London je najveći grad i prestonica Ujedinjenog Kraljevstva, drugi
najveći grad u Evropi posle Moskve, sa 7.172.091 stanovnika po
poslednjem popisu, 2001. godine. Leži na obalama Temze u jugoistočnoj
Engleskoj. Zahvaljujući plimi, iako udaljen 70 km od mora, razvio se u
veliku luku (po prometu četvrta u svetu), opremljenu najsavremenijim
uređajima za plovidbu, utovar i istovar robe. Saobraćajno, trgovačko,
industrijsko i kulturno središte. Brojne kulturno-istorijske
znamenitosti (Parlament, Tauer, Tauerbridž, katedrala Sv. Pavla,
Vestminsterska opatija, Tejt galerije, Nacionalna galerija, Britanski
muzej, Univerzitet, Biblioteka i dr.). Bankarsko središte svetskog
značaja i središte znamenitih međunarodnih događaja. Sedište Komonvelta.
Raznovrsna industrija (daje 25% ukupnih proizvoda Vel. Britanije).
Grad Londinium osnovali su Rimljani oko 50. godine posle Hrista, i iako
nema dokaza o postojanju naselja pre toga, veruje se da naziv potiče iz
perioda pre dolaska Rimljana.
London, prestonica kraljevstva Eseksa, najveći značaj dobija u doba
Alfreda Velikog. God. 1191. dobija samoupravu. Otada će politički i
ekonomski značaj Londona neprestano rasti, uprkos ogromnom požaru 1666.
U XIX v. prerasta u svetsku metropolu u kojoj su sklapani mnogobrojni
međunarodni ugovori, održavane brojne konferencije. Teško stradao od
bombardovanja u Drugom svetskom ratu.
Budući da je područje Londona naseljeno već oko dva milenijuma teško je
precizno definisati dokle se on zapravo proteže. Istorijski centar
Londona je njegov veoma mali deo koji nosi ime Grad London (City of
London). Administrativno govoreći, Grad London zapravo i jeste grad koji
čak ima i sopstvene policijske snage nazavisne od Metropolitan Policije.
Ostatak Londona je administrativno podeljen u 32 opštine
(municipalities) od kojih jedna ima status grada i to je Grad
Vestminster (City of Westminster). Bitno je naglasiti da status grada
dodeljuje monarh, te da je ovo više tradicionalna počast nego što je
suštinski iskaz autonomije neke zajednice.
Konkretnije, za geografsku definiciju Londona kao grada se često koristi
termin Širi London. Širi London je ujedno i najviši administrativni
stepen londonske autonomije i čini jednu od 9 regija Engleske.
Iako nezvanično, opšte-prihvaćena granica Šireg Londona (koji postaje
sinoniman sa Londonom) je kružni M25 autoput koji sa svih strana
opkružuje grad.
Centar Londona su prvi put obeležili Rimljani Londonskim kamenom. Uzima
se da je današnji centar blizu Charing Cross-a sa koordinatama
51°30′{{{8}}} 0°8′{{{9}}}.
Interesantna je i činjenica da je London, budući da Britanija nema strog
pisani ustav, zapravo samo de facto prestonica jer to nigde nije
ozvaničeno u strogoj formi.
Geografija i klima
Geografijom Londona u najvećoj meri dominira reka Temza. Istorijski
gledano, prva naselja u ovom području nastala su upravo oko Temze da bi
se širila i međusobno spajala. Budući da je London relativno ravan, sa
manjim brojem brda zanemarljive visine koji nisu ometali njegov razvoj,
London je danas, grubo rečeno, kružnog oblika.
Sama Temza intenzivno meandrira prolazeći kroz London. Razvitkom grada i
izgled Temze se menjao. Ona je nekad bila plitka i znatno šira, često je
plavila okolno zemljište koje je bilo pretežno močvarnih karakteristika.
Međutim, intenzivna regulacija njenog toka izgradnjom nasipa i brana je
u velikoj meri izmenila Temzu. Većina njenih pritoka u području Londona
su danas podzemne. Temza je i plimska reka (zahvaljujući čemu se London
i razvio kao velika luka) gotovo celom dužinom njenog toka kroz London,
tačnije od Kingstona na Temzi (Kingston upon Thames) pa nizvodno.
Varijacije u nivou reke su velike i dostižu i par metara. London je pre
izgradnje Barijere na Temzi (Thames Barrier) imao velikih i čestih
problema sa poplavama. Njenom izgradnjom problem je trenutno rešen ali
se očekuje da će se u budućnosti javiti potreba za većom barijerom
nizvodnije. Temza je plovna najvećim delom svoga toka kroz London.
London ima umerenu klimu. Padavine su podjednako raspoređene tako da
mesečna količina kiše ne varira previše u toku godine. Najveće količine
padavina se izlučuju između oktobra (57 mm) i decembra (57 mm) dok je
februar najsuvlji mesec (36 mm). U proseku, London ima 145 dana sa
padavinama u toku godine. Sneg je retkost, kratko se zadržava i pokrivač
ne prelazi dubinu od par centimetara. Ovome doprinosi i činjenica da
London ima mikroklimu zbog koje je i do 5°C topliji od svog okruženja.
Temperature su umerene, retko padaju ispod nule/prelaze 30°C. Najviša
temperatura zabeležena u Londonu je 38,1°C.
Uprava
Izvršna vlast u Londonu je podeljena između Uprave Šireg Londona (en.
Greater London Authority) i opštinskih samouprava.
Uprava Šireg Londona je odgovarna za strateško planiranje, ekonomski
razvoj, policiju, protivpožarnu zaštitu i transport na nivou celog Šireg
Londona. Na čelu Uprave nalazi se gradonačelnik koji ima izvršnu vlast i
široku slobodu delovanja. Bira se direktno na izborima. Drugi deo Uprave
čini Skupština čija je uloga pretežno nadzorna i konsultativna.
Skupština ima moć da dvotrećinskom većinom odbije gradonačelnikov
predlog budžeta. Uprava Šireg Londona je novijeg datuma i osnovan je
2000. Zamenio je raniji organ - Savet Šireg Londona. Ken Livingston (en.
Ken Livingstone) je trenutni gradonačelnik i služi svoj drugi mandat.
Kada je izabran po prvi put (2000.) bio je prvi direktno izabrani
gradonačelnik bilo kog grada u UK.
Opštinske samouprave su zadužene za sve ostale aspekte upravljanja.
Izuzetak je zdravstvo kojim se upravlja sa nacionalnog nivoa. Opštinskih
samouprava ima 32. Gradom London, koji uživa tradicionalan stepen
autonomije, upravlja Korporacija Londona i Lord gradonačelnik. U skladu
sa tim, Grad London ima sopstvenu policiju koja nije pod kontrolom
Uprave Šireg Londona odnosno nije deo Metropolitan Policije.
Za London je britanskom Parlamentu rezervisano 74 poslaničkih mesta.
Populacija Londona se od osnivanja grada stalno povećava. Ovaj trend je
bio naročito izražen za vreme i posle industrijskih revolucija. London
je do 1925. godine bio grad sa najbrojnijim stanovništvom da bi ga
prestigao Njujork. Današnjih 7.429.200 stanovnika (2004.) čine London
drugim najnaseljenijim gradom Evrope i prvim EU.
Stanovništvo Londona je veoma raznovrsno u rasnom, etničkom i
religijskom pogledu. Britanija je bila posebno otvorena za imigrante u
periodu posle Drugog svetskog rata i raspada Britanske Imperije a većina
imigranata se naselila upravo u Londonu. Po popisu iz 2001. čak 22%
stanovnika je rođeno van područja EU. Stepen asimilacije je generalno
veliki.
Na istom popisu, 71% stanovništva čine belci, 11% crnci, 10% su azijskog
porekla, 3% mešanog porekla. Većinska religija je hrišćanstvo (58,2%),
sledi ga veliki broj ateista (15,8%), zatim muslimana (7,2%), hinduista
(4,1%) i Jevreja (2,1%).
Ovi podaci se, ipak, odnose na 32 zvanične opštine Londona zajedno sa
Gradom London i ne uključuju širu oblast grada. Procene govore da
populacija londonskog metropolitskog područja premašuje cifru od 12
miliona ljudi.
London ima jednu od najvećih i najkompleksnijih saobraćajnih mreža na
svetu. Javni transport je u nadležnosti Uprave Šireg Londona odnosno
tela, čije rukovodstvo imenuje gradonačelnik, pod nazivom Transport za
London (en. Transport for London). Iako se javni prevoz konstantno
unapređuje često se nailazi na probleme. U sklopu priprema za Olimpijske
igre 2012. očekuju se investicije od oko 10,5 milijardi evra samo u
javni prevoz.
Okosnicu pomenutog sistema čini Londonski metro (en. London Underground)
koji je ujedno najstariji svetski metro. I pored toga, najveći broj
putnika godišnje preveze mreža autobuskih linija koje se koriste
uglavnom za kraća, lokalna putovanja. Broji nekoliko stotitina linija i
jedan od najvećih svetskih voznih parkova. Izmeštanjem Luke London sa
njene prvobitne lokacije (Doklands (Dokovi) - en. Docklands) veliki deo
istočnog Londona ostao je otvoren za razvitak. U tu svrhu izgranjen je i
sistem lakog metroa - Doklandska laka železnica (en. Docklands Light
Railway). London ima i relativno malu tramvajsku mrežu. London ima niz
železničkih stanica od kojih su 14 početne i krajnje za mnoge domaće i
međunarodne linije. Britanska železnica je privatizovana tako da svaku
od stanica opslužuje generalno po jedan prevoznik sa polascima za tačno
određenu regiju. Mnoge od stanica se nalaze u najužem centru. Sa Voterlu
Internešnal stanice polaze Eurostar vozovi za Francusku i Belgiju.
Transport ličnim vozilima je u Londonu krajnje nepraktičan. Većina
kraćih putovanja i putovanja u centar se obavlja javnim prevozom. London
ima relativno dobro razvijenu putnu mrežu, koja, međutim, kao i u svakom
većem gradu, ima konstantnih problema sa prevelikim brojem vozila i
zakrčenošću. Osnovni autoput koji opkružuje London je M25 autoput koji
čini tzv. spoljašnji prsten oko Londona. Dva manja autoputa - Severni
Kružni i Južni Kružni - čine unutrašnji prsten. Mali broj puteva veće
kategorije prodire i unutrašnjost Londona. Ulazak u centralni deo
Londona se, kako bi se smanjio broj vozila u centru, od 2003. godine
naplaćuje 8 funti po danu. Ova zona naplate se naziva Congestion charge
zone. 2007. ova zona će biti proširena.
Luka London je jedna od najvećih svetskih luka, mada se, posle
izmeštanja, formalno ne nalazi u okvirima Šireg Londona. Godišnji promet
robe je 50 miliona tona.
U području Londona nalazi se pet velikih aerodroma. Hitrou (Heathrow -
najprometniji svetski aerodrom) i Getvik (Gatwick) su veliki međunarodni
aerodromi dok se Luton (Luton) i Stensted (Stansted) koriste uglavnom za
kraće regionalne letove. London Siti aerodrom (London City) je najmanji
i nalazi se najcentralnije. Okrenut je uglavnom poslovnim korisnicima i
vlasnicima privatnih letelica.
"Znanje.org" ne odgovara
za sadrzaj pojedinacnih stranica.
