Istorija Banja Luke

Prema arheoloskim iskopinama, podrucje danasnje Banje Luke prvobitno je naseljavalo ilirsko pleme Mezeji, koje je 9. god.n.e. pokorio rimski vojskovodja Germanikus. Rimljani su dugo vremena boravili u ovom kraju pa su cak na lijevoj obali Vrbasa izgradili vojno utvrdjenje Castra, na cijem se mjestu i danas nalazi poznata tvrdjava Kastel. U VI i VII vijeku ove krajeve zaposjeli su Slaveni.
Ime grada Banje Luke prvi put se pominje u ispravi ugarskog kralja Vladislava II, koja datira od 6. februara 1494. godine, i sastavljeno je od opste imenice luka , sto znaci ravnica uz vodu, i pridjeva od imenice ban . Ovim imenom nazivala se citava ravnica oko Vrbasa sjeverno od srednjovjekovnog grada u Gornjem Seheru (sadasnje Srpske Toplice).
Kao najutvrdjeniji grad na teritoriji zupe Zemljanik, Banja Luka je ubrzo postala najveci centar tadasnje jajacke banovine. Godine 1528. Turci su zauzeli grad i varos Banju Luku, a razvaline grada se mogu i danas vidjeti.

U Srpskim Toplicama su za vrijeme turske vladavine podignute lijepe zgrade sa kupatilom sa sumpornim vrelima, koja su imala temperaturu oko 34^oC i lijecila razna reumaticna oboljenja, neuralgije i neke kozne bolesti. Neposredno prema samom gradu nalazi se i Novoselija, najjuzniji dio grada.

Kao najmonumentalniji spomenik ranijih vremena, u centru grada egzistira tvrdjava Kastel, koja se vjekovima odupirala naletima vremena, a nije ostecena ni katastrofalnim zemljotresom, koji je Banju Luku pogodio 27. oktobra 1969. godine.

Banja Luka lezi na apsolutnoj nadmorskoj visini od 163 m, i zbog otvorenosti tla prema sjeveru nalazi se pod uticajem panonske klime. Topli vjetrovi sa jugozapada donosili su vlagu, sa prosjecnim godisnim temperaturama od oko 12^o. Zbog toga je u Banjoj Luci bila pretezno razvijena zemljoradnja, pogotovo na, i danas vidljivim, terasastim rijecnim nanosima.
Oko 1553. godine prenio je bosanski sandzakbeg svoju stolicu iz Sarajeva u Banju Luku, pa je od tada do 1580. godine Banja Luka glavni grad Bosanskog sandzaka, a pasaluka ili elajeta do 1638.g. Raznorazne nedace su se zlokobno nadvijale nad Banjom Lukom: (pozari 1688, 1724, 1869, 1877, 1878. godine), kuga (od koje je 1732. god. stradalo preko 7.000 ljudi) i poplave (narocito su bile velike one 1730. i 1737. godine).

Austro-ugarskom okupacijom Banje Luke 31. jula 1878. godine doslo je i do reorganizacije uprave, i Banja Luka je postala srediste okruga. Prema popisu iz 1879. godine Banja Luka je imala 9.560, a 1885. godine 11.375 stanovnika, od cega se 1.157 bavilo trgovinom i zanatom. Ovo pokazuje nastavak tradicije zazivljavanja tih privrednih (i vanprivrednih ) aktivnosti.
Godine 1880. otvorena je osnovna skola, 1885. trgovacka skola, a 1895. Velika realka, cije je otvaranje znacilo prekretnicu u razvoju skolstva na ovim prostorima. Godine 1886. pocinje sa radom i prva stamparija, a 1888. godine i tvornica duvana. Bolnica je otvorena 1879, za koju je 1891. godine sagradjena posebna zgrada. Nesto kasnije izgradjen je i vodovod, a 1879. godine sagradjena je pravoslavna crkva.

Pred banjaluckim okruznim sudom vodjen je od 3. oktobra 1915. do 16. marta 1916. godine proces protiv 156 Srba, optuzenih zbog veleizdaje. Po osudi izrecenoj 22. aprila 1916. godine, 16 njih je osudjeno na smrt vjesanjem, a 81 na teski zatvor od 2 do 20 godina.
Od 1918. godine Banja Luka postaje centar politickog i kulturnog zivota Bosanske Krajine, a od 1929. godine i glavni grad Vrbaske banovine. Negde u to vrijeme pisao je i radio veliki srpski pjesnik i pisac Petar Kocic, koji je svojim djelima dao znacajan pecat tom vremenu.

U periodu priprema za oruzani ustanak, u Banjoj Luci se nalazio Oblasni komitet KPJ za Bosansku Krajinu. Kao krupan administrativni i privredni centar i komunikacijski cvor, Banja Luka je bila vazan vojno-geografski objekat i zbog toga uvijek u toku NOB-e posednuta vrlo jakim neprijateljskim snagama. U jeku VI neprijateljske ofanzive u Banjoj Luci se nalazio stab XV nemackog korpusa, sa mnogo manjih nemackih i ustasko-domobranskih jedinica, sa oko 5.000 vojnika. Oslobadjanje grada Banje Luke 21. septembra 1944. godine nanelo je ogromne stete neprijatelju (preko 2.200 poginulih i 1.300 ranjenih boraca).
Nakon zavrsetka NOR-a, Banja Luka pocinje da se razvija u jak industrijski , privredni i kulturni centar, znacajan ne samo za ovdasnje prostore, vec i sire. Njen ubrzani razvoj prekinuo je katastrofalni zemljotres 27. oktobra 1969. godine, kada je Banja Luka bila do temelja razrusena. Medjutim, ozivela je kao Feniks i postajala svakim danom sve lepsa i lepsa...