London (engl.
London) je najveći grad i
prijestonica Ujedinjenog Kraljevstva, drugi najveći grad u Evropi posle
Moskve, sa 7.172.091 stanovnika po poslednjem popisu, 2001. godine. Leži
na obalama Temze u jugoistočnoj Engleskoj. Zahvaljujući plimi, iako
udaljen 70 km od mora, razvio se u veliku luku (po prometu četvrta u
svetu), opremljenu najsavremenijim uređajima za plovidbu, utovar i
istovar robe. Ovaj grad je saobraćajno, trgovačko, industrijsko i
kulturno središte. U njemu se nalaze brojne kulturno-istorijske
znamenitosti kao što su (Parlament, Tauer, Tauerbridž, katedrala Sv.
Pavla, Vestminsterska opatija, Tejt galerije, Nacionalna galerija,
Britanski muzej, Univerzitet, Biblioteka i dr.). Bankarsko je središte
svetskog značaja i središte znamenitih međunarodnih događaja. Takođe
predstavlja sedište Komonvelta. Raznovrsna industrija (daje 25 % ukupnih
proizvoda Vel. Britanije).
Grad Londinium osnovali su
Rimljani oko 50. godine
posle Hrista i iako nema dokaza o postojanju naselja pre toga, veruje se
da naziv potiče iz perioda pre dolaska Rimljana.
London, prestonica kraljevstva Eseksa, najveći značaj dobija u doba
Alfreda Velikog. Godine 1191. dobija samoupravu. Otada će politički i
ekonomski značaj Londona neprestano rasti, uprkos velikom požaru iz 1666
godine. U XIX veku prerasta u svetsku metropolu u kojoj su sklapani
mnogobrojni međunarodni ugovori i održavane mnogobrojne konferencije.
Teško je stradao od bombardovanja u Drugom svetskom ratu.
Budući da je
područje Londona naseljeno već oko dva milenijuma teško
je precizno definisati dokle se on zapravo proteže.
Istorijski centar Londona je njegov veoma mali deo koji
nosi ime Grad London (City of London). Administrativno
govoreći, Grad London zapravo i jeste grad koji čak ima
i sopstvene policijske snage nezavisne od Metropolitan
Policije. Ostatak Londona je administrativno podeljen u
32 opštine (municipalities) od kojih jedna ima
status grada i to je Grad Vestminster (City of
Westminster). Bitno je naglasiti da status grada
dodeljuje monarh, te da je ovo više tradicionalna počast
nego što je suštinski iskaz autonomije neke zajednice.
Konkretnije,
za geografsku definiciju Londona kao grada se često
koristi termin Širi London. Širi London je ujedno i
najviši administrativni stepen londonske autonomije i
čini jednu od 9 regija.
Iako
nezvanično, opšte-prihvaćena granica Šireg Londona (koji
postaje sinoniman sa Londonom) je kružni M25 autoput
koji sa svih strana okružuje grad.
Centar
Londona su prvi put obeležili Rimljani Londonskim
kamenom. Uzima se da je današnji centar blizu Čering
Krosa.
Interesantna
je i činjenica da je London, budući da Britanija nema
strog pisani Ustav, zapravo samo de fakto prestonica jer
to nigde nije ozvaničeno u strogoj formi.
Geografijom
Londona u najvećoj meri dominira reka Temza. Istorijski gledano, prva naselja u ovom
području nastala su upravo oko Temze, da bi se vremenom
širila i međusobno spajala. Budući da je London
relativno ravan, sa manjim brojem brda zanemarljive
visine koji nisu ometali njegov razvoj, on je danas,
grubo rečeno, kružnog oblika.
Sama Temza
intenzivno meandrira prolazeći kroz London. Razvitkom
grada i izgled Temze se menjao. Ona je nekad bila plitka
i znatno šira, često je plavila okolno zemljište koje je
bilo pretežno močvarnih karakteristika. Međutim,
intenzivna regulacija njenog toka izgradnjom nasipa i
brana je u velikoj meri izmenila Temzu. Većina njenih
pritoka u području Londona su danas podzemne. Temza je i
plimska reka (zahvaljujući čemu se London i razvio kao
velika luka) gotovo celom dužinom njenog toka kroz
London, tačnije od Kingstona na Temzi (Kingston upon
Thames) pa nizvodno. Varijacije u nivou reke su velike i
dostižu i par metara. London je pre izgradnje Barijere
na Temzi (Thames Barrier) imao velikih i čestih problema
sa poplavama. Njenom izgradnjom problem je trenutno
rešen, ali se očekuje da će se u budućnosti javiti
potreba za većom barijerom nizvodnije. Temza je plovna
najvećim delom svoga toka kroz London.
London ima
umerenu klimu. Padavine su podjednako raspoređene, tako
da mesečna količina kiše ne varira previše u toku godine.
Najveće količine padavina se izlučuju između oktobra (57
mm) i decembra (57 mm) dok je februar najsuvlji mesec
(36 mm). U proseku, London ima 145 dana sa padavinama u
toku godine. Sneg je retkost, kratko se zadržava i
pokrivač ne prelazi dubinu od par centimetara. Ovome
doprinosi i činjenica da London ima mikroklimu zbog koje
je i do 5°C topliji od svog okruženja. Temperature su
umerene, retko padaju ispod nule i prelaze 30°C. Najviša
temperatura zabeležena u Londonu je 38,1°C.
Izvršna
vlast u Londonu je podeljena između Uprave Šireg Londona
(en. Greater London Authority) i opštinskih samouprava.
Uprava Šireg
Londona je odgovarna za strateško planiranje, ekonomski
razvoj, policiju, protivpožarnu zaštitu i transport na
nivou celog Šireg Londona. Na čelu Uprave nalazi se
gradonačelnik koji ima izvršnu vlast i široku slobodu
delovanja. Bira se direktno na izborima. Drugi deo
Uprave čini Skupština čija je uloga pretežno nadzorna i
konsultativna. Skupština ima moć da dvotrećinskom
većinom odbije gradonačelnikov predlog budžeta. Uprava
Šireg Londona je novijeg datuma i osnovan je 2000.
Zamenio je raniji organ - Savet Šireg Londona. Boris
Džonson je trenutni gradonačelnik.
Opštinske
samouprave su zadužene za sve ostale aspekte upravljanja.
Izuzetak je zdravstvo kojim se upravlja sa nacionalnog
nivoa. Opštinskih samouprava ima 32. Gradom London, koji
uživa tradicionalan stepen autonomije, upravlja
Korporacija Londona i Lord gradonačelnik. U skladu sa
tim, Grad London ima sopstvenu policiju koja nije pod
kontrolom Uprave Šireg Londona odnosno nije deo
Metropolitan Policije.
Za London je
britanskom Parlamentu rezervisano 74 poslaničkih mesta.
Populacija
Londona se od osnivanja grada stalno povećava. Ovaj
trend je bio naročito izražen za vreme i posle
industrijskih revolucija. London je do 1925. godine bio
grad sa najbrojnijim stanovništvom da bi ga prestigao
Njujork. Današnjih
7.429.200 stanovnika (2004.) čine London drugim
najnaseljenijim gradom Evrope i prvim EU.
Stanovništvo
Londona je veoma raznovrsno u rasnom, etničkom i
religijskom pogledu. Britanija je bila posebno otvorena
za imigrante u periodu posle Drugog svetskog rata i
raspada Britanske Imperije a većina imigranata se
naselila upravo u Londonu. Po popisu iz 2001. čak 22 %
stanovnika je rođeno van područja EU. Stepen asimilacije
je generalno veliki.
Na istom
popisu, 71 % stanovništva čine belci, 11 % crnci, 10 %
su azijskog porekla, 3% mešanog porekla. Većinska
religija je hrišćanstvo (58,2 %), sledi ga veliki broj
ateista (15,8 %), zatim muslimana (7,2 %), hindusa
(4,1 %) i Jevreja (2,1 %).
Ovi podaci
se, ipak, odnose na 32 zvanične opštine Londona zajedno
sa Gradom London i ne uključuju širu oblast grada.
Procene govore da populacija londonskog metropolitskog
područja premašuje cifru od 12 miliona ljudi.
London ima
jednu od najvećih i najkompleksnijih saobraćajnih mreža
na svetu. Javni transport je u nadležnosti Uprave Šireg
Londona odnosno tela, čije rukovodstvo imenuje
gradonačelnik, pod nazivom Transport za London (en.
Transport for London). Iako se javni prevoz konstantno
unapređuje često se nailazi na probleme. U sklopu
priprema za Olimpijske
igre 2012. očekuju se investicije od oko 10,5
milijardi evra samo u javni prevoz.
Okosnicu
pomenutog sistema čini Londonski metro (en. London
Underground) koji je ujedno najstariji svetski metro. I
pored toga, najveći broj putnika godišnje preveze mreža
autobuskih linija koje se koriste uglavnom za kraća,
lokalna putovanja. Broji nekoliko stotitina linija i
jedan od najvećih svetskih voznih parkova. Izmeštanjem
Luke London sa njene prvobitne lokacije (Doklands (Dokovi)
- en. Docklands) veliki deo istočnog Londona ostao je
otvoren za razvitak. U tu svrhu izgranjen je i sistem
lakog metroa - Doklandska laka železnica (en. Docklands
Light Railway). London ima i relativno malu tramvajsku
mrežu. London ima niz železničkih stanica od kojih su 14
početne i krajnje za mnoge domaće i međunarodne linije.
Britanska železnica je privatizovana tako da svaku od
stanica opslužuje generalno po jedan prevoznik sa
polascima za tačno određenu regiju. Mnoge od stanica se
nalaze u najužem centru, kao što je recimo Čering Kros.
Sa Voterlu Internešnal stanice polaze Eurostar vozovi za
Francusku i Belgiju.
Transport
ličnim vozilima je u Londonu krajnje nepraktičan. Većina
kraćih putovanja i putovanja u centar se obavlja javnim
prevozom. London ima relativno dobro razvijenu putnu
mrežu, koja, međutim, kao i u svakom većem gradu, ima
konstantnih problema sa prevelikim brojem vozila i
zakrčenošću. Osnovni autoput koji opkružuje London je
M25 autoput koji čini tzv. spoljašnji prsten oko Londona.
Dva manja autoputa - Severni Kružni i Južni Kružni -
čine unutrašnji prsten. Mali broj puteva veće kategorije
prodire i unutrašnjost Londona. Ulazak u centralni deo
Londona se, kako bi se smanjio broj vozila u centru, od
2003. godine naplaćuje 8 funti po danu. Ova zona naplate
se naziva Congestion charge zone. 2007. ova zona će biti
proširena.
Luka London
je jedna od najvećih svetskih luka, mada se, posle
izmeštanja, formalno ne nalazi u okvirima Šireg Londona.
Godišnji promet robe je 50 miliona tona.
U području
Londona nalazi se pet velikih aerodroma. Hitrou (Heathrow
- najprometniji svetski aerodrom) i Getvik (Gatwick) su
veliki međunarodni aerodromi dok se Luton (Luton)
i Stensted (Stansted) koriste uglavnom za kraće
regionalne letove. London Siti aerodrom (London City)
je najmanji i nalazi se najcentralnije. Okrenut je
uglavnom poslovnim korisnicima i vlasnicima privatnih
letelica.
|