Razvoj i izgled grada

 

     U austrougarskom periodu grad se snažno razvija i poprima evropska obilježja.Banjaluka postaje privredmi, finansijski, trgovački, kulturni i prosvetni centar.Željezničkim i drumskim vezama Banjaluka je povezana sa Evropom.Sjeverno od Crkvene nastaje gradski dio nazvan Varoš.Austrougarska okupacija ne donosi samo povećanu izgradnju, nego dovodi i do brže promjene orijentalnog lika Banjaluke.Modernizaciju grada pospješuje stizanje strane luksuzne robe te se u Banjaluci otvaraju velike trgovine i trgovačke kuće,koje se uglavnom smještaju u lijepo uređenu Gospodsku ulicu.

Desno je niz od devet vila kod Fabrike duvana,
građenih krajem XIX i početkom XX vijeka,a
u lijevom uglu Biskupa crkva.Snimljeno iz
pravca Bojić hana prema centru.		 Desno su prodavnice povrća,a lijevo trgovačke,
zanatske i ugostiteljske radnje.Danas je to Trg
Krajine (ranije Trg Edvarda Kardelja) na kojem
se nalazi Robna kuća "BOSKA".Snimljeno prije
1914. godine.

               

Iako je gradnja Banjaluke počela bez urbanističkog plana,ipak je s njenim početkom počelo i formiranje blokova, trgova,ulica sa siluetama evropskog grada i arhitektonskim stilskim oblicima i umjetničkim karakteristikama.Daljoj gradnji  javnih i privatnih objekata i formiranju i imenovanju ulica prethodi izgradnja zelenih aleja,kojim se Banjaluka željela da uklopi u zelenilo koje je bilo karakteristično za njene vakufname.Po naredbi divizijskog generala barona Jelzona,komadanta XIII divizije u Banjaluci,u februaru 1880.godine vojska je sa Kozare donijela sadnice borova, lipa i omorika i zasadila ih s obe strane druma, od Divizijske komande do kasarne Vrbas i uz Carski drum u dužini od 1.200 koraka.Grad je dobio i nekoliko hotela i kafana, pored starih hanova i menzili-hanova.

Ulica kralja Alfonsa.Desno je kafe "BALKAN",radnje porodica
Pilipović,Pejaković,Filipović.Pogled prema Kastelovom ćošku.
Lijevo se nalazi piljarnica Živkovića, prodavnice porodica :
Bokonjić,Milić,Ugrenović,Masleša,Popović-Delić.		 Desno su park sa gostionicom (na ovom mjestu danas
je Narodno pozorište RS).Lijevo je porodična kuća
Milakovića iz 1893.U prizemlju kuće je trgovačka radnja
delikasnom robom "Ivezić-Koljević".


Banjaluku kakvu opisuje Petar Ivančević

Govoreći o Varoši, Ivančević u centar stavlja Gospodsku i Carsku ulicu,za koje kaže dasu lijepe i široke.Za Srpsku narodnu kuću u Gospodskoj uluci piše da je divna,a do Carskog druma spominje još Srpsku školu, Srpsku čitaonicu i Srpsko pjevačko društvo Jedinstvo.Posebno mu se svidjelo vojničko šetalište ,koje se protezalo od pravoslavne crkve do kasarne Vrbas,ali i ono uz drum,prema Bojića hanu.Poinje i Spomenik poginulim austrijskim vojnicima,podignut na Banjalučkom polju 13. avgusta 1878. godine,tvrdeći da je jedinstven.Ivančević u njegovoj blizini pominje i Bogoslovsko vrelo,za koje kaže kako su ga uredili učenici banjalučke Bogoslovije.

              

Pogled na grad i Jelisavetinu ulicu (danas Ulica braće Mažar i majke Marije) sa Ferhadije.

                                 

*    *    *

Iako je tokom četrdeset godina austrougarske uprave trajala izgradnja novog,modernog grada,sa svim odlikama evropskog centra,Crkvena je granica i dalje (kao i u tursko doba) ostala granica između dve Banjaluke i cva svijeta-sjevernog-hrišćanskog i južnog-muslimanskog. Do intenzivnog razvoja i širenja grada došlo je poslije katastrofalnog zemljotresa 1969. godine. U svom razvoju grad se suočavao sa brojnim nedaćama: požarima ogromnih razmjera (1688., 1742. i 1878.), epidemijama kuge (1690., 1732., 1813.) i  razornim zemljotresima (1969. i 1981.).

Gimnazija Ugao ulica Veselina Masleše (Gospodska ulica) i Fra Grge Martića (danas Srpska
ulica), snimljen za vrijeme drugog potresa, 27. oktobra 1969. godine u 9:10:56

UVOD