstveno zahvaljujuci bogatom kultunom naslijedju ali i prirodnim ljepotama. Kineska vlada izgradila je zeljeznicku prugu koja povezuje Tibet sa ostalim djelovima Kine.

Demografske karakteristike

            Vecinu stanovnistva cine Tibetanci. Znacajan procenat Kineza doselio se na Tibet uglavnom tokom sezdesetih i sedamdesetih godina XX vijeka zbog tadasnje komunisticke politike i pokusaja asimilacije Tibetanaca. Vecina stanovnistva sluzi se tibetanskim jezikom koji je priznat pored zvanicnog kineskog. Dominantna religija je budizam

.

Kultura

            Tibet je tradicionalni centar tibetanskog budizma, koji je prosiren i van njegovih granica. Takodje je dom spiritualisticke tradicije zvane Bon. Stanovnistvo govori velikim brojem srodnih dijalekata koji cine jedinstven tibetanski jezik, a postoji i tibetansko pismo. Dominantan je uticaj budisticke kulture. Palata Potala, bivsa rezidencija Dalai Lame i Norbulingka, ljetna rezidencija Dalai Lame, su gradjevine zasticene od strane UNESCO-a. Tokom sezdesetih godina XX vijeka komunisti su unistili ili ostetili veliki dio kulturnog naslijedja.