VULKANI U DAVNA VREMENA

             Najdramaticniji delovi predela koji su nastali erupcijom vulkana jesu dzinovske kaldere.To su veliki,okruglioziljci,cesto precnika nekoliko kilometara,ostali nakon erupcija velikih vulkana u proslosti.
              Jezero Taupo na Novom Zelandu tipicna je kaldera.Pre dve hiljade godina pod velikim neaktiviranim vulkanom gomilala se lava.Potom je,186.godine,tako silovito eksplodirao da se citavo srediste planine urusilo u komoru s magmom.Tamo gdje je neka dstajala velincastvena planina ciji su vrhovi dopirali do oblaka,danas se nalazi jezero,oiviceno niskim stenovitim rubom koji obiljezava granicu velike kaldere.
              Oko 1645.god. pre. n.e. sredisnji dio grckog ostrva Santorinija urusio se tokom velike erupcije koja je unistila drevni grad Akrotiri.Santorini je mozda ono misticno ostrvo Atlantida za koje je Platon pisao da su ga progutali talasi.Niz ostrva koji cine danasnji Santorini jesu delovi rubova kaldere koja je ostala nakon te eksplozije.U laguni se pojavio novi vulkan.
               Kad vulkani prestaju sa svojom aktivnostcu ,za sobom mogu ostaviti podrucije otvora koji ispustaju gasove,vrucih izvora,kao i blatnih bazena,cesto unutar same kaldere.Vruci izvori nastaju kad povrsinska voda prodire prema sredistu rastopljene stjene koja se naziva magma.Tu se zagreva i potom vraca na povrsinu.Ako se voda dovoljno ugreje,prokljucace,a para ce je velikom snagom izbaciti na povrsinu i tako stvoriti gejzir.Gejzir Old Fejtful u Nacionalnom parku Jeloustonu izbaci lavu redovno svakih 56 minuta-toliko je vremena potrebno da para stvori pritisak u podzemnim rezervoarima.Rastopljenim stenama unutar vulkana  potrebni su milioni godina da se ohlade  i stvrdnu ,jer stena koja se nalazi  iznad djeluje kao izolacioni pokrivc.Neaktivni vulkan ce se vremenom ugasiti,iako se ni za jedan vulkan iznad aktivne granice ploca  ne moze reci da je zaista ugasen.Vjetar i vremenske prilike erodirace pepeo i mekse stene kroz koje je vulkan izbacio lavu i tako ce se pokazati unutrasnji kanali koji su sada zacepljeni starom,stvrdnutom magmom.Kako je stena koja je nastala stvrdnjavanjem magme obicno vrlo tvrda,kanali i cepovi starih vulkana otporni su na zub vremena i ostaju da strce uvis.
                 Djavolja kula u Vajomingu,koja je postala slavna nakon filma Bliski susret trece vrste,jeste vulkanski cep.Prvobitni oblik vulkana odavno je erodirao,a okamenjena lava koja se nalazila unutar erupcijskog kanala ostala je netaknuta.To je otkrilo strukturu sestostranih bazatnih stubova koji su nastali kad se lava hladila i skupljala.Bazaltni stubovi cesce se pojavjuju u potocima lave,kao sto je to u slucaju Dzajant Kozveja u Sjevernoj Irskoj,nego u vulkanskim cepovima.Nizovi stubova koji stoje jedan do drugog poput orgulja stoje uspravmo u odnosu na tok.Cesto lava ove vrste eruptira iz pukotine u tlu a ne iz samog vulkana.Takvi tokovi lave,koji se nazivju i naplavjeni bazalt ,mogu stvoriti visoravni koje sacinjavaju nekoliko slojeva lave.Visoravan Dekan koja cini jednu petinu Indije posljedica je jednog od najvecih izlivanja lave u istoriji Zemlje.
                  Kad je lava potisnuta prema povrsini prema povrsini,ona se koristi svakom pukotinom ili mjestom u stjeni.Cesto i ne stize do povrsine,vec se stvrdne pod zemljom.U uspravnim pukotinama rastopljena stjena se stvrdne i tako nastaju brane,odnosno dugacki ,ravni zidovi od sjene koji mogu da odole eroziji.Takav zid,dugacak 15 km,proteze se iz mesta  Sip rok(Ship Rock) u pustinji Novog Meksika.Ako se rastopljena stjena probija izmedju vodoravnih pukotina,ona stvara prag kad se stvrdne.Vin Sil(Whin Sill)u sjevernoj Engleskoj ostao je kao dugacka litica posto je iznad njega erodirao meksi dio stjene.Rimljani su je upotrebljavali kao granicu izmedju Skotske i Engleske,a preko te litice sagradili su i dio Hadrijanovog zida.

             HOME