PARTENON

Partenon, nestvaran u svojoj jednostavnosti oblika, građevina koja je širom svijeta poznata po svojoj arhitektonskoj ljepoti i harmoniji, je hram koji je posvecen boginji ( grcki parthena znaci boginja) Atini. Sagradjen je od pendelijskog mermera u dorskom stilu na istom mjestu gdje su se prethodno nalazila dva starija hrama. Na temeljima hramova koje su Perzijanci unistili, sagradjen je Partenon. Ovaj hram zidali su arhitekti Iktinos i Kalikratis a cuveni vajar Fidije sa svojim ucenicima izradio je sve skulpture kao i kip ( statuu ) boginje Atine Partenos.Ova statua je bila od zlata i slonove kosti-9 m visoka i stajala je na postolju visokom 2 m-a ogrtac boginje je bio od zlata i tezak 450 kg. Kip je odnesen u 4 vijeku n.e. u Carigrad gdje je nestao. Postoji danas samo jedna kopija ovog kipa (Atini-Varvaki) u nacionalnom arheoloskom muzeju u Atini.                                                                      

  Izgradnja Partenona, hrama posvecenog boginji Atini, zapoceta je 447. godine pre Hrista, kada je atinska Skupstina javno odobrila Periklovu ideju i odredila budzet. Radovi na izgradnji Partenona, kojima je rukovodio nenadmasni Fidija, okoncani su 432. godine pre Hrista, zahvaljujuci velikom broju zitelja Atine, koji su direktno ucestvovali u gradnji. Kasnije, dodatni znacaj kapitalnoj gradjevini dao je i Aleksandar Veliki (356–323), koji je ovaj spomenik uzdigao na pijedestal ne samo atinskog vec i svegrckog spomenika. Stitovi koji su bili objeseni o arhitrav Partenona bili su zavjestajni darovi Aleksandra Velikog. Takodje treba pomenuti oltar okruglog oblika (14-ta godina p.n.e.) na istocnoj strani Partenona posvecen boginji Romi i imperatoru Avgustu. Godine 630. n.e. Partenon je pretvoren u hriscansku bogomolju posvecenu Sv. Sofiji, a kasnije Djevici Mariji. Poslije tog vremena kako Partenon tako i ostale pravoslavne crkve postadose rimsko-katolicke ciji su biskupi imali sjediste na Akropolju. 1460-te godine Partenon je pretvoren u dzamiju i tada je sazidan minaret. Za vrijeme opsade, Venecijanci su, po naredenju generala Morozinija bombardovali Partenon sa brda Muson (danas brdo Filopapos). Kada je granata ispaljena iz topa pala na Partenon (koji su Turci koristili kao arsenal, u kojem je bila smjestena velika kolicina baruta vjerujuci da ce ga Venecijanci postediti granata je probila krov i zapalila barut koji je eksplodirao. Od eksplozije se srusio veliki dio tog jedinstvenog spomenika. To je bila jedna od najvecih nesreca koja je ikad zadesila taj spomenik Akropolja. Izmedu 1688 i 1749 godine Turci su ponovo na Akropolju. Tada su izgradili malu dzamiju unutar samog porusenog Partenona. Ta dzamija je bila porusena i 1842 godine zapoceti su radovi oko ciscenja unutrasnjeg dijela Partenona.

Posle izgradnje Partenon je odolevao mnogim vetrovima razaranja, pa je danas gotovo neverovatno da je ostao cvrst i stabilan. Prvi ozbiljan udarac Partenonu naneo je pozar u II veku pre Hrista, koji je znatno ostetio unutrasnji deo hrama. Drugi oblak, koji je za kratko pomracio sjaj Partenona, dosao je od rimskog cara Julijana Otpadnika (361–363), jedinog mnogobozackog cara iz vremena hriscanstva, koji je organizovao velike radove na Partenonu, da bi ga pretvorio u mnogobozacko svetiliste. No, hriscanstvo je promenilo namenu Partenona, pa je od tada ovaj spomenik, tokom punih hiljadu godina, bio hriscanska crkva. U toku turske okupacije, kada je Akropolj postao otomansko vojno uporiste, Partenon je ostao bogomolja, ali ovoga puta dzamija. I kao takav, Partenon je krasio Akropolj sve do kraja XVII veka, kada je nastao jedan tragican period u njegovoj istoriji.
Naime, krajem XVII veka, Engleska je postala velika pomorska sila, sto joj je donelo veliki kolonijalni posed i vladavinu na moru. Ta činjenica dovela je do uspostavljanja diplomatskih odnosa sa Turskom i osnivanja britanske ambasade u Konstantinopolisu. Godine 1799. za britanskog ambasadora u Turskoj postavljen je Tomas Brus ili lord Elgin, a njegov dolazak u Konstantinopolis oznacio je i pocetak najtezeg udarca koji je Partenon pretrpeo u svojoj istoriji. Ovaj ambasador iskoristio je svoj diplomatski polozaj i dobio odobrenje od Turske, koja je u to vreme vladala i nad teritorijom Grcke, da otpocne skidanje mermera i skulptura sa Partenona, da bi tim elementima dekorisao svoju kucu koju je gradio u Skotskoj. Tako su poceli poslovi na devastiranju ovog antickog zdanja, pred brojnim ocevicima i putnicima, koji su gledajuci u cudu sta se dogadja ostavljali svedocanstva i beleske o tom tragicnom dogadjaju. Partenon je pretrpeo stetu koju uglavnom nije moguce nadoknaditi, pre svega zbog veoma grubog nacina skidanja mermera i skulptura, a onda i zbog neadekvatnog transporta najpre do luke Pirej, odakle su skulpture brodovima prevezene do Engleske. Kasnije, finansijske neprilike primorale su lorda Elgina da ovo blago antike proda britanskoj Vladi, koja je skulpture smestila u Britanski muzej u Londonu, gde se i danas nalaze.Ovaj hram ima osam dorskih stubova na kracim i sedamnaest na duzim staranama hrama. Dvostruki broj stubova plus jedan na duzim stranama hrama postaje kanon u grckoj arhitekturi. Takav sistem proporcija zasniva se na zlatnom presjeku i moze se pratiti na Partenonu do najsitnijih detalja. U poredjenju sa arhajskim dorskim hramovima, Partenon ima vitkije stubove sa uzim razmacima pa je samostalnost stubova umanjena u cilju jedinstvene cjeline. Na ovom hramu su sve linije blago zakrivljene, cak i zabati. Tako su Grci poslije dva vijeka eksperimentisanja na Partenonu ostvarili djelo neponovljive ljepote. Nijedan grcki hram nije imao takvo jedinstvo arhitekture i skulpture. Duh Fidijine skulpture pokazuje plasticna dekoracija Partenona. Ona je slavila boginju Atinu i nalazila se na oba zabata, na metopama spoljasnjeg, dorskog, i na jonskom frizu koji je kao traka isao oko naosa. Reljefi zabata i metopa klesani su u dubokom reljefu, jer su bili sracunati na posmatranje iz daljine, dok je jonski friz radjen u plitkom reljefu jer se mogao vidjeti samo iz uskog portika izmedju spoljasnjeg reda stubova i zida naosa. Dio dekoracije istocnog zabata Partenona je grupa Tri Parke. Svojim sjedecim i lezecim polozajem one su bile prilagodjene kosini trouglastog zabata. Krupnih planova i oblika i ubjedljivo trodimenzionalne, iako su za pozadinu imale ravnu povrsinu zida, one pokazuju da se u grckoj klasici, kao i u svakoj drugoj, detalji podredjuju glavnim odnosima, odredjenim zakonitostima i osjecanju mjere. Draperija  otkriva oblike pokrete tijela, slivajuci se mjestimicno sa njma.

povratak  na vrh