Rimsko carstvo
Rimski koloseum
UVOD
Rimsko
carstvo je trajalo od 27. godine prije nove ere do 476. tj. 1453. godine
nove ere.Sam termin Rimsko carstvo oznacava post-republicku fazu rimske
drzave.Prvi rimski car je bio Avgust
Oktavijan,koji je u bici kod
Akcija,2. septembra 31. godine p.n.e. pobijedio Marka Antonija i zbog
toga mu senat daje pocasnu titulu Avgust (car) 16. januara 27. godine
p.n.e. od kada se i racuna doba rimskog carstva.
Teritorija carstva se mijenjala tokom godina,a za vrijeme svoje najvece moci pod carom Trajanom prostire se na povrsini od cak 5,900,000 kvadratnih kilometara.Nakon tog perioda slijedi niz spoljasnjih i unutrasnjih previranja u carstvu koje izmedju ostalog o dovode do njegove podjele. Od 3. vijeka car Dioklecijan je ustanovio praksu podjele teritorije na istocni i zapadni dio.Posljednji car koji je upravljao cjelovitim carstvom bio je car Teodosije.Poslije njegove smrti carstvo je podijeljeno na Istocno i Zapadno. Rimsko carstvo je kao takvo trajalo sve do 476. godine koja se oznacava kao kraj Zapadnog rimskog carstva, odnosno do 1453. godine koja je oznacena kao kraj Istocnog rimskog carstva.
Stvarnu vlast u carstvu je imao sam car.Formalno je on imao tribunska
i prokonzulska ovlascenja.Pod tribunska ovlascenja spada
autoritet nad civilnom vladom Rima,sto ukljucuje predsjedanje nad
Senatom.Kao prokonzul imao je vlast nad rimskom vojskom.Imao je i moci
koji su ukljucivale objavu rata,potpisivanje mira i vodjene spoljne
politike.Mogao je da bira calnove senata i bio je vrhovni vjerski
poglavar i poznat pod imenom Pontifex Maximus
(vrhovni svestenik).Njegovo najvece uporiste moci je bila vojska.Vojnici
su bili placeni iz tzv. carevog fonda i morali da mu svake godine polazu
zakletvu pod nazivom Sakramentum.U toku vladavine savkog vladara i na
pocetku vladavine novog vrlo je bitno biti saveznik sa Pretorijanskom
gardom i ostalim vojnim formacijama,buduci da se bez njih nije moglo
opstati na vlasti.
U teoriji su car i senat bili ravnopravni,ali sama moc senata je bila zanemarljiva i stvarnu vlast je imao car.Senat je samo bio sredstvo sprovodjena careve volje i imao je prije svega izvrsnu vlast kao danasnja vlada,ali za razliku od nje nije imao moc u odlucivanju.Do pocetka treceg vijeka senat je i formalno sveden samo na obicno birokratsko tijelo,koje je zbog slave i moci svojih clanova bilo postovano.
Dva bitna reda koja su postojala su bili senatorski i ekvistrijanski red.Iz njihovih redova su birani vojni,provincijski sefovi i ostali sprovoditelji carevih naredjenja i bez njih bi bilo nemoguce upravljati ogromnim carstvom,jer ovi redovi predstavljaju nivoe drzavne i lokalne organizacije.
Najpoznatije rimske jedinice su bile legije.Do samog
carstva vojska je bila velika i njom je bilo tesko
upravljti,ali Oktavijan je samnjio dotadasnji ogroman broj legija (60)
na puno manji broj od 28,kojim je bilo lakse upravljati.Mnoge legije za
koje je postojala sumnja da nisu odane caru bile su raspustene i
uklonjene.Kada su kod Tetuborske sume gemanska plemena potpuno unistila
3 legije,njihov broj je smanjen na 25 da bi stvorene bolje i
kvalitetnije legije.Medjutim kasnije je broj povecan i dugi niz godina
je iznosio 30.Oktavijan je takodje stvorio i Pretorijansku gardu,koja se
sastojala od 9 kohorti (manjih rimskih vojnih jedinica).Cilj mu je bio
da stvori elitnu gardu i zbog toga su ovi vojinici imali vecu platu i
umjesto uobicajenih 25 godina,u penziju su odlazili nakon samo 16.
Ne tako poznate kao legije,ali podjednako bitne su bile aukzilije.To su bile vojne jedinice sastavljene od ljudi koji nisu bili rimski gradjani.Vecinom su to bili ljudi iz plemena,koja su okruzivala rimsko carstvo.Oni su bili sabije naoruzani i manje placeni od legija,ali je broj jednih i drugih bio isti.Ukupan broj vojnika u legijama i aukzilijama je bio oko 250,000.
Jos jedan bitan dio vojske je bila mornarica.Pored toga sto je snabdijevala rimske provincije i vrsila transport legija, imala je i bitnu ulogu u zastiti rimskih granica na Rajni i Dunavu.Patrolirala je Sredozemnim morem i stitila carstvo od pirata.Ipak je kopnena vojska smatrana za bitniji dio vojnih snaga rimskog carstva.
Kako se rimsko carstvo sirilo tako je i veci broj ljudi razlicitih kultura i religija usao u okvire carstva.Rimljani su u pravilu bili dosta tolerantni prema drugim religijama,ali postojale su i one koje nisu bile prihvacene i neko od tih su cak ukinute ili zabranjene.
Najpoznatiji od svih je bio
imperijalisticki kult,koji je slavio cara i clanove njegove porodice kao
bogove.Sam kult vise je bio politicko oruzje i omogucavao vecu lojalnost
i romanizaciju.U pitanju je sirenje rimskog uticaja,vjere i kulutre na
ostale ne-Rimljane u carstvu.Medjutim mnogi ugledni Rimljani poput
Seneke mladjeg su ovakav prisutup smatrali smijesnim i izvratli
ruglu,sto pokazuje stepen svijesti kod pojedinih stanovnika carstva.
Vjere poput judaizma i hriscanstva su vecinom postovane,ali su njihovi vjernici kasnije postali proganjani zbog uticaja koji su stekli i na taj nacin ugrozili polozaj vodecih ljudi Rima.Na primjer,poslije velikog pozara u Rimu 64. godine car Neron je da bi zbacio krivicu sa sebe optuzio hriscane i izazvao njihove progone.
Rimljani su takodje neke elemente drugih religija ugradjivali u svoje kultove,sto izmedju ostalog predstavlja jos jedan pokusaj sirenja moci Rima na ostale narode.Tako su kultovi Mitre i Izisa postali uobicajeni u carstvu.
Zivot stanovnika carstva se uglavnom bazirao na sam grad Rim i njegovih poznatih sedam brezuljaka.Grad je posjedovao nekoliko pozorista,gimnazija,kupatila,koloseuma i ostalih kulturnih gradjevina,koje su su postojale i u ostalim dijelovima carstva,ali su u samom Rimu bile najvece i najpopularnije.Rimski gradovi su imali takodje forume i hramove koji su predstavljali bitna okupljalista gradjana.Postojali su i akvadukti koji su dovodili vodu do rimskih gradova.
U Augustovo doba mnogi aspekti
kulture su preuzeti iz Grcke.Cak su i Grcki robovi poducavali rimsku
djecu,buduci da su to vecinom bili obrazovani ljudi.Mnogi grcki vjerski
obicaji i umjetnicki stilovi su atkodje nasli svoje mjesto u rimskoj
kulturi.
Osnovna celija drustva je bila porodica.Otac porodice (pater families) je bio apsolutni vladar unutar svoje porodice i imao je pravo da sa bilo kojim clanom svoje porodice radi sta zeli,p cak i da ih ubije ili proda.
Ropstvo je bilo sastavni dio carstva i socijalnog poretka.Postojale su posebne pijace za trgovinu robova.Robovi su cak mogli da otkupe svoju slobodu.Smatra se da su oko 25 posto stanovnika carstva cinili robovi.
Panteon u Rimu
