Ljubljana

Ljubljana (njem. Laibach) je glavni grad Slovenije. Ima 265.881 stanovnika (495.000 u široj urbanoj zoni) (podaci iz 31. marta 2002.). Grad se nalazi u centralnom dijelu Slovenije, u tzv. ljubljanskoj kotlini, između Alpa i Jadranskog mora, na rijeci Ljubljanici, približno 10 km od ušća u Savu.
Ljubljana je kulturni, naučni, ekonomski, politički i administrativni centar Slovenije. Grad je podijeljen u nekoliko kvartova, bivših opština, od kojih su najveće Šiška, Bežigrad, Vič, Moste i Centar. Simbol grada je „Ljubljanski zmaj“.

Ime

Istoričari se ne slažu o izvoru imena Ljubljana. Po mišljenju nekih izvor treba tražiti u riječi ljubljena, drugi smatraju da je u pitanju staro božanstvo Laburus, treći tvrde da je riječ došla iz latinskog izraza za rijeku koja poplavljuje: aluviana, neki pak misle da potiče od njemačkog Leibach – mlačni potok.

Istorija

Ljubljansko polje i Barje vječita su raskrsnica puteva između Alpa, Krasa i Panonije ka Jadranu i dolinom Save u unutrašnjost Balkana, a zapadno prema Italiji. Zato tragovi čovjeka sežu unazad oko pet hiljada godina, smjenjuju po epohama do rimske vojničke i trgovačke Emone (I-VI vijek naše ere), pa dalje do doseljavanja Slovena.
Njemačko ime Lajbah (njem. Laibach) navodi se 1144. godine, dvije godine kasnije Slovenačka Luvigana, a ubrzo ovo sadašnje. Grad-tvrđava na brdu spominje se 1220. godine; uništen 1511. godine u zemljotresu, pa obnovljen i 1848. godine dograđena kula sa vidikovcem. U posjedu goričkih grofova XIII/XIV vijek, a od 1335. godine Habzburga, pod čijom je vlašću ostala do kraja Prvog svjetskog rata. Tokom tih godina grad je bio sjedište vojvodstva Kranjska. Turci ga prvi put napadaju 1415. godine.
Od polovine XVI vijeka Ljubljana je jak centar reformacija, čija je centralna ličnost Primož Trubar (1508-1586). Prve dvije knjige na slovenačkom jeziku objavljene su 1550. godine; 1563. godine otvorena latinska škola; od 1575. godine radi prva štamparija, koju je vodio Janez Mandelc.
Francuzi je prvi put osvajaju 1797. godine (ostaju do 1813. g.). Tada je središte Ilirskih provincija, a slovenački jezik ozakonjen u školama i administraciji. U Ljubljani je 1821. održan Lajbaški kongres, na kom su velike sile pokušale da riješe svoje probleme nakon Napoleonovih ratova.
Ljubljana u sebi nosi sklad cjeline – smjenjuju se staro i novo poštujući uzajamne vrijednosti, pa je lišena haotičnosti. Teško je nastradala u zemljotresu 1895. godine. Poslije je podizana po urbanističkom planu, a gradsko jezgro stalno obogaćivano, ali ne i sužavano, iako je po broju stanovnika nekoliko puta veće.
Nakon raspada Austrougarske 1918. godine, Ljubljana je postala nezvanična prijestonica Slovenije u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, a od 1929. godine je postala sjedište Savske banovine u Kraljevini Jugoslaviji. Aprila 1941. Ljubljanu su okupirale snage fašističke Italije, a 23. februara 1942. godine su kompletno okružili grad sa 32 km bodljikave žice. Septembra 1943. nacistička Njemačka je zamijenila Italiju na mjestu okupacione sile. Grad je oslobođen maja 1945. godine.
Ljubljana je 7. maja 1970. godine odlikovana Ordenom narodnog heroja Jugoslavije i proglašena za grad-heroj, za hrabrost koju su pokazali njeni stanovnici tokom Drugog svjetskog rata.
Grad je nakon rata postao glavni grad jugoslovenske republike Slovenije. Nakon kratkotrajnog rata 1991. godine Ljubljana je postala glavni grad samostalne Slovenije.

Kultura

U Ljubljani se nalaze Narodna galerija Slovenije i Moderna galerija Ljubljane, u kojima su izložena djela najvećih slovenačkih umjetnika. U Metelkovoj ulici je veliki centar kontrakulture, smješten u bivšem kompleksu JNA. Tu se prikazuju filmovi i održavaju predavanja, kao i koncerti uglavnom alternativne muzike.
Ljubljana je domaćin Ljubljanskom ljetnjem festivalu svjetske muzike Druga godba. Tokom 1980-ih Ljubljana je bila centar pokreta Nova slovenačka umjetnost, koji je uključivao grupu Leibach, sa kojima je bio povezan teoretičar Slavoj Žižek.

Obrazovanje

U Ljubljani je 1693. godine osnovano Učeno društvo. Društvo, koje je ugašeno 1801. godine, je bilo prethodnica današnjoj Slovenačkoj akademiji nauke i umjetnosti koja je osnovana 1938. godine.
 Univerzitet u Ljubljani, jedini univerzitet u gradu, je osnovan 1919. godine. Grad je takođe dom Filharmonijskog društva, jedne od nastarije filharmonije u Evropi, koja je osnovana 1701. godine.

Arhitektura

U mnoštvu starih građevina su Biskupska palata (1512. god.), Stiški dvorac (1629), Katedrala Sv. Nikolaja (1708), župna crkva Sv. Jakoba (1615), franjevačka crkva (XVII vijek), Rotovž vijećnica (1484), Semenište (1785), Auerspregova palata (polovina XVII vijeka), Lontvož (1786), Opera (1892).
Ljubljanu odlikuje mnoštvo zgrada arhitekte Jožeta Plečnika.
Gradska posebnost je Tromostovje na rijeci Ljubljanici. Tu je Prešernov spomenik u spomen najvećem slovenačkom pjesniku Francetu Prešernu (1800-1849). S druge strane rijeke je glavna gradska pijaca (slov. Glavna tržnica), a duž obala niz prijatnih malih kafana i restorana, uređenih u starim kućama. Sve zajedno ima svoju ugodnu atmosferu.

Opštine

  1. Bežigrad

  2. Centar

  3. Črnuče

  4. Dravlje

  5. Golovec

  6. Jarše

  7. Moste

  8. Polje

  9. Posavje

  10. Rožnik

  11. Rudnik

  12. Sostro

  13. Šentvid

  14. Šiška

  15. Šmarna gora

  16. Trnovo

  17. Vič

Saobraćaj

Ljubljana je važan međunarodni saobraćajni čvor i području južno od Alpa, u kom se ukrštaju putevi koji vode od Italije do Mađarske i od Austrije do Hrvatske. Ovdje se nalaze obilaznica i četiri završene magistrale prema Jesenicama, Kopru, Mariboru i Zagrebu.
Međunarodni aerodrom Jože Pučnik Ljubljana se nalazi u Brniku, 15 km sjeverno od Ljubljane.

 povratak na naslovnu