LJUBAV I ŽENA

           Ogromna većina Dučićevih stihova ispjevana je u čast i slavu ljubavi, i to od konkretne ljubavi prema ženi, od onih neposrednih impulsa koje pruža ljubavna strast, pa sve do velikih simbola žene kao takve. Ljubavi kao takve – sve do onog uvjerenja da se najpunije životne i umjetničke misli mogu iskazivati i uobličavati samo kroz osjećanje ljubavi. Ali, Dučić je bio svjestan da ljubav nije nepresušna, da ona raste iz svojih unutrašnjih antiteza, da je njena ljepota u tome što se suprotstavlja svom kraju, da njen trijumf postoji samo onda kad uspije da pobijedi smrt i propadanje i da u toj borbi suprotnosti treba tražiti osnovni smisao ljubavne lirike:

                        Je li ovo ljubav ili bolna jedna
                        potreba da ljubim? Ova želja plava
                        je li želja srca moćnoga i čedna?
                        Ili napor duše koja malaksava?
                        Ne znam no na međi toga sna i jave,
                        Vidim moje srce da čezne i pati.
                        I suze kad dođu, rane zakrvave –
                        Ja ni onda od tog ništa neću znati.

Iz tog uvjerenja nikla je Dučićeva ljubavna lirika, bujna i raskošna, često duboko melanholična, pokatkad apstraktna i smbolična, a ponekad pomalo koketna, baš kao što ljubav može da bude.

           Niko danas ne bi pjevao o ljubavi tako kao Dučić, čak ni u onim pjesmama koje se uzimaju kao primjeri njegovog neposrednog odnosa sa istorijskom ravni. Ali se u isti mah ne može osporiti da i u ovakvim stihovima povremeno bljesne već rečena zagonetka ili ljepota. Ko će, uostalom, osporiti pjesniku da su njegova pitanja o neizrecivosti ljubavi rečena muzikalno, glatko i savršeno jasno?

                        U njenu sam kosu upleo strasno
                        mokre noćne ruže. Putem punim zova,
                        ja joj ljubljah celo ovo veče jasno
                        oči oune zvezda i usta stihova.
                                                            »Zvezda«

                        Oči su ti danas pune tople tajne,
                        i poljubac ima u pogledu svakom;
                        i ima u glasu tužnom, nejednakom,
                        obećanje sreće nove i beskrajne.
                                                            »Zamor«

Ali, ima jedan drugi, značajniji i daleko veći smisao Dučićevog pjesništva i vrijednosti njegove ljubavne lirike. Za razliku od svih ranijih i njemu savremenih pjesnika, on je od ljubavi napravio sopstvenu mitologiju i, gradeći svoju liriku na svijesti o tome da je ljubav sveobuhvatna, da je više nagoveštaj nego stvarnost, ispjevao u njenu slavu pjesme koje se do tada u srpskoj poeziji nisu čule.

            Dučićeva ljubav je elegična, nesrećna i melanholična. On čezne za njom, ali je svjestan njene prolaznosti i bola koji ona ostavlja za sobom.

                        Dosta jadna ženo, sve je zalud! Dosta!
                        Mi smo jedno drugom davno sve dali.
                        Pogasimo lampe lira! Kao vali,
                        Sve je već proteklo i ničeg ne osta...

Žena u Dučićevoj poeziji nije stvarna, čulna, nego više san o ženi i iluzija o njoj. U pjesmi »Zalazak sunca«, on sniva o jednoj takvoj ženi:

                        Opet jedno veče... I meni se čini,
                        negde daleko, preko triju mora,
                        pri zalasku sunca, u prvoj tišini,
                        tužna, u senci smaragdovih gora,
                        bleda kao čežnja, nepoznata žena,
                        s krunom i u sjaju, sedi misleći na me...
                        Teška je, beskrajna, večna tuga njena
                        Na domaku noći, tišine i tame.           

            On je toliko predan tom svom snu i toliko uživa u njegovoj nestvarnoj ljepoti, da strijepi od misli koja bi razrušila tu opojnu himeru njegove duše:

                         Ah, ne recite mi nikad: nije tako,
                        ni moje srce da to laže sebi,
                        jer,  ja bih plak'o,  ja bih vječno plak'o
                        i nikad se više utešio ne bi'.