Početak rata

Hitlerova Nemačka je prvu direktnu akciju kršenja versajskog poretka poduzela godine 1936. uglavnom simboličkom gestom slanja Vermahta na levu obalu Rajne, koja je prethodnih godina bila demilitarizovana. Nedostatak bilo kakve reakcije na tu provokaciju je naciste uverio kako će i ubuduće moći preduzimati slične korake.

Nakon što je godine 1937. između Nemačke, Italije i Japana potpisan tzv. Antikominterna Pakt - preteča budućeg Trojnog pakta - Njemačka je godine 1938. poduzela nasilnu anekciju, tzv. Anšlus Austrije. Hitlerov režim je taj potez opravdavao provođenjem načela o pravu na samoopredeljenje, odnosno činjenicom da su mnogi Austrijanci sebe smatrali delom nemačke nacije od koje su odvojeni veštačkom granicom.

Hitler je sličan izgovor odlučio primeniti na Sudete - oblast Čehoslovačke gde su Nemci činili većinu. Čehoslovačka vlada je bila spremna da se pokušaju menjanja granica odupre oružanim putem, računajući na svoj status verne francuske saveznice. Međutim, britanska vlada je držala da još nije u potpunosti spremna za rat, pa je nagovorila Francusku da zajedno s njom 30. septembra 1938. sklopi Minhenski sporazum kojim je Nemačkoj priznato pravo na Sudete. Ostavljena na cedilu, čehoslovačka vlada je podlegla nemačkom ultimatumu. Dok je deo svetske javnosti ovim događajima bio šokiran i razočaran, veliki deo zapadne javnosti ih je smatrao ispravljanjem versajskih nepravdi te iskorištenom prilikom za postizanje trajnog mira u svetu.

Te su se nade vrlo brzo izjalovile, kada su mađarska i poljska vlada iskoristile Hitlerov presedan kako bi i one tražile i na kraju dobile čehoslovačke teritorije. Do proleća 1939. autoritet vlade u Pragu je bio tako uzdrman da se u Slovačkoj, na nemački nagovor, razvio separatistički pokret. Koristeći to kao izgovor, nemačke snage su u proleće 1939. okupirale Češku i uspostavile protektorat u sastavu Rajha, dok je Slovačka uspostavljena kao satelitska država.

Komadanje Čehoslovačke predstavljalo je šok i poniženje za zapadne sile koje su na gaženje sporazuma reagovale garancijom nezavisnosti i teritorijalnog integriteta Poljske i Rumunije - država za koje se držalo da će predstavljati sledeće mete nemačkog, odnosno mađarskog širenja. U međuvremenu je, koristeći Hitlerov primer, Musolinijeva Italija izvršila invaziju i bez borbe uspostavila vlast u Albaniji.

Hitler nije bio impresioniran tim garancijama te je kao sledeću metu nemačke teritorijalne ekspanzije odabrao Dancing - luku na Baltičkom moru pod upravom Lige naroda koju su i Nemci i Poljaci svojatali, ali u kojoj su Nemci imali većinu stanovništva. No, ovoga puta su Poljaci, za razliku od Čehoslovaka, iza sebe imali formalne zapadne garancije te bili spremni na oružani otpor. Nemačkoj vladi je postalo jasno da se kriza u nemačku korist ne može rešiti drugačije nego oružanom invazijom, za koju je planiranje otpočelo već u proleće.

Hitler je bio uveren kako će zapadne sile na kraju Poljsku ipak ostaviti na cedilu isto kao što su bili ostavili Čehoslovačku. Tome je u prilog išao debakl pregovora o eventualnoj vojnoj saradnji koji su se u to vreme vodili u Moskvi između anglo-francuskih i sovjetskih predstavnika.

Na kraju se Staljin odlučio kupiti vreme za pripreme za rat tako što je prihvatio Hitlerovu ponudu za sporazum o podeli interesnih sfera u istočnoj Evropi. Potpisivanjem sporazuma Ribentrop-Molotov 25. avgusta 1939. Nemačka se osigurala od eventualne sovjetske intervencije u poljsku korist, odnosno eventualnog ratovanja na dva fronta. Nakon insceniranog poljskog napada na radio-stanicu u Glajvicu, nemačke oružane snage su 1. septembra 1939. otpočele napad na Poljsku, čime je u Evropi počeo Drugi svetski rat.

Nazad