NASELJA

 

 

Među veće gradove ubrajaju se Pariz (Paris), Marselj (Marseille), Lion (Lyon), Tuluz (Toulouse), Nanci (Nice), Strazburg (Strasbourg), Nantes (Nantes), Bordo (Bordeaux).

· Pariz (Paris), glavni grad Francuske, njen kulturni, intelektualni, politički i ekonomski centar; 2 200 000 stanovnika (1995); s predgrađem (veliki Pariz) 9 469 000 stanovnika (1995); Leži u središtu Pariškog bazena na mjestu gdje je najlakši prijelaz preko Sene (ostrva St.Louis i Ile de la Cite), u čvorištu puteva između Sredozemnog mora (dolina Rone), alpskih zemalja, Atlantika (Sene), doline Loare i Garone na jugu i visokoindustrijalizirane sjeverozapadne Francuske i u središtu najvažnijih međunarodnih puteva Zapadne Evrope. Rijeka Sena dijeli Pariz na dva dijela, spojena pomoću 31 mosta, a grad je na dobru glasu zbog preglednog rasporeda ulica i bulevara. Gradski tlocrt se oduvijek pažqivo planirao, ali na današnjem izgledu najviše zahvaljuje radu baruna Georgesa Haussmanna.
Pariz je podijeljen na 20 departmana ili četvrti, nejednake veličine, a svaki od njih ima svog gradonačelnika. Oni se dalje dijele na po četiri sekcije. Gradom upravljaju dva administrativna činovnika i načelnik, a u poslu im pomaže i gradska skupština. Brojevi pojedinih departmana nam se čine nelogičnim sve dok ne pogledamo plan grada. Krenemo li od prvog departmana Ile de la Cite, otkrit ćemo da brojevi idu u udesno zakrivnjenoj spirali.

Najstarija jezgra naselja (Lutetia) bila je na ostrvu Cite, ali je već u rimsko doba prešla na južnu obalu Sene. To je bio početak radijalnog širenja grada u koncentričnim krugovima; njegove su vanjske granice bile zaštićene sistemom utvrde. Političkim ujedinjenjem Francuske, Pariz je već u srednjem vijeku postao veliki grad; u XIII vijeku imao je 250 000 stanovnika, početkom XVIII vijeka više od 500 000, 1846. godine više od 1 miliona, a 1881. 2 miliona stanovnika. Dinamičan razvoj Pariza imao je za posljedicu da su mnogi dijelovi pregrađeni, brojni objekti porušeni, a sačuvani su samo najvredniji spomenici francuske i svjetske kulture. Vrhunac razvoja Pariz postiže u prošlom vijeku; tu se koncentriše sav život Francuske. Pariz postaje žarište intelektualne i umjetničke aktivnosti cijelog civilizovanog svijeta. Nemiran, revolucionarni Pariz je bio centar političke emigracije, kolijevka prvih socijalističkih pokreta i prve proleterske revolucije. To je period dominantne svjetske ekonomske i političke uloge Francuske. Velika su finansijska sredstva utrošena za temeljitu rekonstrukciju Pariza, koja je započela 1836. pod vođstvom Georgesa Haussmanna. Srušene su cijele stare četvrti, probijene široke ulice, podignuti novi objekti, monumentalni trgovi; po smjelim urbanističkim rješenjima pojedinih gradskih kompleksa, koji čine zaokružene arhitektonske cjeline, skladno povezane u jedinstven organizam. Pariz se ubraja u najljepše metropole svijeta. Tu se ističu trgovi: Place de la Concorde, Place de l'Etoile s Arc de Triomphe, Place de la Republique, Place du Trocadero, Place Vendome, Place du Carrousel, Place de l'Hotel de Ville, Place des Vosdges, Place de la Bastille, Place du Pantheon; parkovi i šetališta: Tuileries, Luxembourg, Champ de Marc s Ajfelovim torwem, Bois de Boulogne, Champs-Elysees, Moncean, Montsouris, Parc de la Cite universitaire, esplanade des Invalides, Parc des Buttes-Chaumont, Jardin des Plantes; obale Sene s bukinistima, reprezentativni bulevari i avenije, javne građevine, muzeji i naučne ustanove kao: Louvre, Palais du Luxembourg, Palais de l'Elysee, Palais Bourbon (sjedište Narodne skupštine), Palais de Justice, Palais de Chaillot, Gradska vjećnica, Dome des Invalides, Pantheon, Ecole Militaire, Institut de France, u čijem je okviru nekoliko akademija College de France, astronomski opservatorij, Institut Pasteur, Bibliotheque Nationale, Opera, Theatr-Francais, Opera-Comique, univerzitet sa novom Sorbonom, Palata UNESCO, poznati mostovi, groblja (Pere-Lachaise), katedrala Notre-Dame, Sainte-Chapelle, La Madeleine, Sacre-Coeur de Mont-Martre i dr.

U Parizu je kao u rijetko kojoj prestonici koncentrisana privreda zemlje; razvijene su praktično sve moguće industrije, jer je Pariška regija veliko tržište koje je sa 11 željezničkih pruga, vazdušnim vezama (aerodromi Orly i Le Bourget), Senom (Pariz je najprometnija francuska unutrašnja luka) i auto-putevima povezan s ostalim dijelovima zemlje. Naročito je poznat zbog proizvodnje odjeće i svih modnih proizvoda (ženska moda) i zbog štampanja. Sve veća motorizacija stvara ozbiljne saobraćajne probleme, koje ne može otkloniti ni podzemna željeznica (Metropolitain). Pariz je najposjećeniji turistički centar na svijetu. U Ile de la Cite, najstarijem dijelu grada, podignuta je veličanstvena ktedrala Notre Dame de Paris, započeta 1163. godine. Kipovi na zapadnoj fasadi, teško ostećeni u Francuskoj revoluciji, potpuno su obnovljeni u XIX vijeku. Na River Gauche, ili Lijevoj obali, nalazimo državni i univerzitetski dio grada. Na njoj je Eiffelov toranj, koga je sagradio Gustave Eiffel (1832.-1923.), podignut 1889. godine u okviru Exposition universelle (Svjetske izložbe). Ta se izložba održavala svakih 11 godina, ali je ova bila posebna, jer je padala baš na stotu godišnjicu francuske revolucije, tj. juriša na Bastiqu 1789. godine. Toranj je, kao najviša zgrada na svijetu, trebao predstavljati glavni ulaz na izložbu, i istaknuti obnovu Francuske nakon Francusko-pruskog rata te uspostavu Treće republike. Izgradnja je završena 31. matra 1889. godine. Toranj je visok 300,51 m. On je obnovljen u periodu između 1981-1983. U blizini Eiffelova tornja nalazi se Hotel des Invalides, osnovan 1670. kao dom za ostarjele vojnike. Središte tog kompleksa je crkva u kojoj je danas grobnica Napoleona Bonaparte. Zbog upadljive pozlaćene kupole, ta je crkva nezaboravan orjentir. Na lijevoj obali Sene, kraj Ile de la Cite, leži boemska četvrt u kojem je i Sorbona (Sorbonne)-najveće francusko učilište, a pripada Pariškom univerzitetu, osnovanom 1257. godine. U njemu ćemo naći uske uličice i ulične kafane u koje su nekad zalazili pisci, filozofi i umjetnici.

Na Desnoj obali ili Rive Droite, nalaze se hoteli, banke, pozorišta, trgovine i državne zgrade. Gradska osnova, ili Trijumfalni put, počinje kod Louvrea, jednog od najvećih umjetničkih muzeja na svijetu, te prolazi kraj perivoja Tuileries i Place de la Concorde, pa zatim kroz Champs-Elysees sve do Arc de Triomphe de l'Etoile (Trijumfalna kapija). Odatle nastavlja Avenijom Charlesa de Gaullea sve do slavoluka La Defense na zapadnom kraju grada. Sjeverno od Champs-Elysees leži Garnierova Opera, a iza nje četvrt Montmartre.
Prva zgrada dvorca Louvre nastala je negdje početkom XIII vijeka, kada je kralj na Desnoj obali podigao tvrđavu koja vlada srcem Pariza, tj. otokom Ile de la Cite. Sredinom XIV vijeka, Karlo Veliki je od te zgrade napravio svoju rezidenciju, a u sljedećem vijeku je mnogo preuređivana. Sredinom XVI vijeka Katarina Medici je podigla novi dvorac, palatu Tuileries, na gradilištu do Louvrea, na zemljištu na kojem su prije bile peći za crijepove (francuski tuilerie), pa joj otuda i ime. Ona je počela i radove na drugoj galeriji uz obalu Sene, koja je trebala povezati Louvre i Tuileries. U doba Revolucije zgrada je dobila nov izgled i u njoj je otvoren muzej. Napoleon III joj je dao nove zgrade i krila, ali je godine 1871., za vrijeme Komune dvorac Tuileries sravnjen sa zemljom, nakon čega je Louvre ostao manje-više kakav je i danas.

Palace de la Bastille na desnoj obali označava mjesto na kojem je stajala zloglasna tvrđava, osvojena i razorena u Francuskoj revoluciji. Na njenom mjestu se danas nalazi opera Bastille, otvorena 1990., u okviru graditeljskog programa predsjednika Mitteranda. Pariz je upravo zasijan spomenicima i kipovima, koji se često vide iz svakog dijela grada jer se mnogi nalaze na presjecištima bulevara. Gradom dominiraju dva velika perivoja, Bois de Boulogne (Bulonjska šuma) na zapadu i Bois de Vincennes na istoku.
U sjevernom dijelu Pariza nalazi se područje puno života i romantične istorije. Od četvrti crvenog svjetla, sa središtem na bulevaru Clichy, penjemo se stepenicama do veličanstvene bijele bazilike- Basilique de Sacre Coeur-podignute na mjestu pogubljenja prvih hrišćana mučenika: otuda brdašcu ime Montmartre, tj. Mont de Martyre, ili Brdo mučenika. Na sjevernim obroncima Montmartrea još uvjek raste vinograd, što podsjeća na činjenicu da se nekad na tom području u velikim količinama proizvodilo vino.

· Marseq (Marseille), grad na obali Lionskog zaliva, glavni grad departmana Bouches-du-Rhone u jugoistočnoj Francuskoj; 807 726 stanovnika (1990), s predgrađem 1 087 000 stanovnika (1990). Iza Pariza najveći i najvažniji grad Francuske i njena najveća luka. Nastao je u onom dijelu zaliva istočno od ušća Rone, koji se ne zamuljuje. Leži na završetku doline Rone, odnosno Saone, kuda je u predistorijsko doba vodio put iz zapadnog Sredozemlja u Alpske krajeve, Porajnje i Pariski basen. Jači razvoj Marselj počinje tek u novije doba izgradnjom luke, cesta, željezničkih pruga i plovnih kanala Marselj-Rona, odnosno imperijalističkom politikom Francuske u istočnom Sredozemlju i cijeloj Africi, koja je u vezi sa uvozom nafte sa Bliskog Istoka. Marselj je središte velikog industrijskog područja Marseille-Etang de Berre s najvećim rafinerijama nafte u Francuskoj; u njemu je oko 40 mlinova, prerađivaćka, prehrambena (tjestenine i jestiva uqa), hemijska (bještačko đubrivo) i građevinska (cement) industrija. Marselj je najprometnija teretna i putnička luka na Sredozemnom moru. Grad je izgrađen na teškom, nepovoljnom terenu, bez jedinstvenog plana i istorijskog kontinuiteta, s relativno malo arhitektonskih spomenika. U njemu se nalazi univerzitet iz 1490., viša komercijalna škola, nekoliko instituta, akademija, nekoliko starih crkava, gradska vjećnica iz XVII vijeka. Le Corbusierova zgrada Unite d'habitation klasičan je primjer moderne stambene arhitekture.

· Lion (Lyon), grad i riječna luka u centralnoj Francuskoj, na sastavu rijeka Sone i Rone; 415 487 stanovnika (1990), s predgrađem 1 170 000 stanovnika. Razvio se kao privredno i kulturno središte na putu iz Sredozemqa u Zapadnu Evropu i alpske krajeve. Jaka trgovina već u rimsko doba. Od XVI vijeka trgovina svilom, veliki sajmovi i razvijeno bankarstvo. Industrijska proizvodnja svile, industrija lijekova, automobila, mašina, hemikalija, crna i obojena metalurgija, štamparija. Poznate građevine: gotička katedrala iz XII-XV vijeka, univerzitet (1808.), akademija, Bibliotheque Municipale osnovana 1693. i muzej tekstila.

· Tuluz (Toulouse) u jugozapadnoj Francuskoj, administrativno sjedište departmana Hante-Garonne; 358 688 stanovnika (1990). Leži na Canal du Midi. Stari kulturni centar s univerzitetom (osnovan 1228.), muzeji, bibloteke (Gradska biblioteka osnovana 1722.), te katedrala Saint-Etienne (iz XIII vijeka), crkva Saint-Sernin (građena u XI- XIII vijeku) i palata Assezat (građena u XVI-XVII vijeku). Tuluz je trgovačko središte južne Francuske gdje je razvijena prehrambena industrija (mlinovi, tjestenine, konzerviranje voća i povrća), industrija stakla, hemijskih proizvoda, tvornice duvana, avionskih dijelova. Saobraćajno središte između Pirineja i Središnjeg Masiva te sredozemne i atlantske obale.

· Nica (Nice) grad i luka na francuskoj rivijeri (Azurna obala), na ušću rječice Paillon u Sredozemnom moru; 345 674 stanovnika (1990.). Svjetsko balneološko središte. Stari dio grada leži na istočnom podnožju brežuljka Le Chatean, a noviji, s izrazitim turističkim i zabavnim karakterom, uz more. Nica je turistički centar u kome je razvijeno hoteljerstvo i florikultura.
Antičku Nikeju osnovali su u IV vijeku p.n.e. fokejski Grci. U II vijeku p.n.e. osvojili su je Rimljani (Nica), a u ranom srednjem vijeku Saraceni. Poslije sloma Karolinške države pripada provansalskim (od X vijeka), zatim savojskim grofovima (od 1388.). Turci su je opljačkali 1543. Francuskoj je pripadala više puta u periodu od 1792-1815, a definitivno joj je pripala 1860.

· Strazburg (Strasbourg), glavni grad departmana Bas-Rhin, u istočnoj Francuskoj i glavna francuska luka na Rajni kod ušća pritoka Ill; 255 937 stanovnika (1990.). Najstarija gradska jezgra podignuta je na ostrvu između dva rukava rijeke Ill. Rimsko lučko, kasnije i prometno središte (po toj funkciji i germanskoj kolonizaciji je dobio grad sadašnje ime). Nakon XII vijeka važna luka i jak trgovački centar. Poslije dugogodišnjeg zastoja, kada je saobraćaj ograničen na Ill i kanal (Rhin-Rhone, Marne-Rhin) lučki je saobraćaj regulisan Rajnom do Strazburga i izgradnjom nove luke jako porastao. U novije vrijeme Strazburg je izgubio značenje završne luke rajnske plovidbe. U Strazburgu je sjedište Međunarodne komisije za plovidbu Rajnom i sjedište Evropskog vijeća. Industrija mašina, vagona, lokomotiva, hemijskih i prehrambenih proizvoda (najveće pivovare u Francuskoj), tekstila; razvijeno je vinogradarstvo. Najpoznatije građevine su: katedrala izgrađena u gotičkom stilu (gradnja započeta 1176.), kuća Kammerzell izgrađena u XV i XVI vijeku, brojni muzeji i univerzitet osnovan 1567.

· Nantes (Nantes), luka na ušću Lore u Atlantski okean, glavni grad departmana Loire-Inferieure, sjeverozapadna Francuska; 252 029 stanovnika (1990.). Razvijena je metalurgija, industrija mašina, tekstila i konzervi kao i brodogradnja i rafinerija nafte. Poznate građevine su: katedrala sv.Petra iz XV-XVIII vijeka, dvorac iz XV vijeka, berza, pozorište i nekoliko muzeja. Predrimsko naselje galskih Namneta. U XVIII vijeku Nantes osniva Commerce triangulaire: prodaje evropsku robu u Africi, iz Afrike prevozi robove na Antile, a odatle doprema u Evropu rum i šećer. Za vrijeme francuske revolucije centar kontrarevolucionarne djelatnosti.

· Bordo (Bordeaux), industrijski grad i moderna trgovačka luka u departmanu Gironde, jugozapadna Francuska. Leži u vinorodnoj pokrajini na rijeci Garona, 65,5 km od ušća. 210 336 stanovnika (1990). Poznat je po univerzitetu osnovanom 1441., znamenitim muzejima i mnogim naučnim ustanovama. Glavna biblioteka Bibliotheque Univerzitaire ima oko 500.000 knjiga (1952). Predluke za najveće brodove, koji ne mogu pristati u Bordo, jesu Pauillac i Le Verdon. Izvoz vina i poljoprivrednih proizvoda.
Značajnije industrijske grane su: brodogradnja, tvornica vagona i mašina, prehrambena industrija.