Drustvene osnove romantizma
Tematika
Knjizevni postupak
Zanrovi u romantizmu

Drustvene osnove romantizma 

Romantizam kao knjizevna poha obicno se u mnogim evropskim zemljama poklapa sa periodom borbe za nacionalno oslobodjenje i nacionalni identitet. Javlja se kao reakcija na dotadsnju misao, poetiku i stvaralacku praksu. Ustaje protiv idolopoklonstva i nekritickog podrzavanja antike a zalaze se za narodno stvaralastvo kao izvor svjezinei i uzor na planu tematike, jezika i stila.  Osudjuje pravila I norme koji okviruju knjizevnost i sputavaju tvaralastvo i zalaze se za potpunu slobodustvaranja. Sukob I nesklad individue I drustva , te nesavrsenosti drustva, koje diraju u integritet licnosti, izazivaju bjezanje od drustva I stvarnosti u proslost I istoriju, u daleke egzoticne krajeve, u intimni svijet zelja I snova, u iracionalno. Iz tog stava prema drustvu proisticu dva tipa romantizma. Prvi tip romantizma okrenut je proslosti I nacionalnoj istoriji rpeci otuda teme I motive, uzimajuci ogadjaje I junake, izrazavajuci nostalgiju za proujalim vremenima. Ili je okrenut subjektivnom svijetu, mastanju I fantaziji; pjesnik je melanholik I sanjalica, usamljenik I otpadnik od drustva, nezadovoljan I razocaran, utonuo u iracionalne sjetove, obuzet pesimizmom. Drugi tip romantizma razvijao se u onim zemljama u kojima je doslo do budjenja nacionalne svijesti I u kojima se vodila borba za nacionalni opstanak ili socijalnu pravdu. Ovaj romantizam je revolucionaran, pun snage I zivota, okrenut je buducnosti. Srpski romantizam, s obzirom na istorijske okolnosti, pripada drugom tipu.

Epoha romantizma kod Srba bila je u pravom smislu rijeci doba preporoda. To je vrijeme nacionalne revolucije za oslobodjenje od Turaka I stvaranje drzave,ali I vrijeme duhovnog preporodai tvaranja institucija kulture, obrazovanja I nauke.

U razvoju srpskog romantizma jasno se razlikuju dva toka. Jedno je herojsko-patrijaralni tok koji, ponikao iz ustanaka, izrazava stvarnost I idejna stremljenja  srpskog patrijarhalnog drustva. Najistaknutiji predstavnici ovog toka su Vuk Karadzic, prota Mateja Nenadovic, Sima Milutinovic Sarajlija I Petar Petrovic Njegos. Drugi tok je ponikao u ondasnjoj Ugarskoj u doba zrelog gradjanskog drustva; kulturno srediste bio je Novi Sad. Najznacajniji predstavnici ovog romanticarskog toka su Branko Radicevic, Djura Jaksic, Jovan Jovanovic Zmaj, Laza Kostic.

Tematika

Romantizam, po prirodi stvari, obradjuje teme koje se mogu smatrati opstim ili vjecitim, koje se srecu u prethodnim I potonjim epohama-svijet, covjek, priroda, vjecnost, sloboda, moral, ljepota. Razlika je u pristupu temi, njenom umjetnickom dozivljaju I obradi. Tri tematska kruga mogu se izdvojiti kao zajednicko opredjeljenje evropskog romantizma: covjek I drustvo, istorija I priroda.

          Covjek i drustvo su u sredistu interesovanja evropskih romanticara. Prisutno je nezadovoljstvo drustvenim ustrojstvom I sukob pojedinca I drustva. Dominantni su tekuci socijalni I politicki problemi. Cesto je zatvaranje u intimni svijet (ljubav, sjeta, melanholija) kao vid bjekstva od stvarnosti I izbjegavanja konflikta sa drustvom. Na drugoj strani su pisci cija je poezija borbena, dinamicna, slobodoumna, u stalnom pokretu I trazenju rjesenja.

          U romantizmu se njeguje kult nacionalne proslosti ili proslosti uopste, svijet istorije ivelikih dogadjaja, istorijski dogadjaji u kojima masa ima znacajnu ulogu. Istorijske teme su ceste u poeziji, prozi I drami.

          Priroda je jos jedno siroko tematsko podrucje kome ce romanticari posvetiti svoje stvaranje. Ova tematska oblast je izraz odusevljenja prirodom I njenim ljepotama. Ali je priroda I utociste za usamljenos pa je lirika izuzetno subjektivna. Priroda I pejzaz su izraz pesnikovih raspolozenja pa je ostvaren savrsen sklad pejzaznih slika I subjektivnih osjecanja.

 Knjizevni postupak

          Romanticarski stvaralacki postupak karakterisu neka opsta svojstva.

1.           Vracanje mjesta masti kao nezamjenljivom sredstvu za oblikovanje umjetnicke stvarnosti.

2.           Osjecanja smjenjuju razum a emotivni svijet junaka I njihova psihologija dobijaju primat.

3.           Koristi se cudesno I fantasticno kao vid dozivljaja stvarnosti.

4.           Glorifikacija proslosti je cesto nekriticka, istorijska gradja se nadogradjuje imaginacijom, oblikuje se nacionalni mit.

5.           Pojedinacno ili primat nad opstim, zanimanje za covjeka I njegovu psihologiju.

6.           Fabula ima istorijsku, socijalnu ili ljubavnu sadrzinu; size je slozen I zanimljiv; pripovjedanje ima hronoloski tok.

7.           Formu karakterise nedosljednost I nedisciplina, razbijenost I nedovrsnost, odsustvo umjetnickog sklada I harmonije.

8.           Jezik I stil nose posebno obiljezije. Jezik je bogat I slikovit (epitet, metafora), rijeci su snazne I pateticne, hiperbola znacajno umjetnicko sredstvo. Sklonost preuvelicavanju uocljiva je na svim planovima knjizevnog djela.

9.           rokmanticarsko stvaranje odlikuje mjesanje tona:tragicno I komicno, cudesno I realno, tamno I svijetl.

    10.   prisutan je ironican odnos prema sebi, svijetu I gradji. Ironija     omogucava stvaranje distance izmedju umjetnika I gradje iz koje je djelo oblikovano, izmedju umjetnika I umjetnicke stvarnosti,  umjetnika I njegovih likova.

Zanrovi u romantizmu

          Romantizam uvodi prevlast poezije nad ostalim rodovima.

          U lirskoj poeziji dominra ljubavna poezija sa izrazito subjektivnim i intimnom sadrzinom. Rodoljubiva lirika je pjesnicki odaziv na zahtjeve vremena, socijalna lirika je odraz odraz pobune proiv socijalne nepravde, elegije su odjek subjektivnih dozivljaja i emocija. Sve navedene vrste prozima misao o covjeku, svijetu, zivotu, ljubavi, smrti, domovini, slobodi pravdi, nepravdi, dobru, zlu, ali nastaju i cisto misaone pjesme sa navedenim motivima.

          Proza romantizma ima pretezno istorijsku tematiku. Njeguju se historijski roman, drustveni roman, pripovjetke razlicite tematike. U ovom rodu najpopularniji je historijski roman. Zasnovao ga je Valter Skot cije romane odlikuju zanimljiva i dinamicna fabula, dobra dramaturgija, vjesto gradjen size, razvijeni i upecatljivi likovi.

U dramskom rodu romanticari njeguju tragediju i istorijsku dramu kao dominantne vrste sa tri bitne karakteristike: uzvisenost, emocionalnost i lokalna boja. Istorijsku dramu pisu Viktor Igo, Dima Otac, de Vinji, Siler, fon Klaist. Kod Srba istorijsku dramu njeguju Jovan Sterija Popovic, Djura Jaksic i Laza Kostic. Znacajna je i pojava komedije Jovana Sterije Popovica: Kir Janja, Laza i paralaza, Zla zena, Pokondirena tikva, Rodoljupci.ovim komedijama se Sterija, zajedno sa Branislavom Nusicem, svrstava u nase najznacajnije komediografe.