Rim se moze pohvaliti dugom i raznolikom istorijom grada, koja je cesto bila veoma burna i ne rijetko prozeta ratovima, sukobima, paljevinama, bolestima i epidemijama. Rimska istorija duga je skoro 3150 godina i u tom je vremenu Rim bio sjedište Rimskog carstva, Rimske republike, Rimskog kraljevstva, Papinske drzave, Kraljevine Italije i Republike Italije.

Osnivanje grada

Legenda kaze da je Rim osnovan 21. aprila 753. godine p.n.e., i da mu je osnivac Romulus (Romul), koji je tada ubio svog brata Remusa (Rema). Ovaj datum je uziman kao osnova rimskog i julijanskog kalendara (Ab urbe condita). Romul i Rem su, prema toj legendi, sinovi Marsa (Aresa) i svecenice Rhea Silvie, kceri Numitora, kralja Albalonga. Braca su sklonjena da bi ih se spasilo od mrznje Amuliusa, pretendenta na albalonganski tron, a odgojila ih je vucica, koja je i danas simbol grada Rima.

Porijeklo imena Rim je nerazjašnjeno, iako je još od antickog doba u opticaju nekoliko teorija. Najmanje vjerovatna je ona koja kaže da je naziv od grcke rijeci. Nešto vjerovatnija je ona koja ime izvlaci iz korijena rum (rum - sisa), što se vjerovatno povezuje sa vucicom (na latinskom lupa, interesantno rijec koja ujedno znaci i prostitutka) koja je odhranila (dojila) Romula i Rema.

Anticko doba

U pocetku je Rim bio kraljevsvo, kojim je vladao kralj, ali ono 509. godine p.n.e. postaje republika. Period rasta, prekinut sa porazom koji su Gali nanijeli Rimu negdje oko 390. godine p.n.e., ubrzo je nastavljen. U zadnjim danima Republike Rim je bio glavni grad teritorije koja je pokrivala veci dio Mediterana. Pod Caesarom Augustusom i njegovim nasljednicima širenje je nastavljeno.

Od ranog 3. vijeka stvari se mijenjaju. Rim formalno i dalje ostaje glavni grad, ali imperatori provode sve manje i manje vremena u njemu. 330. godine Konstantin uspostavlja Konstantinopol kao drugi glavni grad Carstva, a neki kasniji "zapadni" carevi smještaju svoja sjedišta i u Milanu ili cak Ravenni, umjesto u Rimu. Ipak mjesto u Senatu je, uprkos gubitku moci samog Senata, još uvijek ostalo stvar prestiza, a proglašenje kršcanstva zvanicnom religijom Carstva, je od biskupa Rima (kasnije nazvanog Papa) nacinilo najznacajniju religijsku licnost zapadnog Carstva. Takode, sada je Carstvo bilo izlozenije napadima izvana, glavni bedemi grada bili su sagradeni 270. godine, ali ni oni nisu uspjeli sprijeciti prodor prvo Alara 410. godine, a potom Geisera 455. godine.

Barbarsko i bizantsko doba

Pad Zapadnog rimskog carstva je malo što promijenio što se Rima tice. Odoaceri i Ostrogothi nastavili su, kao i imperatori prije njih, vladati Italijom iz Ravenne. U meduvremenu Senat je, iako je vec odavno izgubio na znacaju, nastavio upravljati Rimom, a Papa je uobicajeno dolazio iz senatorskih porodica. Ovakvo stanje potrajalo je sve dok Istocno rimsko carstvo, pod Justinianom I, nije zauzelo grad 536. godine. Ostrogothi, pod Totilom, ponovo su osvojili Rim 546. godine i opljackali ga. Bizantski general Belisarius im ga je ubrzo preoteo, ali ga je ponovo izgubio 549. godine. Belisarius je zamijenjen Narsesom, koji još jednom osvaja grad godine 552. Car Istocnog rimskog carstva, Justinian I (vladao 527-565), odobrio je Rimu sredstva za odrzavanje javnih zgrada, akvadukta i mostova – koji su, u Italiji izmucenoj ratovima, cesto bili van funkcije. Takode se proglasio pokroviteljem preostalih ucenika, govornika, fizicara i advokata, nadajuci se da ce s vremenom više mladih traziti bolje obrazovanje. Poslije rata Senat je formalno ponovo uspostavljen, ali pod kontrolom prefekta i drugih sluzbenika odredenih od bizantskih autoriteta u Raveni i odgovornih njima. Papa je sada bio jedna od vodecih religijskih osoba u cijelom Bizantijskom carstvu i u stvarnosti mocniji na lokalnom nivou i od postavljenih senatora i od lokalnih bizantskih sluzbenika. U praksi lokalna vlast pripala je Papi a u sljedecih nekoliko desetljeca najveci dio senatskih aristokrata i bizantskih administrativaca u Rimu bio je apsorbiran u crkvenu hijerarhiju. Za vladavine Justinianovog necaka i nasljednika, Justina II (vladao 565-578 godine), Alboini su izvršili invaziju na Lombardiju (568. godine). Zauzimajuci regije Benevento, Lombardiju, Piedemont, Spoleto i Toskanu, osvajaci su ogranicili carsku vladavinu na male dijelove zemlje koji su bili u okruženju, ukljucujuci Rim, Napoli (Napulj) i Ravenu. Jedan od tih okruzenih "otoka" koji je ostao pod bitzantskom kontrolom bila je Perugia (Peruda), koja je predstavljala stalno ugrozavanu kopnenu vezu izmedu Ravene i Rima. 578. godine senat je, u njegovom posljednjem zabiljezenom aktu, morao zatraziti pomoc Tiberiusa II Constantina (vladao 578-582 godine) protiv vojvoda koji su nadirali prema Rimu i predstavljali prijetnju, Faroalda od Spoleta and Zotta od Beneventa. Maurice I (vladao 582-602) uveo je novi faktor u ovom, vec kontinuiranom, konfliktu stvarajuci alijansu sa Childebertom II od Austrasie (vladao 575-595). Armije Franackog kralja zauzimale su teritoriju Lombardije u 584. 585. 588. i 590. godini. Rim je, pored toga, bio pogoden katastrofalnom poplavom 589. godine, koju je pratila kuga 590. godine. Zabilježena je legenda kako je viden andeo, u doba dok je novoizabrani Papa Gregory I (vladao 590-604) prolazio u procesiji pored Hadrianove grobnice, kako lebdi nad zgradom i vraca svoj mac u korice kao znak toga da je kuga na izmaku. A i grad je, cinilo se, konacno bio siguran. Ipak, novi kralj Lombardije, Agilulf (vladao 591-616), je radio na tome da osigura mir sa Childebertom, reorganizira svoje teritorije i nastavi aktivnosti protiv Rima i Napulja do 592. godine. Sa carem okupiranim ratovima na istocnim granicama i nesposobnim da osigura Rim od invazije, Gregori I je preuzeo inicijativu i zapoceo pregovore o mirovnom ugovoru. Završeni su u jesen 598. godine, i kasnije priznati samo od Maurica. Pozicija Patrijarha Rima je još više ucvršcena pod uzrupatorom Phocasom (vladao 602-610). Phocas je priznao prvenstvo rimskom Patrijarhu nad Patrijarhom Konstantinopola, i cak dekretom proglasio Papu Bonifaca III (607.) "Vodom svih crkava".