-Okeanska
voda i tektonika
Golemo
prostranstvo morske vode koje preovladava na Zemljinoj površini čini
našu planetu jedinstvenom u Sunčevom sistemu.
Okeani
i mora prekrivaju više od dvije trećine Zemljine
površine.Zapravo, količina
vode u njima toliko je velika da bi Zemljina površina kada bi se pretvorila u
glatku kuglu, bez topografije, bila potpuno prekrivena morskom vodom dubokom
otprilike 2500 metara.Dno ispod te velike količine morske vode uključuje
obilježja kao što je najrašireniji planinski lanac na planeti, njdublji jarak
i najkveća građevina što su je podigli živi organizmi.Život se
najprije razvio u okeanima, a danas oni podržavaju golemu raznolikost vrsta u
rasponu od mikroskopskih organizama do najveće životinje na svijetu,
plavog kita. Okeani su i pokretačka sila koja gorivom opskrbljuje svjetsku
klimu, mijenja je, a u tom procesu širom planeta prenose goleme količine
energije koja potiče od Sunca. Svjetski okeani sadrže oko 1,35 milijardi
kubnih kilometara morske vode, ali ta golema količina nije jednoobrazna,
nego se razlikuje po nekoliko fizčkih svojstava, među kojima su
temperatura, slanost, pritisak i razina osvjetljenosti.
-SVJETLO
Svjetlo
može doprjeti duboko kroz okeansku vodu ali stepen boje ili valne dužine
svjetlosti prodiru do raznih dubina. Bijelo svjetlo, kao što je sunčevo,
sadrži mješavinu valnih dužina u rasponu od crvene i narandzaste (duga
frekvencija) na jednom kraju spektra, do plave i ljubičaste (kratke) na
drugom. Okeanska voda snažno upija duže valne dužine, dok je količina
vrlo kratke svjetlosne frekvencije (ljubičasta) u sunčevoj svjetlosti
mala. Posljedica je to da u plavom području spektra vrlo malo svjetlosti
dopire dalje od 45 metara dubine, pa ronioci koji silaze u to područje sve
vide u plavosivoj boji. Ispod dubine od oko 200 metara čak i ta plava
svjetlost biva upijena, pa je okean gotovo posve mračan. Kako se oslanjaju
na svjetlost da bi vršili fotosintezu, fitoplanktoni su ograničeni na
gornje slojeve okeana, šta, opet, utiče na raspodjelu drugih morskih
organizama. Malen je broj organizama koji žive u dubini koji su u stanju
proizvesti vlastito svjetlo.
-SLANOST
Slanost
ili salinitet okeana u prosjeku iznosi 35 grama soli po litri (1000 grama) vode,
a često se izražava kao 35 dpl (dijelova po litri). Ta je koncentracija
različita – najveća je na površini toplih mora, zbog isparavanja
vode sa površine, a najniža je u polarnim okeanima, blizu ušća rijeka,
gdje je visoki priljev slatke vode. Sol u okeanima izvorno potiče od
minerala koji su se, u kišnici, rastvorili od stjena , a onda su ih rijeke
prenijele u more. Rastvorena sol postoji u obliku jona (čestica s nabojem),
a najvažniji su joni natrijuma, hlorida, magnezijuma i sulfata, iako, u manjim
količinama, ima i mnogo drugih.
-PRITISAK
Jedinica
kojom okeanografi mjere pritisak zove se bar(jedan bar iznosi 100 hiljada njutna
po kvadratnom metru). Na morskoj su površini svi predmeti položni atmosferskom
pritisku koji u prosjeku iznosi oko jedan bar. Pod vodom se pritisak povećava
u omjeru od oko jednog bara na svakih 10 metara povećanjem dubine, zbog težine
vode koja gore leži. To znači da je na dubini od 90 metara sveukupni
pritisak 10 bara, ili 10 puta veći nego na površini, dok je na 4 kilometra
dubine više od 400 puta veći nego na površini. Golemi je pritisak znatan
izazov ljudskom istraživanju dubokoga okeana, a životinje koje tu žive
pokazuju posebne prilagodbe.
-ZVUK
Zvuk
u morskoj vodi putuje dalje i brže nego zrakom, a brzina u morskoj vodi mu je
oko 1500 metara u sekundi, odprilike
4 puta brže nego zrakom. Smanjenjem temperature smanjuje se i brzinas, a povećava
sa povećanjem pritiska(dubine) vode. Učinci okomitih razlika u
temperaturi i pritisku na brzinu zvuka znače da se u većini okeanskih
područja sloj najmanje brzine zvuka nalazi na dubini od oko 1000 metara.
Taj se sloj zove kanal SOFAR(engl. Sound Fixing and Ranging), služi tome da se
ljudi koji koriste hidro-akustične i sonarne slušne naprave mogu
sporazumjevati pod vodom a smatra se da ga koriste kitovi i delfini.
-TEMPERATURA
U
tropskim i subtropskim područjima jaka sunčeva toplina zagrijava donji
dio okeana pa nastaje široka vodena traka s temperaturama višim od 25 stepeni.
Ispod povšine, od dubine oko 300 metara do oko 1000 metara temperatura naglo
pada na odprilike 8-10 stepeni. To područje nagloga pada nazvano je
termoklima. U višim širinama i polarnim okeanima povšinske se temperature kreću
u rasponu od 0-5 stepeni.
Morsko
dno leži
na
dubini u rasponu od
0-više od 11000 metara ispod morske površine.
Ponegdje
je morsko dno jednobrazno prostranstvo a ponegdje je oblikovano spojem
tektonskih i vulkanskih djelovanja koji su stvorili masivne planinske lance
morska brda, duboke prokope i udoline.
-HIDROTERMINALNI
ISPUSI
Spektakularna
obilježja nazvana hidrotermalni ispusi smještena su na srednjookeanskim
hrptovima, ili blizu njih, na prosječnoj dubini od oko 2100 metara. Ti su
ispusi nalik vrućim izvorima a stalno ridaju obilne količine
mineralima bogate morske vode, na temperaturi od čak 400 stepeni.
Minerali što se rastapaju u vodi i bakterije koje bujaju u tim tvarima podržavaju
raznoliku zajednicu organizama uključujući divovske crve i školjke.
-OSTRVSKI
LANCI I MORSKA BRDA
Lanac
Havajskih ostrva, zajedno sa nizom morskih brda koja se pružaju na
sjeverozapadu, čini jedan jedini lanac vrućih mjesta koji se protežu
6000 kilometara preko pecifika. Ova tzv. Vruća mjesta nastaju izbijanjem
lave.
-OKEANSKE
BRAZDE I OSTRVSKI LUKOVI