Kultura i obrazovanje

Istrazivanja pokazuju da su  prvi stanovnici u najdavnija vremena bili Fračani i Iliri, a da su im prethodili Hatidi. Rimska osvajanja zatekla su ovdje Ilire, podijeljene na plemena i plemenske grupe. Mnogi tragovi vladavine Rimljana, a ona je trajala oko 800 godina, nađeni su u Banjaluci i njenoj okolini putevi, ostaci naselja, novac, zgrade, grobnice... Pronalazak žrtvenika posvećenog bogu Jupiteru, 1895. godine, i otkopavanje nadgrobnog spomenika na kome su se jasno vidjela slova D.M. spadaju u važna arheološka otkrića.
Ostaci slovenske prošlosti, od naseljavanja do potpadanja pod tursku vlast, nemaju značajniju ulogu. Najstarije tursko naselje bilo je u Gornjem Šeheru i razvijalo se pretežno sa desne strane Vrbasa, dok se razvoj Banjaluke sa lijeve strane odvijao u drugoj polovini 16. vijeka, naročito u doba Ferhat-paše koji je 1573. godine prenio središte bosanskog pašaluka iz Travnika u Banjaluku. Putopisci iz 17. vijeka ističu Banjaluku kao veliko i napredno gradsko sjedište s jakom vojničkom posadom. U drugoj polovini 18.vijeka stanovnistvo se znatno smanjuje. Ovome je prethodilo prenošenje središta Pašaluka 1639. godine iz Banjaluke, te česti i dugi ratovi sa Austrijom i Ugarskom, kao i unutrašnji nemiri.
Banjaluka je, ipak, ponovo postala jak administrativni centar, privredni i zanatski centar zahvaljujući svom povoljnom saobraćajnom i klimatskom položaju. Prema pisanju Giljferdinja, ruskog konzula u Sarajevu, gotovo svi pravoslavni banjalučki trgovci bili su doseljenici iz Trebinja. On dalje kaže da je bila obrazovana posebna kasta trgovaca, koja je predstavljala svojevrsnu aristokratiju u odnosu na ostalo stanovništvo. Sredinom 19. vijeka, oko 10% stanovništva Banjaluke se bavilo trgovinom I zanatstvomU Banjaluci je održavan najpoznatiji godišnji sajam, za koji je donošena roba i dogonjena stoka iz svih krajeva Bosne. Postajući važan privredni centar, Banjaluka se ubrzo formirala i kao jak nacionalno-politički centar.

            Franjo Ivan Jukić Među prvim učenim borcima za narodna prava i slobode u 19. vijeku javlja se Franjo-Ivan Jukić, rođen 1818. u Banjaluci. Pored svešteničkog poziva on se bavi i književnošću kao i opštim narodnim problemima i potrebama.

Početkom druge polovine 19. vijeka, otvara se u Banjaluci bogoslovija, koja je narodu i crkvi dala nekoliko izvrsnih sveštenika, učitelja i narodnih boraca. Bogoslovija je osnovana kao rezultat zauzimanja agilnih banjalučkih Srba, trgovaca i građana: prote Trifuna Jungića, Đorđa Delića, Tome Radulovića, Jove Pišteljića, Jove Kneževića, Save Miljića, Riste Vukića i Save Bilbije. Prvi upravitelj Banjalučke bogoslovije bio je poznati Vaso Pelagić.
. Samostan "Marija Zvijezda" otvara nekoliko tvornica i električnu centralu koja je osvjetljavala grad. Fabrika duvana sagrađena je 1887. godine. Iako grad nije imao urbanistički plan, tada posađeni banjalučki drvoredi ostali su tu i do današnjih dana, nagoneći savremene urbaniste da se prilagođavaju njima i njihovolj ljepoti. Što se hotela "Austrija",.Mercel" i "Prunker". Centar današnje Banjaluke formiran je u vrijeme vrbaske banovine, poslije 1929. godine, kada Banjaluka po drugi put u svojoj istoriji postaje centar šire kulture. Zahvaljujući prvom banu, Svetislavu Milosavljeviću, izgrađeni su banska uprava i banska palata, a između njih je podignuta Saborna crkva Svete Trojice, sa zvonikom visokim 46 metara. Ona je po nalogu ustaških vlasti, do temelja porušena 1941. godine. Ban Milosavljević podstiče gradnju gradskog parka sa vodoskokom i paviljonom za muzičke orkestre, zgrade Higijenskog zavoda, sedam zgrada sa pedeset stanova za činovnike, zatim zgrade banke sa bronzanim statuama ispred ulaza. U njegovo vrijeme asfaltirane su prve banjalučke ulice, hotel "Palas" sagrađen je 1935. godine. Banjaluka tog vremena bila je grad mira, tišine i čistog vazduha. U njoj je bujao građanski život koji je uništen 1941. godine protjerivanjem srpskog građanstva u logore u Srbiju.

 

U evropsko kulturno ruho Banjaluka je počela da se oblači tek sa austrougarskom okupacijom, jer je turska vlast bila nepovjerljiva prema svim evropskim idejama i kulturnim potrebama. Najjači kulturni trag u novijoj Banjaluci, pored nekoliko osnovnih i konfesionalnih škola, trgovačke I djevojacke skole,ostavila je I Velika Realka,gimnazija otvorena 1895. godine. Njeno otvaranje privuklo je u Banjaluku veći broj intelektualaca profesora. Organizuju se đačka i građanska prosvjetno-kulturna društva i ustanove, koji održavaju veze sa gradovima u unutrašnjosti. Dolazak Petra Kočića (1906.) u Banjaluku označava početak jednog novog istorijskog poglavlja u životu grada. Petar Kočić je pokrenuo listove"Otadžbina" i "Razvitak" oko kojih se okuplja grupa kulturnih, književnih i političkih poslenika iz ovog grada. Danas je Banjaluka univerzitetski centar sjevernog dijela Bosne-Republike Srpske. U znak zahvalnosti Petrku Kočiću u Banjaluci je početkom 1930. godine osnovano društvo "Zmijanje". Ono je namjeravalo da Kočiću podigne spomenik i njegove mošti prenese u Banjaluku. Spomenik su, dve godine kasnije, uradili vajari Augustinčić i Radauš i on je otkriven 6. novembra 1932. godine. Posmrtni ostaci pisca i narodnog tribuna nisu preneseni u Banjaluku, jer je njegova porodica odustala od toga. Banjaluka danas djeluje kao kulturni centar.

 Narodna i univerzitetska biblioteka "Petar Kočić" ima 150000 knjiga i 3500 unikata velike vrijednosti.

Banjalucki kalendar tradicionalnih kulturnih manifestacija je gusto ispisan na zavidnom nivou (Kočicevi susreti,Svetosavska akademija, fe4stival "Djeca pjevaju Rep.Srpskoj " iFestival gradske i narodne muzike, Театаr -fest, Sajam knjiga ,i dr.. ). Filmska ostvarenja se emituju u hotelu"Palas" i multipleksu"Kozara" .

U Banjaluci se uvijek odigravaju dviije višednevne manifestacije: "Banjalucke ljetne igre" i "Ljeto na Vrbasu".

U oblasti kulturno –umetničkog amaterizma najaktivnija su sledeca udruzenja : veselin Masleša, Pelagić, Čajevec,Srpsko-pjevačko drustvo "Jedinstvo", Dječiji hor"Vrapčići" i druga društva.

         

     

-NARODNO POZORISTE- Profesionalno pozoriste 1930. godine je  pod nazivom NARODNO POZORIŠTE VRBASKE BANOVINE.

 

    Tokom svog postojanja i rada, nosilo je i naziv NARODNO POZORIŠTE BOSANKE KRAJINE, okupljajuci oko znacajnih umjetničkih projekataistaknute glumce, reditelje, scenografe, kostimografe i druge pozorisne stvaraocesa prostora bivse Jugoslavije. Od 1994. godine nosi imeNARODNO POZORIŠTE REPUBLIKE SRPSKE.

 

 

BANSKI DVOR-  Kulturni centar gradjen je u periodu 1929-1932. godine kao rezidencijalni prostor bana vrbaske banovine i ute svrhe koriscen do 1941. Tokom Drugog svjetskog rata unutrasnjost objekta je devastirana , аskupocjeni namjestaj, slike i drugi predmeti su nepovratno nestali.  U poslije ratnom periodu zgrada je koriscena  kao vojno politicko sjediste  da bi  konacno Narodni odbor Grada Banjaluka Лука na sjednici  odrzanoj 8. марта 1955. gidine donio odluku o osnivanju kulturne institucije pod nazivom Dom Kulture I zgradu predao  na  upravljanje domu.Zavod za zastitu kulturno istorijskog i prirodnog nasledja BIH je 1978.godine stavio pod zastitu drzave  zgradu Doma kulture kao jedinstvenu arhitektonsku celinu neoklasicističkog stila sa ukrasnim detaljima preuzetim iz srpske srednjevjekovne arhitekture .

Ljubitelji pisane rijeci vidjeli su i culi u vijecnici velikane nase knjizevnosti :Ivu Andrica,Desanku Maksimovic,Branka Ćopića,Stevana Raičkovića,Mešu Selimovića,Svetlanu Velmar Janković,Miodraga Pavlovića, i mnoge druge.Godine 1988. gradska skupstina donosi odluku o promjeni imena Doma kulture u Banski dvor Kulturni centar,javnu ustanovu  kulture Grada Banjaluke sa multimedijalnim sadrzajima koncepiranim tako da svojim programima ponudi prije svega,bogat i raznovrstan muzički program..

Zgrada Banskog dvora je u dvojakoj funkciji. Naime ovdje je sjediste svih republičkih institucija:Predsjednika i Potpresjednika RS kao i clana Predsjednistva BIH,a duzi niz godina dio prostora koriste Radio-televizija RS i Rektorat banjolučkog univerziteta.

 

         

 

GALERIJA LIKOVNIH UMJETNOSTI-  nalazi se u samom centru grada, u zgradi nekadašnje željezničke stanice, koja je posebno adaptirana i prilagođena za nove potrebe 1980. godine. Osnovana je 1971. godine nakon katastrofalnog zemljotresa koji je pogodio Banja Luku 1969. godine, i to zahvaljujući mnogim umjetnicima širom Jugoslavije i svijeta koji su zeljelji da pripomognu nastradalo područje. Tako je od fonda prikupljenih umjetničkih djela osnovana Umjetnička galerija. Sistematskim i stručnim radom početni fond je vremenom proširen, tako da Galerija danas posjeduje najpotpuniju kolekciju umjetnosti XX vijeka u Republici Srpskoj. Njena kolekcija je sada podijeljena u nekoliko zbirki, i to: slikarstvo, skulptura, grafika i crteži, novi umjetnički mediji i inostrana zbirka. Izložbeni prostor Galerije čini stalna postavka i prostor za gostujuće izložbe. Koncepcija stalne postavke omagućuje kontinuirano praćenje razvoja umjetnosti na našim prostorima od enformela do postmoderne, sa akcentom na najvrijednijim i najkarakterističnijim djelima i umjetnicima. Prostor za gostujuće izložbe koristi se za promjenjljivi dio programa Galerije koji čine povremene izložbe različitog profila i karaktera. Takođe u centru, u ulici Kralja Alfonsa XIII, nalazi se izložbeno prodajni salon, gdje ljubitelji umjetnosti mogu pogledati i kupiti neka djela najznačajnijih umjetnika Banja Luke i šireg okruženja.

 

 

    MUZEJ REPUBLIKE SRPSKE - Muzej u Banjoj Luci je osnovan 26.09.1930. godine odlukom Bana Milosavljevića a pod imenom Muzej Vrbaske Banovine i veoma brzo je postao važna kulturno-istorijska institucija. Do Drugog svjetskog rata, Muzej je već stekao ugled i reputaciju. Tome su zaslužne brojne izložbe širom Kraljevine Jugoslavije kao i sama organizacija  Muzeja koji je imao etnografsku, praistorijsku i istorijsku, numizmatičku, te geološko-paleontološku zbirku, odsjek za turizam, arhiv i muzejsku biblioteku. Zanimljivo je da je Muzej Vrbaske Banovine prvi izdavač jedne publikacije "Vodič Vrbaske Banovine" 1938.godine, štampan na četiri jezika, namjenjen turistima, a samo tri godine kasnije, 1941. godine na ovom području je počeo 2. svjetski rat. Hitlerove marionete ustaše, zajedno sa njemačkim trupama počinju serije po brutalnošću i zlu neviđenih zločina. Ni Muzej ne ostaje pošteđen. Prvo je zvjerski ubijen upravnik, a nakon toga su mnoge zbirke zaplijenjene i ukradene a Muzej preimenovan i stavljen u službu fašista. 1945. godine Muzej nastavlje svoj rad u novim uslovima, zapošljava nove kustose, istoričare, etnologe, arheologe, geologe... danas je Banja Luka glavni grad Republike Srpske, a Muzej je prerastao u državni, i nosi naziv "Muzej Republike Srpske". Do današnjih dana Muzej se razvijao ali i preseljavao ukupno sedam puta. Sada je smješten u zgradu Doma solidarnosti izgrađenu nakon zemljotresa 1969. godine. U Muzeju djeluje šest odjela: arheološko, prirodnjačko, istorijsko, odjeljenje za savremenu istoriju, za etnologiju, te biblioteka.

 

 

SPORTSKA DVORANA BORIK-. punim nazivom Javna sportska ustanova sportska dvorana "Borik" Banja Luka.

Dugo su sportske manifestacije (rukometne, košarkaške, boks…) održavale na betonskom “Čajevčevom” igralištu. Savezna vlada je početkom sedamdesetih donijela odluku da se takmičenja visokog ranga moraju održavati “pod krovom”, pa je odlučeno da se u Banjaluci napravi sportska dvorana.

Kamen-temeljac za novu dvoranu su položili trojica zlatnih olimpijaca iz Minhena: Abas Arslanagić, Milorad Karalić i Dobrivoje Selec, 24 septembra 1972. godine. Prema projektu arhitekte Seada Zahirovića, radnici Građevinskog preduzeća 'Krajina' počeli su posao. Dvorana je svečano otvorena 20. aprila 1974. rukometnom utakmicom Borac-Viteks, 29:25. Dimenzije njenog igrališta su 50 x 24 m. Kapacitet gledališta je 2460 mjesta na tribinama i 1200 mjesta za stajanje. Oko aut linije se može postaviti još 600 stolica za sjedenje.

Dvorana je savremeno opremljena za sve vrste dvoranskih sportova, a naročito je pogodna za odigravanje rukometnih, košarkaških utakmica, utakmica malog fudbala te boks mečeva i takmičenja u drugim borilačkim vještinama. Dvorana je pogodna i za kulturno – zabavne priredbe, sajmove, velike skupove i slične manifestacije. U dvorani se nalaze i razni prateći sadržaji: četverostazna, savremeno opremljena dvorana, fitnes centar, bilijar klub i ugostiteljski sadržaji: restoran, diskoteka i sport cafe.

 

        

Kamen temeljac

 


 

Nazad