U
Matici
rodenih crkve Svetog Ivana Krstitelja u Travniku, pod rednim brojem 70, stoji da
je 9. oktobra 1892. godine roden Ivan, sin Antuna Andrica, podvornika i Katarine
Andric, rodene Pejic. Buduci veliki pisac rodio se u Travniku sticajem okolnosti,
dok mu je mati boravila u gostima kod rodbine. Andricevi roditelji bili su
Sarajlije: oceva porodica decenijama je bila vezana za ovaj grad u kojem se
tradicionalno bavila kujundzijskim zanatom. Osim bavljenja istim poslom, clanove
roda Andricevih vezivala je i zla kob tuberkuloze: mnogi piscevi preci,
ukljucujuci i sve njegove striceve, podlegli su joj u mladosti, a sam Andric bez
oca je ostao kao dvogodisnji decak. Suocavajuci se sa besparicom, Katarina
Andric svoga jedinca daje na cuvanje muzevljevoj sestri Ani i njenome muzu Ivanu
Matkovsik u u Visegrad. U gradu koji ce, vise nego ijedno drugo mesto, obeleziti
njegovo stvaralastvo, gledajuci svakodnevno vitke stubove na Drini cuprije,
Andric zavrsava osnovnu školu, a potom se vraca majci u Sarajevo, gde
1903.
godine upisuje Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovacku srednju skolu.
Za gimnazijskih dana, Andric pocinje da pise poeziju i 1911. godine u Bosanskoj
vili objavljuje svoju prvu pesmu „U sumrak“. Kao gimnazijalac, Andric je vatreni
pobornik integralnog jugoslovenstva, pripadnik je naprednog nacionalistickog
pokreta „Mlada Bosna“ i strastveni je borac za oslobodenje juznoslovenskih
naroda Austrougarske monarhije.
Dobivsi stipendiju hrvatskog kulturno-prosvetnog drustva „Napredak“, Andric
oktobra meseca 1912. godine zapocinje studije na Mudroslovnom fakultetu
Kraljevskog sveucilista u Zagrebu. U gradu na Savi, on pomalo uci, pomalo
posecuje salone, druzeci se sa zagrebackom inteligencijom od koje ce na njega
posebno veliki uticaj imati dvadeset godina stariji Matos. Naredne godine
prelazi u Bec gde slusa predavanja iz istorije, filosofije i knjizevnosti. Becka
klima mu ne prija i on, hereditarno opterecen osetljivim plucima, cesto boluje
od upala. Obraca se za pomoc svom gimnazijskom profesoru i dobrotvoru, Tugomiru
Alaupovicu, i vec sledece godine prelazi na Filosofski fakultet Jagelonskog
univerziteta u Krakovu. Intenzivno uci poljski jezik, upoznaje kulturu i slusa
predavanja vrhunskih profesora. Sve vreme pise refleksivne pesme u prozi, a u
junu mesecu 1914. godine Drustvo hrvatskih knjizevnika u Zagrebu objavljuje mu
sest pesama u prozi u panorami Hrvatska mlada lirika.
Na Vidovdan, 28. juna 1914. godine, na vest o sarajevskom atentatu i pogibiji
Nadvojvode Franaca Ferdinanda, Andric pakuje svoje oskudne studentske kofere i
napusta Krakov: zatomljeni instinkt bivseg revolucionara goni ga u zemlju, na
popriste istorije. Odmah po dolasku u Split, sredinom jula, austrijska policija
hapsi ga i odvodi prvo u sibensku, a potom u mariborsku tamnicu u kojoj ce, kao
politicki zatvorenik, ostati do marta 1915. godine. Medu zidovima marburske
tamnice, u mraku samice, „ponizen do skota“, Andric intenzivno pise pesme u
prozi.
Po izlasku sa robije, Andric biva bacen u konfinaciju u Ovcarevo i Zenicu gde
ostaje sve do leta 1917. godine. Zbog ponovljene bolesti pluca, odmah odlazi na
lecenje u Zagreb, u cuvenu Bolnicu Milosrdnih sestara, steciste hrvatske
inteligencije koja se klonila ucesca u ratu, na strani Austrije. Tu Andric,
zajedno sa konte Ivom Vojnovicem, docekuje opstu amnestiju i aktivno se
ukljucuje u pripreme prvog broja casopisa Književni jug. Istovremeno, pazljivo
dovrsava knjigu stihova u prozi koja ce pod nazivom Ex Ponto biti objavljena u
Zagrebu 1918. godine sa predgovorom Nika Bartulovica. U Zagrebu ga i zatice slom
Austrougarske monarhije, a potom i ujedinjenje i stvaranje Kraljevine Srba,
Hrvata i Slovenaca. U danima koji neposredno prethode formalnom ujedinjenju,
Andric u tekstu „Nezvani neka sute“ objavljenom u zagrebackim Novostima, ostro
odgovara na prve simptome nesloge u državi koja jos nije ni stvorena i poziva na
jedinstvo i razum.
Nezadovoljan atmosferom u Zagrebu, Andric ponovo moli pomoc dr Tugomira
Alaupovica i vec pocetkom oktobra 1919. godine pocinje da radi kao cinovnik u
Ministarstvu vera u Beogradu. Sudeci prema pismima koja pise prijateljima,
Beograd ga je srdacno prihvatio i on intenzivno ucestvuje u knjizevnom zivotu
prestonice, druzeci se sa Crnjanskim, Vinaverom, Pandurovicem, Sibetom Milicicem
i drugim piscima koji se okupljaju oko kafane Moskva. Vec pocetkom 1920. godine
Andric zapocinje svoju vrlo uspesnu diplomatsku karijeru postavljenjem u
Poslanstvu pri Vatikanu. Te godine zagrebacki izdavac Kugli objavljuje novu
zbirku pesama u prozi Nemiri, a izdavac S. B Cvijanovic iz Beograda štampa
pripovetku „Put Alije Рerzeleza“.
S jeseni 1921. godine Andric je postavljen za cinovnika u Generalni konzulat
Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Bukurestu, a iste godine zapocinje
saradnju sa Srpskim knjizevnim glasnikom objavljujuci u broju 8 pricu „Corkan i
Svabica“. Godine 1922. premesten je na rad u Konzulat u Trstu. Tokom te godine
stampa još dve pripovetke („Za logorovanja“ i „Zena od slonove kosti“), ciklus
pesama „Sta sanjam i sta mi se dogadja“ i nekoliko knjizevnih prikaza. Pocetkom
1923. godine on je vicekonzul u Gracu. Buduci da nije zavrsio fakultet, preti mu
otkaz u Ministarstvu spoljnih poslova. Izmedu mogucnosti da fakultet zavrsi
drzavnim ispitom ili odbranom doktorata, Andric bira drugu mogucnost i u jesen
1923. godine upisuje se na Filosofski fakultet u Gracu. Tokom ove godine Andric
je objavio nekoliko pripovedaka od kojih se neke svrstavaju medu njegova
najznacajnija prozna ostvarenja: „Mustafa Madzar“, „Ljubav u kasabi“, „U
musafirhani“ i „Dan u Rimu“. U junu mesecu 1924. godine u Gracu je odbranio
doktorsku tezu Razvoj duhovnog zivota u Bosni pod uticajem turske vladavine.
Petnaestog septembra, posto je odbranio doktorat, stice pravo da se vrati u
diplomatsku službu. Krajem godine prelazi u Beograd u Politicko odelenje
Ministarstva inostranih dela. Ove godine pojavljuje se Andriceva prva zbirka
prica u izdanju Srpske knjizevne zadruge u koju, pored nekih vec objavljenih u
casopisima, ulaze i nove – „U zindanu“ i „Rzavski bregovi“. Na predlog Bogdana
Popovica i Slobodana Jovanovica, godine 1926, Ivo Andric biva primljen za clana
Srpske akademije nauka i umetnosti, a iste godine u Srpskom knjizevnom glasniku
objavljuje pripovetke „Mara milosnica“ i „Cudo u Olovu“. Oktobra meseca biva
postavljen za vicekonzula Generalnog konzulata Kraljevine Jugoslavije u Marseju.
Sledece godine, tri meseca provodi na radu u Generalnom konzulatu u Parizu:
gotovo sve slobodno vreme u Parizu Andric provodi u Nacionalnoj biblioteci i
Arhivu Ministarstva inostranih poslova proucavajuci istorijsku gradu o Bosni s
pocetka devetnaestog veka i citajuci korespondenciju Pjera Davida, francuskog
konzula u Travniku. S proleca 1928. godine premesten je za vicekonzula u
Poslanstvu u Madridu. Te godine objavljuje price „Olujaci“, „Ispovijed“ i „Most
na Zepi“. Sredinom sledece godine prelazi u Brisel, na mesto sekretara
poslanstva, a u Srpskom knjizevnom glasniku pojavljuje se njegov esej „Goja“.
Vec 1. januara 1930. godine u Zenevi pocinje da radi kao sekretar stalne
delegacije Kraljevine Jugoslavije pri Drustvu naroda. Te godine objavljuje esej
o Simonu Bolivaru, pricu „Kod kazana“ i tekst „Ucitelj Ljubomir“. U Beogradu
sledece godine izlazi i druga knjiga pripovedaka kod Srpske knjizevne zadruge u
kojoj se, pored prica ranije objavljenih u casopisima, prvi put u celini
stampaju „Anikina vremena“, a u kalendaru-almanahu sarajevske Prosvjete
pojavljuje se putopis „Portugal, zelena zemlja“. Godine 1932. Andric objavljuje
pripovetke „Smrt u Sinanovoj tekiji“, „Na ladi“ i zapis „Leteci nad morem“. U
martu mesecu 1933. godine vraca se u Beograd kao savetnik u Ministarstvu
inostranih poslova. Iako intenzivno pise, ove godine objavljuje samo pripovetku
„Napast“ i nekoliko zapisa. Iste godine, 14. novembra pismom odgovara dr
Mihovilu Kombolu i odbija da njegove pesme budu uvrstene u Antologiju novije
hrvatske lirike: „...Ne bih nikada mogao ucestvovati u jednoj publikaciji iz
koje bi principijelno bili iskljuceni drugi nasi meni bliski pesnici samo zato
sto su ili druge vere ili rodeni u drugoj pokrajini. To nije moje verovanje od
juce nego od moje prve mladosti, a sad u zrelim godinama takva se osnovna
vrednovanja ne menjaju“
Sledece godine unapreden je za savetnika 4. grupe 2. stepena Ministarstva
inostranih poslova. Postaje urednik Srpskog knjizevnog glasnika i u njemu
objavljuje pripovetke „Olujaci“, „Zed“ i prvi deo triptiha „Jelena, zena koje
nema“. Postaje nacelnik politickog odeljenja Ministarstva inostranih dela 1935.
godine i stanuje u hotelu Ekscelzior. Stampa pripovetke „Bajron u Sintri“, „Deca“,
esej „Razgovor s Gojom“ i jedan od svojih znacajnijih knjizevnoistorijskih
tekstova - „Njegos kao tragicni junak kosovske misli“. Tokom sledece godine
Srpska knjizevna zadruga štampa drugu knjigu Andricevih pripovedaka koja, medu
onima koje su objavljivane u casopisima, sadrži još i price „Mila i Prelac“ i „Svadba“.
Andriceva diplomatska karijera ide uzlaznom linijom i on u novembru mesecu 1937.
godine biva imenovan za pomocnika ministra inostranih poslova. Te godine dobija
i visoka drzavna odlikovanja Poljske i Francuske: Orden velikog komandira
obnovljene Poljske i Orden velikog oficira Legije casti. Iako okupiran
diplomatskom službom, Andric tokom ove godine objavljuje price „Trup“ i „Likovi“,
a iste godine u Becu, prikupljajuci gradu o konzulskim vremenima u Travniku, u
Drzavnom arhivu proucava izvestaje austrijskih konzula u Travniku od 1808. do
1817. godine - Paula fon Mitesera i Jakoba fon Paulica. Pocetkom 1938. godine
pojavljuje se prva monografija o Andricu iz pera dr Nikole Mirkovica
Diplomatska karijera Ive Andrica tokom 1939. godine dozivljava vrhunac: prvog
aprila izdato je saopstenje da je Ivo Andric postavljen za opunomocenog ministra
i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. Andric stize u Berlin
12. aprila, a 19. aprila predaje akreditive kancelaru Rajha - Adolfu Hitleru. U
jesen, posto su Nemci okupirali Poljsku i mnoge naucnike i pisce odveli u logore,
Andric intervenise kod nemackih vlasti da se zarobljenistva spasu mnogi od njih.
Politicari u Beogradu, medutim, ne racunaju bas uvek na svoga poslanika, i mnoge
kontakte sa nemackim vlastima odrzavaju mimo Andrica. Pisac i u takvim
okolnostima objavljuje: pripovetka „Casa“ i zapisi „Staze“ i „Vino“ izlaze u
Srpskom knjizevnom glasniku tokom 1940. godine. U rano prolece 1941. godine
Andric nadleznima u Beogradu nudi ostavku: „...Danas mi u prvom redu sluzbeni a
zatim i licni mnogobrojni i imperativni razlozi nalazu da zamolim da budem ove
duznosti osloboden i što pre povucen sa sadasnjeg polozaja...“ Njegov predlog
nije prihvacen i 25. marta u Becu, kao zvanicni predstavnik Jugoslavije
prisustvuje potpisivanju Trojnog pakta. Dan posle bombardovanja Beograda, 7.
aprila, Andric sa osobljem Poslanstva napusta Berlin. Potom odbija ponudu
nemackih vlasti da ide u bezbedniju Švajcarsku, ali bez ostalih clanova Ambasade
i njjihovih porodica: bira povratak u okupirani Beograd. Novembra meseca biva
penzionisan, ali odbija da prima penziju. Zivi povuceno u Prizrenskoj ulici, kao
podstanar kod advokata Brane Milenkovica. Odbija da potpise Apel srpskom narodu
kojim se osuduje otpor okupatoru. Odbija, takode, da Srpska knjizevna zadruga za
vreme dok „narod pati i strada“ objavi njegove pripovetke. U tišini svoje
iznajmljene sobe, pise prvo Travnicku hroniku, a krajem 1944. godine okoncava i
Na Drini cupriju. Oba romana objavice u Beogradu nekoliko meseci po zavrsetku
rata, a koncem 1945. godine u Sarajevu izlazi i roman Gospodica.
Prve posleratne godine postaje predsednik Saveza knjizevnika Jugoslavije i
potpredsednik Drustva za kulturnu saradnju sa Sovjetskim Savezom i vecnik III
zasedanja ZAVNOBIH-a. Tokom 1946. godine zivi u Beogradu i Sarajevu, postaje
redovan clan SANU. Te godine, medu ostalim, objavljuje pripovetke „Zlostavljanje"
i „Pismo iz 1920. godine“. Sledece godine postaje clan Prezidijuma Narodne
skupštine NR Bosne i Hercegovine i objavljuje „Pricu o vezirovom slonu“,
nekoliko tekstova o Vuku Karadzicu i Njegosu, a tokom 1948. godine prvi put ce
biti stampana „Prica o kmetu Simanu“. Narednih nekoliko godina vrlo aktivno bavi
se javnim poslovima, drzi predavanja, govori na javnim skupovima, kao clan
razlicitih delegacija putuje u Sovjetski Savez, Bugarsku, Poljsku, Francusku,
Kinu. Objavljuje uglavnom krace tekstove, odlomke pripovedaka, price „Bife
Titanik“ (1950), „Znakovi“ (1951), „Na suncanoj strani“, „Na obali“, „Pod
Grabicem“, „Zeko“ (1952), „Aska i vuk“, „Nemirna godina“, „Lica“ (1953). Godine
1954. postaje clan Komunisticke partije Jugoslavije. Prvi potpisuje Novosadski
dogovor o srpskohrvatskom knjizevnom jeziku. Te godini stampa u Matici srpskoj
Prokletu avliju , a pripovetka „Igra“ pojavljuje se 1956. godine.
Godine 1958. u sezdeset sestoj godini, Ivo Andric se vencava sa svojom
dugogodisnjom ljubavlju - Milicom Babic, kostimografom Narodnog pozorišta iz
Beograda, udovicom Nenada Jovanovica. Sa zenom se seli u svoj prvi stan - u
Ulici Proleterskih brigada 2a. Te godine objavljuje pripovetke „Panorama“, „U
zavadi sa svetom“ i jedini predgovor koji je ikada za neku knjigu napisao:
uvodni tekst za knjigu Zuke Dzumhura „Nekrolog jednoj carsiji“.
„Za epsku snagu“ kojom je „oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje“,
Ivo Andric je 1961. godine dobio Nobelovu nagradu.
Besedom „O prici i pricanju“ u kojoj je izlozen njegov spisateljski vjeruju, 10.
decembra 1961. godine zahvalio je na priznanju. Iako su do tada njegova dela
prevodena na mnoge jezike, posle dodeljivanja nagrade pocinje veliko
interesovanje sveta za dela pisca sa Balkana i njegovi se romani i pripovetke
stampaju na preko tridest jezika. Iako odbija mnoge pozive, tih godina Andric
boravi u Svedskoj, Svajcarskoj, Grckoj, Egiptu. Celokupni iznos Nobelove nagrade
poklonio je iz dva dela biblioteckom fondu Bosne i Hercegovine. Uz to, veoma
cesto ucestvuje u akcijama pomoci bibliotekama i daje novac u humanitarne svrhe.
Godine 1963. kod Udruzenih izdavaca (Prosveta, Mladost, Svjetlost i Drzavna
zalozba Slovenije) izlaze prva Sabrana dela Ive Andrica u deset tomova. Naredne
godine boravi u Poljskoj gde u Krakovu biva promovisan za pocasnog doktora
Jagelonskog univerziteta. Pise veoma malo, ali se njegove knjige neprekidno
prestampavaju i u zemlji i inostranstvu. U martu mesecu 1968. godine Andriceva
žena Milica umire u porodicnoj kuci u Herceg Novom.
Sledecih nekoliko godina Andric nastoji da svoje drustvene aktivnosti svede na
najmanju mogucu meru, mnogo cita i malo pise. Zdravlje ga polako izdaje i on
cesto boravi u bolnicama i banjama na lecenju.
