1942. godina

Ulazak SAD, sa svojim ogromnim ljudskim, materijalnim i industrijskim resursima, predstavljao je veliko olakšanje za Britaniju i SSSR, ali je trebalo vremena da se svi ti resursi mobilizuju i počnu efikasno koristiti. U međuvremenu su Sile Osovine na različitim bojištima nastavile beležiti uspehe.

Najspektakularniji su bili oni na Pacifiku. Japanci su uspjeli osvojiti Malaju te 15. februara prisiliti na predaju veliki britanski garnizon u Singapuru, što je predstavljalo jedan od najsramotnijih poraza u britanskoj istoriji. Slično je bilo s Filipinima, Holandskom Istočnom Indijom, centralnim Pacifikom te Burmom, a dalje napredovanje preko Nove Gvineje do Australije je zaustavljeno tek pomorskom bitkom u Koralnom moru. Nešto kasnije je u bici kod Midveja zaustavljen još jedan japanski pokušaj daljeg osvajanja, pri čemu je potopljeno nekoliko nosača aviona sa stotinama elitnih pilota.

Na istočnom frontu je sovjetska zimska ofanziva zastala na proleće, delom zahvaljujući Hitlerovoj naredbi da se ne odstupa ni milimetar, a prekršitelji najstrože kažnjavaju. Novi sovjetski pokušaj ofanzive je u maju doveo do katastrofalnog poraza u Harkovskoj bici. Time su Nemcima olakšani uslovi za započinjanje velike letne ofanzive kojoj, ovoga puta, cilj bio ograničen na Kavkaz i tamošnja naftna polja, odnosno eventualno izbijanje na Bliski istok. Ofanziva koja je započela u junu izazvala je sovjetsko povlačenje, no rasulo iz godine 1941. se nije ponovilo. Sovjeti su s vremenom bili u stanju usporiti nemačko napredovanje, a dodatni problem je predstavljalo njeno razdvajanje na dva pravca - jedan prema Kavkazu, drugi u smeru Staljingrada, industrijskog središta na reci Volgi. Shvatajući stratešku važnost Staljingarada, Sovjeti su ga odlučili odlučno braniti, što je dovelo do staljingradske bitke.

Nemačka komanda se nadala prodreti na Bliski istok i sa južnog pravca zahvaljujući novoj Romelovoj ofanzivi kojom su britanske snage teško poražene u bici kod Bir Hakima i prisiljene na povlačenje iz Libije u dubinu egipatske teritorije. Romel se nadao zauzeti Aleksandriju, izbiti na Suecki kanal te se poslije spojiti s nemačkim snagama na Kavkazu, odnosno japanskim u Indiji. Ali taj ambiciozni plan je sredinom leta zaustavila loša logistika te reorganizovana britanska odbrana pod komandom generala Bernarda Montgomerija koja je Romelovo napredovanje konačno zaustavila u bici kod Alam Halfe.

U međuvremenu se, u skladu sa zaključcima konferencije u Vansiju u januaru, na teritorijama pod vlašću Nemačke i njenih satelita počelo provoditi tzv. Konačno rešenje jevrejskog pitanja, danas poznatije pod nazivom Holokaust.

Sredinom 1942. se SSSR ponovno našao u teškoj situaciji, te je Staljin to iskoristio kako bi zapadne saveznike naterao na otvaranje tzv. drugog fronta u zapadnoj Evropi s ciljem rasterećenja Crvene armije. Američki vojni krugovi su se takođe zalagali za takav plan iz političkih razloga, nastojeći da rat u Evropi bude što kraći, odnosno da se mogu obračunati s Japanom. Čerčil je, pak, smatrao kako do otvaranja drugog fronta treba biti na obalama Mediterana koje je on nazivao "mekim trbuhom" Hitlerove Evrope. Propast kanadskog prepada na Dijep u junu je Amerikance uverila u snagu nemačke obrane na atlantskim obalama, odnosno prihvaćanje Čerčilovih argumenata.

Iako su Romelove osovinske snage u severnoj Africi dugo vremena bile brojčano, tehnički i logistički inferiorne Britancima, tek je Montgomeri to uspeo shvatiti, odnosno praktički iskoristiti za jednostavan plan koji je 23. oktobra doveo do početka bitke kod El Alamejna. Romelove snage su teško poražene i naterane na povlačenje koje će postepeno dovesti do gubitka Libije. Zato se ta bitka smatra prvom prekretnicom Drugog svetskog rata.

U međuvremenu su osovinske pozicije 4. novembra dodatno oslabljene operacijom Baklja anglo-američkim iskrcavanjem na obale Maroka i Alžira, koji su bili pod kontrolom višijske Francuske. Nakon kraćeg otpora su se višijske snage predale, odnosno prešle na stranu Saveznika, ali je dalje napredovanje u Tunis zaustavljeno zbog iskrcavanja nemačko-italijanskih snaga te lošeg vremena. Bez obzira na to, uspeh složene amfibijske operacije je pokazao kako su Saveznici sličan poduhvat u stanju ponoviti drugde, terajući Hitlera da na račun Istočnog fronta šalje trupe radi odbrane evropskih obala. Zato se Baklja naziva drugom prekretnicom Drugog svetskog rata.

Najvažnija prekretnica se ipak dogodila na Istočnom frontu, gde su ulične borbe u Staljingradu bile toliko iscrpile nemačko ljudstvo da je nemačka komanda bila prisiljena popunjavati bočne linije trupama svojih saveznika Rumunije, Mađarske i Italije. To je sovjetskoj vrhovnoj komandi (Stavka) dalo sjajnu priliku da dvostrukim bočnim udarom 19. novembra te linije probije i u Staljingradu opkoli 6. armiju generala Eriha fon Paulusa. Pokušaji da se obruč probije i opkoljena armija izbavi nisu uspeli, pa su se 1. februara 1943. njeni ostaci predali, označivši najveću katastrofu u dotadašnjoj nemačkoj vojnoj istoriji.

Poraz kod Staljingrada je Njemce naterao na povlačenje s Kavkaza, ali imao i ozbiljnije političke posledice. Uništenje vojski na Istočnom frontu je vladine krugove u Rumuniji, Mađarskoj, pa i u Italiji, nateralo da razmišljaju o napuštanju Nemačke i priklanjanju Saveznicima prvom povoljnom prilikom.

Prekretnica se dogodila i na Pacifiku, nakon što su 2. avgusta američki marinci izvršili desant na strateški važno ostrvo Gvadalkanal na Solomonskim ostrvima. Japanci su odatle pokušali oterati vlastitim desantom što je dovelo do šestomesečnih žestokih borbi na kopnu, moru i vazduhu. Iako su obe strane pretrpile ogromne gubitke, Amerikanci su ih lakše nadoknađivali te su se Japanci početkom februara 1943. povukli, označivši uspeh prve velike savezničke ofanzive na tom ratištu.

Nazad