Lik Vuka Mandušića

U Vuku Mandušiću Njegoš je naslikao tipičnog crnogorskog junaka, u kojem se prepliću junaštvo, mahnitost, ćudljivost, tajna ljubav prema udatoj ženi i dječački iskrena ljubav prema dragim stvarima. Od svih crnogorskih junaka on je najbogatiji unutrašnjim protivriječnostima. U toku pregovora s poturicama on smišlja priču o snahi Anđeliji i tom pričom pravi oštre aluzije na jalove razgovore i bezuspješna ubjeđivanja. On je za to da se domaće zlo liječi borbom, a ne pregovorima. A u tajnoj i tragičnoj ljubavi prema snahi bana Milonjića, on zavidi mrtvom Milonjićevom sinu Andriji:

" Blago Andri đe je poginuo,

divne li ga oči oplakaše,

divna li ga usta ožališe!"

Jedini lik u Gorskom vijencu koji je psihološko-biološki determinisan jeste Vuk Mandušić. U njemu "imamo pravog protagonistu lične drame" - primjetio je Jovan Deretić.Nemogućnost istorijskog događaja da potisne intimni život Vuka Mandušića jeste pjesnikova mogućnost za građenje Mandušićeve psihološke konkretnosti. Svako pojedinačno učestvovanje Vuka Mandušića u realizovanju istrage poturica ima dva značenja u djelu: konkretno značenje u lokalnom sižeu i, drugo, značenje u okviru psihološkog portreta koji se iskazuje samo u vezi sa ljubavnim snoviđenjem kao kulminacionom tačkom u procesu formiranja portreta. Značenje Vukovih misli koje se uklapaju u opšte rezonovanje o centralnoj istorijskoj ideji, što se iskazuje prije ljubavnog sna, ne zanima čitaoca kao oblik ispoljavanja jednog psihološkog stanja koje nije uslovljeno tom idejom.

Vukova priča o snahi Anđeliji, kao uostalom i druga njegova ispoljavanja, uzimaju se kao iskazi saučesnika konkretnog događanja, a ne kao odraz psihološkog stanja jedne integralne ličnosti. Tako se funkcija lokalnog značenja iskaza pretpostavlja ličnosti koja se iskazuje. Čak i kulminaciona tačka u procesu formiranja Vukova psihološkog portreta, ljubavni san, ima naglašenu funkciju konkretnog značenja u lokalnom sižeu. Upravo ti sadržaji upućuju na psihološko stanje Mandušića koje je jednako postojano u toku njegova istorijskog angažovanja, a koje je eksplicirano snom. Dakako, lokalno značenje bilo kojega iskaza Vuka Mandušića ne umanjuje se funkcijom u službi formiranja psihološkog portreta.

Svaka rečenica, čak i sintagma, upotpunjuje erotsko tajanstvo Vukova lika. Stih "no me đavo jednu večer nagna / u kolibu noćih Milonjića", iako je samo pjesnički kazana misao - slučajno dođoh - ne ograničava se ona slučajnost. Pojam đavola u metaforičnoj morfologiji teksta ima vrlo složenu ekspresivnost. Jedva da vjerujemo da je Vuk slučajno došao na konak; sve slutimo da ga je nešto negdje opredijelilo da prenoći u kolibi Milonjića. Ništa ne smeta što se izjava može shvatiti i kao oblik Vukova kajanja što je noćivao kod bana; poruke se međusobno ne isključuju. Zar ne govori nešto i Vukova budnost pred zoru - kad "svak spava u kolibe".

Kakve su ga to brige obrvale te ga muči nesanica! I pored činjenice da se ne smije u poeziji tražiti bukvalna logičnost, nameće se ovo pitanje samo po sebi: kako Vuk onako jasno sagleda oči tužilice koje gore življe od ognja uz koji se na grije. Gost i kum neosporno spava u kolibi, a vatra gori na sred sijenokosa. Da se to Vuk nije možda i prije nagledao njenih očiju. Ko zna šta se sve skriva u onome vragu koji ga je doveo u kolibu kuma Milonjića gdje ga muči nesanica. Nijedan segment Gorskog vijenca ne nudi čitaocu bogatiju ekspresiju od sna Vuka Mandušića. A ko bi zamjerio što pjesma nudi čudne sadržaje i što izvlači čitaocu opasne asocijacije, dobio bi odgovor: pa zaboga to je san u kojemu se sve moguće. Zar ne gledamo svjetlost mnogih zvijezda koje ne postoje u doslovnom smislu!

Mala žalost za puškom jeste povod za njegov veliki plač kojim otvara stegnute prostore svojih želja o kojima je mogao samo glasno da sanja. Poslije istrage treba živjeti bez velike ideje, trpjeti svakodnevno opterećenje; život postaje svakidašnja jadikovka. Zar nije njegov odlazak u Štitare nastavljanje boračke aktivnosti koliko i bježanje od intime koja pritiska. Optimistički završetak Gorskog vijenca ujedno je i jedan duboko tragičan akord prelaska istorijskog pregnuća u mrtvilo svakidašnjice. Iguman Stefan kaže:

" Ja sam prošo sito i rešeto"

Vladičin poklon Vuku Mandušiću simbolizuje one nadoknade u životu kojima društvo hoće da usreći pojedinca. Vladika zaboravlja da Mandušić nije tip junaka koji u pušci vide samo uzdanog druga kakvi su svi junaci crnogorskih epskih narodnih pjesma. Vladika ekonomski obeštećuje Vuka, ali mu ne nadoknađuje onu ljepotu koja je prestrižena. Vladika-državnik doživio je smirenje, ideja mu je ostvarena - on je dovršen i završen. On nije u psihološkoj prilici da razumije Vukov plač drukčije nego kao žaljenje vrijedne puške.

Lik Vuka Mandušića otvara prilaze da čitalac domisli njegove unutrašnje sadržaje. U prosedeu romantičarske poeme lik nije mogao biti svestranije iskazan. Ovaj psihološki portret nabijen je unutrašnjim sadržajima koje treba domisliti. Da je bilo vremena i prilika, lik Njegoševa Vuka Mandušića bio bi velika inspiracija za književne obrade, onako kao što su Homerovi likovi bili stalna inspiracija grčkih tragičara. Treba napomenuti da je on bio oženjen covjek sto bitno utiče na njega.Lik Vuka Mandušića je najviši domet Njegoševoga književnog posla na planu građenja likova.

Pocetna Prethodna Sledeca