Ljubo Vizner, IVO ANDRIĆ, u Hrvatska mlada lirika (1914)

     Najčudesniji Sarajlija: bez i najmanjeg turskog atavizma: nježan, bijel i bolnotanko mirisave duše kao oni bjeli njegovi cvjetovi što zare slatku tugu njegovih ženstveno čežnjivih snova. Odviše bez energije, da bi pisao duge članke. Kratak kao prolaznost avanturističke ljubavi. Princ bez dvorca, paževa i princeze. Zimi se nadiše kavanskog zraka, da bi se u proljeće liječio dahovima razbujalih livada. Nesretan kao svi artisti. Ambiciozan. Osjetljiv. Ukratko: ima budućnost.

Miloš Crnjanski, IVO ANDRIĆ „EX PONTO“, „Književni jug“, 1919.

     (...)

     Pišući o patnji i stideći se suza, Andrić donosi u liriku našu žicu slavenske duše.
     U ovim zapisima što su pesma, u ovim pesmama što su zapisi čini mi se da počinje nova istorija naše duše. Knjige se danas pišu – one su šarene, nekoliko reči o Pragonardu, jedan stih koji ima nečeg futurističkog, jedna banalna ljubavna istorija dosta je da je čitaju rado. Ova je knjiga pisana njoj, jedinoj čistoj, i neporočnoj, večnoj uzdanici: mladosti.
     Nalazim da je tragično verovati u knjige, uopće verovati. Andrić veruje.
     No jedno je neosporivo sa ovom knjigom: Andrić est arrivé.  

Milan Bogdanović, PUT ALIJE ĐERZELEZA , SKG, 1920.

     (...)

     I kad je reč o tehničkoj strani ove njegove dobre pripovetke, naročito je potrebno istaći jednu njenu osobinu, koja, na žalost, u najvećoj meri nedostaje delima i najboljih naših pisaca. Pripovetka je komponovana na način koji se može nazvati savršenim. U tri momenta kazana je cela, ali tako da nijedan od njih nije razvijen na štetu drugoga, i da nigde nema preskakanja, zaobilazenja ili vraćanja na ranije rečeno. Isto tako, celina ne pati od epizoda, kao što ni epizode nisu izgubljene u celini. U tom pogledu ova pripovetka Ive Andrića predstavlja jedno malo remek-delo.

     (...)

Isidora Sekulić, ISTOK U PRIPOVETKAMA IVE ANDRIĆA, SKG, 1923.

     (...)

     Zanimljiv je razmak od Andrića koji je pisao Ex Ponto i Nemire pa do Andrića pripovedača Bosne. Tamo je on osećajni, meki, sjajni i elegantni prozaist i stilist. A ovde, sa kojom snagom i veštinom steže onu putenu i besomučnu masu u žarke i živopisne figure! Do koje visine diže priču o pustim siledžijama i crnim dušama, ističući ih, velikom umetnošću, kao neki pravi oluj individualizma i volje. Kako nezaboravne ostaju pred očima i duši te zagonetne delije, koje nisu znale za dan i noć, za stid i strah, za svoga i bliznjeg, za zakon i otadžbinu, koje je sama smrt morala da vreba i kao grom iznenada da pogađa... Zapad i opštečovečansko pronicanje, to je ono što u Andrićevim pripovetkama dira u njafinije naše umetničke osetljivosti. Ali ono što vuče kao dubina, što čini da tim pripovetkama prilazimo sa žeđu, to je Istok. Istok čini te zadivljeni ostavljamo figure Andrićevih priča. Figure koje se tako magistralno isprsuju, i koje su, pored svih pokora, na neki način velike sa onim zagonetnim od čega „krv u njima tka i raste“.

Borislav Mihajlović, ČITAJUĆI PROKLETU AVLIJU,  predgovor za Prokletu avliju, SKZ, 1960.

     (...)

     Kako samo uzbudljivo, fantastično, a tvrdo precizno, pravo ime: Prokleta avlija! Ne tamnica, ne apsana, ne istražni zatvor, već avlija – pojam koji u sebe sabere odmah i orijentalnu ambijentaciju, i dekorativan mizanscen, i tanku patinu vremena, i izuzetnost, i poprište, i vašar, i grad u gradu, i sve ono tajanstveno što svaka tačna a iznenadna metafora ponese u sebi i zbog čega se i pravi. A onda ispred te polegle, široke i zatvorene, strogo omeđane tamnice stane atribut. Nije ta avlija kleta, ni ukleta, već, i baš – prokleta. Nešto od narodne poezije i Njegoša zazvuči odmah i otvori se u ovoj reči, nešto zastruji od visova ovoga jezika nešto od pravog, onog najboljeg Andrića krene već iz naslova. A ima šta i da se zove tim zvonkim, punim imenom, ta „varošica od zatvorenika i stražara“.

     (...)

Dragiša Živković, ANDRIĆEV STIL , 1962.

     (...)

     Ivo Andrić je izraziti epičar. On u stvari nije ni romanopisac, ni pripovedač, već epski pesnik, rapsod koji nam priča o našoj prošlosti, o ljudima i sudbinama sa našeg tla, koji imaju značaja i za nas same, ali i za čoveka uopšte. Ovih dana jedan esejist nazvao je Andrića duboko i tačno – Homerom Balkana. I zapravo ta homerovska crta njegova pričanja, uzdignutog i razvijenog na nivou modernog senzibiliteta, i čini suštinsku polaznu orijentaciju za razumevanje njegovog dela. Pri tome valja istaći da ton i prosede tog epskog pričanja podsećaju u mnogim njegovim pripovetkama na istočnjačke priče iz 1001 noći, čijeg se pričaoca, - Šeherezade - naš pisac baš ovih dana setio u svojoj reči na svečanom banketu u Stokholmu povodom primanja Nobelove nagrade.

     (...)

Midhat Šamić, iz knjige ISTORIJSKI IZVORI TRAVNIČKE HRONIKE , 1962.

     (...)

     Na osnovu otkrivenih izvora i njihovog upoređivanja s tekstom Andrićeva djela, može se jasno vidjeti da je pisac Travničke hronike iskoristio mnoštvo autentičnih činjenica i podataka da uskrsne epohu koja predstavlja predmet njegovog romana. Doista, kakvo obilje činjenica koje su mu poslužile kao polazna tačka! Kakvo bogatstvo reminiscencija koje su uskrsle u njegovom pamćenju prilikom pisanja djela! I, što je od značaja, to bogatstvo autentičnih činjenica i reminiscencija svih vrsta ne potiče samo od kulture, široke i solidne, jednog pisca koji je mnogo čitao, mnogo vidio i mnogo zapamtio i koji se prisjeća, pišući, svjesno ili nesvjesno, stvari koje je vidio ili pročitao: to je dokumentacija jednog čovjeka koji je ozbiljno i savjesno prišao proučavanju izvora, koji je, poput erudite, godinama vršio ozbiljna i savjesna istraživanja u arhivama i bibliotekama u cilju prikupljanja građe za svoj roman, istorijskih i autentičnih činjenica koje se odnose na predmet i epohu koju djelo obrađuje. (...)

Petar Džadžić, ŠAMANSKO EKSTATIČNO ISKUSTVO, „Književne novine“, 1972.

     (...)

     Zadržaćemo se sada na jednom odnosu  iz Proklete avlije. Poznato je da četiri pripovedača slažu mrak Proklete avlije u jednu organsku celinu. Pored fra-Petra, to su brbljivi, ali obavešteni Haim, Ćamil iz Smirne i anonimni mladić sa početka povesti, koga Petar u jednoj drugoj priči iz svojih kazivanja naziva Ahbab, što znači prijatelj.

     Petrov odnos prema Haimu, ili tačnije rečeno prema njegovim pripovedačkim vrlinama, u znaku je sve većeg uvažavanja, uz uvek prisutne nedoumice, osporavanja i otpora. Otkrića koje čini Petar doista su neobična i mogli bismo reći da spadaju u domen misterioznog: jer, kojim racionalnim načinom tumačiti ovakve njegove konstatacije koje se odnose na Haima: Prizore koji su se odigravali između dvoje ljudi, bez svedoka, on je znao da ispriča do neverovatnih pojedinosti i sitnica.

     (...)

Radovan Vučković, „SVETLE“ PRIPOVEDAČEVE VIZIJE,  iz knjige Velika sinteza, 1974.

     (...)

     Imamo utisak, dok čitamo Andrićeve priče, da koračamo kroz meku prašinu, iznutra pročišćenu. Jer, sunce je „svet i misao“, zaleđeni nekako kao u veštačkoj beloj hali, u kojoj nas na svakom koraku očekuje neko iznenađenje: cvet neki raskošno ocvao, planulo svetlo, crven rubac, skamenjena putanja, što simbolično, odvodi u krajeve neslućene lepote, s one strane ovoga sveta, gde vlada stravična, svetla jednostavnost i gde bi u „blagoj svetlosti popodnevnog sunca“ jurila kola, u „koja su upregnuta dva belca“, a na njima „kočijaš sa crvenim fesom na glavi“ i „žene u belim haljinama“ (...)