1941. godina

Bitka za balkan

Krajem 1940. Britanci su pokrenuli Operaciju Kompas - prvu važniju savezničku ofanzivu u ratu - koja je za posledicu imala potpuno rasulo italijanske vojske u severnoj Africi. No, taj se uspjeh nije mogao iskoristiti, jer je Čerčil donio odluku da se britanska pojačanja i drugi resursi upute u Grčku, čime je izazvao Hitlera da naredi napad na Grčku, poznat pod šifrom Operacija Marita.

Bilo je planirano da se napad izvede s teritorije Bugarske i Jugoslavije - država koje su do proleća 1941., isto kao i Mađarska i Rumunija, priključene Trojnom paktu. No, 27. marta je u Jugoslaviji izveden puč i ustanovljena nova, pro-britanska vlada na čelu s generalom Dušanom Simovićem.

Razbješnjeli Hitler je odlučio da zajedno s Grčkom bude napadnuta i Jugoslavija, što se i dogodilo 6. aprila. Demoralizovana jugoslovenska vojska brzo je savladana i prisiljena na kapitulaciju 17. aprila. Grčka vojska se održala nešto duže - do 20. aprila, nakon čega su njeni ostaci, zajedno s britanskim ekspedicionim korpusom našli utočište na Kritu. Nemci su 20. maja izvršili padobranski desant na Krit te ga zauzeli, iako uz velike gubitke među svojim elitnim padobranskim jedinicama.

U tom trenutku su se britanske pozicije na Mediteranu i Bliskom istoku našle na najnižoj tački. Serija nemačkih uspeha, uključujući protivofanzivu u severnoj Africi koju je vodio Ervin Romel, podstakla je pro-nemačkog premijera Rašida Alija da u Iraku otpočne pobunu protiv Britanaca. Pobuna je relativno brzo ugušena, ali ne pre nego što su višijske vlasti u Siriji i Libanu pristale da se tamošnji aerodromi koriste u svrhu nemačkog snabdevanja pobunjenika. To je Britancima dalo povod da započnu ofanzivu s ciljem zaposedanja tih teritorija. Ona je, uz dosta poteškoća, uspešno završena sredinom juna.

Operacija Barbarosa

Već u jesen 1940. Hitler je izdao direktivu da otpočnu pripreme za Operaciju Barbarosa - invaziju SSSR koja je trebala početi u leto 1941. godine. Razlozi za Hitlerovu odluku bili su uglavnom ideološke i političke prirode. Osvajanje prostora na istoku bilo je deo nacističkog programa, a i smatralo se da će pohod protiv komunističke države dovesti do promena u britanskoj vladi. Plan je uživao i veliku popularnost u nemačkim vojnim krugovima koji su ga dočekali s daleko više entuzijazma i daleko manje skepse nego odluku o ulasku u rat, odnosno ofanzivi na Zapadu.

Staljin je, pak, smatrao da čak ni Hitler sebi neće dozvoliti luksuz ratovanja na dva fronta, odnosno ponoviti istu onu grešku koju je kritizirao u Majn Kampfu. Zato je smatrao da je gomilanje trupa na istočnim granicama isključivo sredstvo političkog pritiska, a dojave o nemačkim pripremama za napad podmetanje britanskih službi kojima je bilo u interesu što pre uvući SSSR u rat. Sam Staljin je nastojao izbeći rat do trenutka kada se dovrši reorganizacija Crvene armije, odnosno sagrade nova utvrđenja na novim zapadnim granicama. Tamo su, u svrhu odvraćanja, koncentrisane velike vojne snage, ali im je i zapoveđeno da ne odgovaraju ni na kakve provokacije.

Sve je to savršeno odgovaralo nemačkom planu koji je predviđao opkoljavanje i uništenje glavnine sovjetskih snaga na samoj granici te osvajanje Moskve i Lenjingrada, te izbijanje na liniju Astrahan - Murmansk u roku od šest nedelja do tri meseca. Kada je 22. juna napad otpočeo, sovjetske snage su bile potpuno iznenađene. Većina sovjetskih aviona je uništena na zemlji, stotine hiljada vojnika zarobljeno, a u mnogim krajevima Vermahtovi vojnici su dočekani kao oslobodioci. Ispočetka se činilo da ništa neće Nemcima stajati na putu da ostvare još jedan trijumf u duhu blickriga.

Iako su se nemačko napredovanje nastavljeno, vrlo brzo se pokazalo kako su Hitlerovi planeri ipak potcenili poteškoće koje ih čekaju na pohodu na jednu od najprostranijih zemalja sveta. Čim se linija front počeo odmicati u dubinu sovjetske teritorije, počeli su se pojavljivati ozbiljni logistički problemi, te Nemci više nisu bili u stanju da, kao na početku, održavaju isti tempo napredovanja celom dužinom fronta. To je sovjetskim snagama omogućavalo predah, odnosno povremene kontranapade i sve bolju organizaciju odbrane. Isto tako se ispostavilo da nemačka pešadija - opskrbljena konjskim zapregama - nije u stanju pratiti oklopne jedinice, te su mnoge opkoljene sovjetske jedinice bile u stanju probijati se iz obruča.

U kasnu jesen, nastojeći postići odlučnu pobedu pre dolaska zime, Nemci su odlučili baciti sve na jednu kartu - Operaciju Tajfun čiji je cilj bilo zauzimanje Moskve. Uz ogromne gubitke su se približili sovjetskoj prestonici, ali je ofanziva na kraju zaustavljena usled krajnjeg iscrpljenosti ljudstva.

U međuvremenu se ispostavilo da Britanci, suprotno Hitlerovim očekivanjima, ipak nemaju ideoloških predrasuda te su sa Sovjetima odmah počeli sarađivati kao pravi saveznici. Započeli su konvoji pomoći za Murmansk, a dve vojske su zajedno okupirale Iran, nastojeći preduhitriti eventualnu pronacističku pobunu.

Ulazak SAD u rat

Od samog početka rata američki predsjednik Frenklin Delano Ruzvelt nije krio svoje pro-britanske simpatije, odnosno uverenje kako je u američkom interesu da sile Osovine budu poražene. No, direktno uključivanje u rat je sprečilo uglavnom izolacionističko raspoloženje američke javnosti, odnosno mišljenje kako se Amerikanaca pitanje kontrole nad Evropom i ostatkom Starog sveta ne tiče.

Ruzvelt je, s druge strane, koristio svoje predsednička ovlašćenja da bi Britaniji pomagao na svaki način osim vojnom intervencijom. Britanci su dobijali izdašnu vojnu pomoć, a njihove narudžbe su dovele do postepenog procvata američke vojne industrije. Ruzvelt je SAD u rat nastojao uvući tako što je slao američke ratne brodove da prate konvoje s američkom robom za Britaniju i tako provociraju sukobe s nemačkim podmornicama u Atlantiku.

No u jesen 1941. prava je kriza nastala na Pacifiku, umesto Atlantiku. Japan je godinu dana ranije, koristeći zauzetost zapadnih sila, okupirao Indokinu, dotada pod vlašću višijske Francuske, te tako stekao vredan izvor sirovina. Sledeća na redu je trebala biti Holandska Istočna Indija, s obzirom na svoje izvore nafte. SAD su na to, kao i na nastavak rata u Kini, reagovale naftnim embargom koji je posebno pogodio japansku mornaricu.

Suočena s krizom, japanska vlada je odlučila vojnom akcijom zauzeti Holandsku Istočnu Indiju. No, to je sobom povlačilo oružani sukob s Britanijom i SAD. Američka vlada je kao dodatno upozorenje bila premestila gro svoje Pacifičke flote iz San Dijega u bazu Perl Harbor na Havajima.

To je japanskim planerima dalo sjajnu priliku da smisle akciju koja je na samom početku trebala ostvariti japansku premoć na Pacifiku i omogućiti neometana osvajanja po ostatku Azije. 7. decembra su američku bazu napali japanski avioni te potopili, odnosno oštetili veliki broj brodova i aviona. Taj je napad, izveden bez formalne objave rata, izazvao veliki bes američke javnosti te otklonio sve sumnje oko toga trebaju li se SAD aktivnije uključiti u događaje u svetu.

Dan pre napada na Perl Harbor, Sovjeti su pokrenuli jednu od svojih prvih velikih ofanziva. Ona je ne samo odbacila Nemce od Moskve nego im nanijela i velike gubitke, srušivši tako mit o nepobedivosti Vermahta. Dok se sve to događalo, Hitler je smatrao kako bi pritisak na istočnom frontu mogao smanjiti ulaskom Japana u rat protiv SSSR-a. U tu svrhu je Nemačka formalno objavila rat SAD, ali je, na Hitlerovo veliko razočaranje, Japan održao neutralnost u odnosu na SSSR.

Nazad