Umjetnost

Grčka umjetnost obuhvata umjetnost koja je nastala na području grčkog kopna, Jonskih otoka, Male Azije i Južne Italije. S vremenom im je na jugu Balkana postalo tijesno pa su već u VIII vijeku p.n.e. počeli osnivati kolonije širom Sredozemlja (Sicilija, Italija, Španjolska, Mala Azija, pa i Dalmacija). Na prostorima svojih kolonija Grčka je civilizacija nastavila cvasti, ponekad čak i uspješnije nego na nekim područjima same Grčke.

Početak razvoja grčke umjetnosti tijesno je povezan sa umjetnošću Krita i Mikene i donekle sa umjetnošću Egipta i Mesopotamije. Kritska umjetnost imala je naročito zanimljive pojavne oblike. Prilikom arheoloških iskopavanja na Kritu nađeni su ostaci prostranih plata, od kojih je najveća u Knososu koja je ostal poznata kaolavirint, tj. Palata sjekira. Na Kritu nisu nađee skulpture većih dimenzija, ali one sitne, načinjene od bronze, slonove kosti i terakote, zatim slikana dekoracija palata rađena u fresko-tehnici, kao i obojeni reljefi, koji takođe dekorišu zidove palata, dokazuje da je to umjetnost koja se sasvim razlikuje od one koja se u isto vrijeme razvijala u Egiptu i Mesopotamiji.

Druga faza egejske umjetnosti poznata je pod nazivom mikenska. U zidnom i vaznom slikarstvu ona je nastavak kritske. Arhitektura Mikene, međutim, svojim grobnicama i načinom shranjivanja, upućuje više na Egipat nego na Krit.

Uticaji Istoka i kritsko-mikenske umjetnosti prisutni su u grčkoj umjetnosti već u djelima arhajskog perioda, koji obuhvata VII i VI vijek p.n.e., što se oglad u arhitekturi hramova. Glavna prostorija grčkih hramova je pravougaona prostorija u kojoj se čuvala statua boga kojoj je hram posvećen. Ispred naosa nalazi se predvorje - pronaos, a nasuprot njemu ista prostorija koja je služila za čuvanje žrtvenih darova. Čitava ova konstrukcija vremenom je dobila jednu ili dvije kolonade stubova.

Grčki stubovi građeni su u jednom od dva arhitektonska stila. Jedan je dorski stil, strog i masivan. Stubovi ovog stila nemaju bazu, već stablom stoje na trostepenom postolju hrama i oko sredine stabla ima proširenje zbog koga izgleda da se naginje ka unutrašnjosti hrama. Kapiteli kod dorskog stuba imaju dava dijela - donji koji ima oblik okruglog jastuka, i gornji, oblika kvadratne ploče. stubovi nose dve vodoravne grede: arhitrav i friz. Friz je izdijeljen triglifima i metopama. Jonski stil u svojoj dekoraciji pokazuje uticaje Istoka. Njegov vitki stub počiva na posebnom postolju a kapitel ima krivolinijski spiralni ukras voluta. Friz nema triglife i metope, već se reljefna traka pruža cijelom njegovom dužinom. 

Grčka kultura je, takođe, stvorila i dva osnovna tipa statue: statue kurosa,tj. mladića, i statue kura, tj. djevojaka. Oba tipa vode porijaklo od egipatskih statua ali su već u ranim fazama Grci pokazivali originalnost i samosvojnost. Mnoga pokoljenja umjetnika ponavljala su ova dva osnovana tipa, usavršavala njihove proporcije, anatomiju, pokrete i odjeću.

Od grčkog slikarstva arhajskog perioda, očuvano je samo slikarstvo na vazama, tj. na keramici. Ono je počelo geometrijskim stilom. Slikabni ukras sveden je na geometrijsku ornamentiku, koja ispunjava vodoravne trake oko suda. Već i u to najstarije doba grčke umjetnosti raznovrsni oblici sudova pravljeni su od gline pomoću grnčarskog vitla. Od VIII vijeka p.n.e. ornamentalne slike na vazama obogaćivane su ljudskim i životinjskim figurama. Najljepše takve vaze oslikavane su u Atini. Po mjestu nalaza nazvane su dipolonske vaze. To su velike amfore na kojima su ljudske i životinjske figure stilizovane i apstraktne, tako da i same imaju ornamentalni karakter. Figurativna slika postepeno počinje da zauzima najveći diio vaze. To je crno-figurativni stil, koji je vladao tokom cijelog arhajskog perioda.

U brzom razvoju  od dva nepuna vijekagrčka umjetnost je dostigla svoj vrhunac. Tah vrhunac se podudara sa "zlatnim vijekom" Atine. Kako  je poslije ratova sa Persijancima Atina ostala razorena, Perikile se prihvatio obnove grada. Najviše se gradilo na atinskom Akropolju. On je sredinom V vijeka p.n.e. dobio hramove koji su najviše dostignuće grčke arhitekture.

Najveći hram na atinskom Akropolju je Partenon koji je u svom naosu sačuvao statuu Atine Partenos. Partenon ima osam dorskih stubova na kraćim i sedamnaest na dužim stranama hrama. Dvostruki broj stubova, plus jedan na dužim stranama hrama, postaje kanon u grčkoj arhitekturi. U poređenju sa ahajskim dorkim hramovima, Partenon ima vitkije stubove sa užim razmacima, pa je samostalnost stubova umanjena u cilju jedinstvene cjeline. Na ovom hramu su sve linije blago zakrivljene, čak i zabati.

Drugo remek-djelo arhitekture, izgrađeno na Akropolju, jeste Erehtejon. Svojom asimetrično osnovom sa dva naosa i tri portika pokazuje veću slobodu jonskog stila u kome je izgrađen. Naime, jedan od tri portika ima umjesto stubova karijatide. Ljudske figure, kao dio arhitektonskog rješenja u kome zamjenjuju stub, postojale su i u Grčkoj i na Istoku i ranije, ali se tek na Erehtejonu nošenje uravnotežava su opterećenjem na tako lak način, da se zapravo i nema utisak nošenja. Sa jedenom nogom blago isturenom naprijed i blago savijenom u koljenu, ove djevojke odaju utisak da hodaju u mirnom ritmu svečane povorke. Monotonija ponavljanja razbijena je kontratežom, jer tri lijeve karijatide imaju savijenu desnu nogu, a tri desne lijevu, tako da grupa od šest karijatida djeluje raznovrsno i živahno.

Skulptura u ranoj fazi grčke klasične umjetnosti poznata je pod nazivom "strogi stil". vrhunac klasičnog perioda u V vijeku p.n.e. su djela skulptora Mirona, Polikleta i Fidije. Međutim, nijedno njihovo djelo nije sačuvano u originalu. Kako su izgledala znamo samo po rimsko-helenističkim mermernim kopijama i po podacima grčkih pisaca.

Najpoznatije Mironovo djelo bila je statua Diskobola - atlete koji baca disk. Ovom statuom, Miron je pokazao muški akt u akciji, u jednom trenutnom pokretu koji prethodi bacanju diska. Raznovrsnost snerova tijela svedena je uglavnom na kosine, ali su one podređene jedinstvenoj liniji pokreta. Duh Fidijne skulpture pokazuje plastična dekoracija Partenona. Oan je slavila boginju Atinu i nalazila se na oba zabata. Nijedan grčki hram nije imao takvo jedinstvo arhitekture i skulpture.

Skulptura pozne klasike IV vijeka p.n.e. izražava veću dinamiku masa, intresovanje za prostor, jače kontraste svijetlo tamnog, složeniju kompoziciju i isticanje osjećajnih i individualnih vrijednosti. U poznoj klasici najveći skulptori su bili Skopas i Praksitel. Praksitel je radio statue i manje skulptoralne grupe u mermeru. U grupi Hermes sa dječakom Dionisem pored ljudske figure Praksitel uvodi stub sa bogato nabranom draperijom , pa prostor - unutrašnji i spoljašnji - postaje vrlo razuđen.

U periodu pozne klasike u IV vijeku p.n.e. Grci su stvorili novi oblik hrama - tolos, i novi stil - korintski. Tolosi su hramovi koji imaju kružni naos i kružnu kolonadu stubova, a korintski stil je u svemu jonski , osim u obliku kapitela. Korintski kapitel ima oblik korpe za cvijeće sa stilizovanim lišćem biljke akantus. Tolos u Delfima ima kružni naos sa dvadestet dorskih stubova i uza zid naosa deset korintskih stubova.

Umjetnost helenizma razvijala se od smrti Aleksandra Makedonskog do rimskog osvajanja helenističkih zemalja. Ona je mješavina grčke umjetnosti i umjetnosti kulture starog Istoka. Izvjesne osobine grčke umjetnosti IV vijeka p.n.e. još više su se razvile u helenističkoj umjetnosti. Skulptoralna grupa Laokoon i sinovi, nastala na Rodosu početkom II vijeka p.n.e. ima složene oblike usmjerene u dubinu i povezane krivuljema zmija. Realistički opisani detalji anatomije, izrazi patnje i bola i razđenost prostora - tipične su osobine helenizma.

U periodu helenizma znatno se razvio urbanizam. Značaj su takođe dobile dvorane oko gradskih trgova (stoe), a pozorište dobija sasvim određen oblik. Pozorište u Epidurusu izgrađeno je u III vijeku p.n.e. Arhitekta ovog najbolje očuvnog antičkog teatra iskoristio je prirodno udubljenje u padini brda za polukružno stepeničasto gledalište. Ispod njega je kružna orkestra, tj. scena, a iza nnje ostaci zgrade koja je podupirala scenografiju. I danas, kada više nema uzdignute scene, akustičnost pozorišta je izvanredna.

početna strana