U
Matici rođenih crkve Svetog Ivana Krstitelja u Travniku, pod rednim brojem 70,
stoji da je 9. oktobra 1892. godine rođen Ivan, sin Antuna Andrića,
podvornika i Katarine Andrić, rođene Pejić. Budući veliki pisac rodio se u
Travniku sticajem okolnosti, dok mu je mati boravila u gostima kod rodbine.
Andrićevi roditelji bili su Sarajlije:
očeva porodica decenijama je bila vezana
za ovaj grad u kojem se tradicionalno bavila kujundžijskim zanatom. Osim
bavljenja istim poslom, članove roda Andrićevih vezivala je i zla kob
tuberkuloze: mnogi piščevi preci, uključujući i sve njegove stričeve, podlegli
su joj u mladosti, a sam Andrić bez oca je ostao kao dvogodišnji dječak.
Suočavajući se sa besparicom, Katarina Andrić svoga jedinca daje na čuvanje muževljevoj sestri Ani i njenome mužu Ivanu Matkovšik u Višegrad. U gradu koji će, više nego ijedno drugo mjesto, obilježiti njegovo stvaralaštvo, gledajući svakodnevno vitke stubove na Drini ćuprije, Andrić završava osnovnu školu, a potom se vraća majci u Sarajevo, gde 1903. godine upisuje Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovačku srednju školu. Za gimnazijskih dana, Andrić počinje da piše poeziju i 1911. godine u Bosanskjo vili objavljuje svoju prvu pesmu "U sumrak". Kao gimnazijalac, Andrić je vatreni pobornik integralnog jugoslovenstva, pripadnik je naprednog nacionalističkog pokreta "Mlada Bosna" i strastveni je borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda Austrougarske monarhije.
Dobivši stipendiju hrvatskog kulturno-prosvetnog društva "Napredak", Andrić oktobra meseca 1912. godine započinje studije na Mudroslovnom fakultetu Kraljevskog sveučilišta u Zagrebu. U gradu na Savi, on pomalo uči, pomalo posjećuje salone, družeći se sa zagrebačkom inteligencijom od koje će na njega posebno veliki uticaj imati dvadeset godina stariji Matoš. Naredne godine prelazi u Beč gde sluša predavanja iz istorije, filosofije i književnosti. Bečka klima mu ne prija i on, hereditarno opterećen osjetljivim plućima, često boluje od upala. Obraća se za pomoć svom gimnazijskom profesoru i dobrotvoru, Tugomiru Alaupoviću, i već sledeće godine prelazi na Filosofski fakultet Jagelonskog univerziteta u Krakovu. Intenzivno uči poljski jezik, upoznaje kulturu i sluša predavanja vrhunskih profesora. Sve vrijeme piše refleksivne pesme u prozi, a u junu mesecu 1914. godine Društvo hrvatskih književnika u Zagrebu objavljuje mu šest pesama u prozi u panorami Hrvatska mlada lirika.
Na Vidovdan, 28. juna 1914.
godine, na vest o sarajevskom atentatu i pogibiji Nadvojvode Franaca Ferdinanda,
Andrić pakuje svoje oskudne studentske kofere i napušta Krakov: zatomljeni
instinkt bivšeg revolucionara goni ga u zemlju, na poprište istorije. Odmah po
dolasku u Split, sredinom jula, austrijska policija hapsi ga i odvodi prvo u
šibensku, a potom u mariborsku tamnicu u kojoj će, kao politički zatvorenik,
ostati do marta 1915. godine. Među zidovima marburške tamnice, u mraku samice, "ponižen
do skota", Andrić intenzivno piše pjesme u prozi.
Po
izlasku sa robije, Andrić biva bačen u konfinaciju u Ovčarevo i Zenicu gdje
ostaje sve do ljeta 1917. godine. Zbog ponovljene bolesti pluća, odmah odlazi na
lječenje u Zagreb, u čuvenu Bolnicu Milosrdnih sestara, stecište hrvatske
inteligencije koja se klonila učešća u ratu, na strani Austrije. Tu Andrić,
zajedno sa konte Ivom Vojnovićem, dočekuje opštu amnestiju i aktivno se
uključuje u pripreme prvog broja časopisa Književni jug. Istovremeno, pažljivo
dovršava knjigu stihova u prozi koja će pod nazivom
"Ex Ponto" biti
objavljena u Zagrebu 1918. godine sa predgovorom Nika Bartulovića. U Zagrebu ga i zatiče slom Austrougarske monarhije, a potom i ujedinjenje i
stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. U danima koji neposredno prethode
formalnom ujedinjenju, Andrić u tekstu "Nezvani neka šute" objavljenom u
zagrebačkim Novostima, oštro odgovara na prve simptome nesloge u državi koja još
nije ni stvorena i poziva na jedinstvo i razum.
Nezadovoljan atmosferom u Zagrebu, Andrić ponovo moli pomoć dr Tugomira
Alaupovića i već početkom oktobra 1919. godine počinje da radi kao činovnik u
Ministarstvu vera u Beogradu. Sudeći prema pismima koja piše prijateljima,
Beograd ga je srdačno prihvatio i on intenzivno učestvuje u književnom životu
prestonice, družeći se sa Crnjanskim, Vinaverom, Pandurovićem, Sibetom Miličićem
i drugim piscima koji se okupljaju oko kafane Moskva. Već početkom 1920. godine
Andrić započinje svoju vrlo uspješnu diplomatsku karijeru postavljenjem u
Poslanstvu pri Vatikanu. Te godine zagrebački izdavač Kugli objavljuje novu
zbirku pesama u prozi Nemiri, a izdavač S. B Cvijanović iz Beograda štampa
pripovjetku "Put Alije Đerzeleza".
S jeseni 1921. godine Andrić je postavljen za
činovnika u Generalni konzulat Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Bukureštu,
a iste godine započinje saradnju sa Srpskim književnim glasnikom objavljujući u
broju 8 priču "Ćorkan i Švabica". Godine 1922. premješten je na rad u Konzulat u
Trstu. Tokom te godine štampa još dve pripovjetke ("Za logorovanja" i "Žena od
slonove kosti"), ciklus pjesama "Šta sanjam i šta mi se događa" i nekoliko
književnih prikaza. Početkom 1923. godine on je vicekonzul u Gracu. Budući da
nije završio fakultet, preti mu otkaz u Ministarstvu spoljnih poslova. Između
mogućnosti da fakultet završi državnim ispitom ili odbranom doktorata, Andrić
bira drugu mogućnost i u jesen 1923. godine upisuje se na Filosofski fakultet u
Gracu. Tokom ove godine Andrić je objavio nekoliko pripovjedaka od kojih se neke
svrstavaju među njegova najznačajnija prozna ostvarenja: "Mustafa Madžar", "Ljubav
u kasabi", "U musafirhani" i "Dan u Rimu". U junu mjesecu 1924. godine
u Gracu je odbranio doktorsku tezu Razvoj duhovnog života u Bosni pod
uticajem turske vladavine. Petnaestog septembra, pošto je
odbranio doktorat, stiče pravo da se vrati u diplomatsku službu. Krajem godine
prelazi u Beograd u Političko odelenje Ministarstva inostranih dela. Ove godine
pojavljuje se Andrićeva prva zbirka priča u izdanju Srpske književne zadruge u
koju, pored nekih već objavljenih u časopisima, ulaze i nove – "U zindanu" i "Rzavski
bregovi". Na prjedlog Bogdana Popovića i Slobodana Jovanovića, godine 1926, Ivo
Andrić biva primljen za člana Srpske akademije nauka i umjetnosti, a iste godine
u Srpskom književnom glasniku objavljuje pripovetke "Mara milosnica“ i "Čudo u
Olovu". Oktobra mjeseca biva postavljen za vicekonzula Generalnog konzulata
Kraljevine Jugoslavije u Marseju. Sledeće godine, tri mjeseca provodi na radu u
Generalnom konzulatu u Parizu: gotovo sve slobodno vrijeme u Parizu Andrić
provodi u Nacionalnoj biblioteci i Arhivu Ministarstva inostranih poslova
proučavajući istorijsku građu o Bosni s početka devetnaestog vijeka i čitajući
korespondenciju Pjera Davida, francuskog konzula u Travniku.
S proljeća 1928.
godine premješten je za vicekonzula u Poslanstvu u Madridu. Te godine objavljuje
priče "Olujaci“, "Ispovijed" i "Most na Žepi". Sredinom sledeće godine prelazi u
Brisel, na mjesto sekretara poslanstva, a u Srpskom književnom glasniku
pojavljuje se njegov esej "Goja". Već 1. januara 1930. godine u Ženevi počinje
da radi kao sekretar stalne delegacije Kraljevine Jugoslavije pri Društvu naroda.
Te godine objavljuje esej o Simonu Bolivaru, priču "Kod kazana" i tekst "Učitelj
Ljubomir". U Beogradu sledeće godine izlazi i druga knjiga pripovjedaka kod
Srpske književne zadruge u kojoj se, pored priča ranije objavljenih u časopisima,
prvi put u cjelini štampaju "Anikina vremena", a u kalendaru-almanahu sarajevske
Prosvjete pojavljuje se putopis "Portugal, zelena zemlja". Godine 1932. Andrić
objavljuje pripjovetke "Smrt u Sinanovoj tekiji", "Na lađi" i zapis "Leteći nad
morem". U martu mjesecu 1933. godine vraća se u Beograd kao savetnik u
Ministarstvu inostranih poslova. Iako intenzivno piše, ove godine objavljuje
samo pripovjetku "Napast" i nekoliko zapisa. Iste godine, 14. novembra pismom
odgovara dr Mihovilu Kombolu i odbija da njegove pjesme budu uvrštene u
Antologiju novije hrvatske lirike: "...Ne bih nikada mogao učestvovati u jednoj
publikaciji iz koje bi principijelno bili isključeni drugi naši meni bliski
pesnici samo zato što su ili druge vere ili rođeni u drugoj pokrajini. To nije
moje verovanje od juče nego od moje prve mladosti, a sad u zrelim godinama takva
se osnovna vrednovanja ne menjaju". Sledeće godine unapređen je za savjetnika 4.
grupe 2. stepena Ministarstva inostranih poslova. Postaje urednik Srpskog
književnog glasnika i u njemu objavljuje pripovjetke "Olujaci", "Žeđ" i prvi deo
triptiha "Jelena, žena koje nema". Postaje načelnik političkog odeljenja
Ministarstva inostranih dela 1935. godine i stanuje u hotelu Ekscelzior. Štampa
pripovetke "Bajron u Sintri", "Deca", esej "Razgovor s Gojom" i jedan od svojih
značajnijih književnoistorijskih tekstova - "Njegoš kao tragični junak kosovske
misli". Tokom sledeće godine Srpska književna zadruga štampa drugu knjigu
Andrićevih pripovedaka koja, među onima koje su objavljivane u časopisima,
sadrži još i priče "Mila i Prelac" i "Svadba". Andrićeva diplomatska karijera
ide uzlaznom linijom i on u novembru mjesecu 1937. godine biva imenovan za
pomoćnika ministra inostranih poslova. Te godine dobija i visoka državna
odlikovanja Poljske i Francuske: Orden velikog komandira obnovljene Poljske i
Orden velikog oficira Legije časti. Iako okupiran diplomatskom službom, Andrić
tokom ove godine objavljuje priče "Trup" i "Likovi", a iste godine u Beču,
prikupljajući građu o konzulskim vremenima u Travniku, u Državnom arhivu
proučava izveštaje austrijskih konzula u Travniku od 1808. do 1817. godine -
Paula fon Mitesera i Jakoba fon Paulića. Početkom 1938. godine pojavljuje se
prva monografija o Andriću iz pera dr Nikole Mirkovića.
Diplomatska karijera Ive Andrića tokom 1939. godine doživljava vrhunac: prvog
aprila izdato je saopštenje da je Ivo Andrić postavljen za opunomoćenog ministra
i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. Andrić stiže u Berlin
12. aprila, a 19. aprila predaje akreditive kancelaru Rajha - Adolfu Hitleru. U
jesen, pošto su Nemci okupirali Poljsku i mnoge naučnike i pisce odveli u logore,
Andrić interveniše kod njemačkih vlasti da se zarobljeništva spasu mnogi od njih.
Političari u Beogradu, međutim, ne računaju baš uvek na svoga poslanika, i mnoge
kontakte sa njemačkim vlastima održavaju mimo Andrića. Pisac i u takvim
okolnostima objavljuje: pripovjetka "Čaša" i zapisi "Staze" i "Vino" izlaze u
Srpskom književnom glasniku tokom 1940. godine. U rano proljeće 1941. godine
Andrić nadležnima u Beogradu nudi ostavku: "...Danas mi u prvom redu službeni a
zatim i lični mnogobrojni i imperativni razlozi nalažu da zamolim da budem ove
dužnosti oslobođen i što pre povučen sa sadašnjeg položaja..." Njegov predlog
nije prihvaćen i 25. marta u Beču, kao zvanični predstavnik Jugoslavije
prisustvuje potpisivanju Trojnog pakta. Dan poslije bombardovanja Beograda, 7.
aprila, Andrić sa osobljem Poslanstva napušta Berlin. Potom odbija ponudu
njemačkih vlasti da ide u bezbedniju Švajcarsku, ali bez ostalih članova
Ambasade i njjihovih porodica: bira povratak u okupirani Beograd.
Novembra
mjeseca biva
penzionisan, ali odbija da prima penziju. Živi povučeno u
Prizrenskoj ulici, kao podstanar kod advokata Brane Milenkovića. Odbija da
potpiše Apel srpskom narodu kojim se osuđuje otpor okupatoru. Odbija, takođe, da
Srpska književna zadruga za vreme dok "narod pati i strada" objavi njegove
pripovjetke.
U tišini svoje iznajmljene sobe, piše prvo Travničku hroniku, a
krajem 1944. godine okončava i Na Drini ćupriju.
Tavničku hroniku i Na Drini ćuprija objaviće u
Beogradu nekoliko mjeseci po završetku rata, a koncem 1945. godine u Sarajevu
izlazi i roman Gospođica.
Prve posleratne godine postaje predsednik Saveza književnika Jugoslavije i potpredsednik Društva za kulturnu saradnju sa Sovjetskim Savezom i vijećnik III zasedanja ZAVNOBIH-a. Tokom 1946. godine živi u Beogradu i Sarajevu, postaje redovan član SANU. Te godine, među ostalim, objavljuje pripovjetke "Zlostavljanje" i "Pismo iz 1920. godine". Sledeće godine postaje član Prezidijuma Narodne skupštine NR Bosne i Hercegovine i objavljuje "Priču o vezirovom slonu", nekoliko tekstova o Vuku Karadžiću i Njegošu, a tokom 1948. godine prvi put će biti štampana "Priča o kmetu Simanu". Narednih nekoliko godina vrlo aktivno bavi se javnim poslovima, drži predavanja, govori na javnim skupovima, kao član različitih delegacija putuje u Sovjetski Savez, Bugarsku, Poljsku, Francusku, Kinu. Objavljuje uglavnom kraće tekstove, odlomke pripovjedaka, priče "Bife Titanik" (1950), "Znakovi" (1951), "Na sunčanoj strani", "Na obali", "Pod Grabićem", "Zeko" (1952), "Aska i vuk", "Nemirna godina", "Lica" (1953). Godine 1954. postaje član Komunističke partije Jugoslavije. Prvi potpisuje Novosadski dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku. Te godini štampa u Matici srpskoj Prokletu avliju , a pripovetka "Igra" pojavljuje se 1956. godine.
Godine 1958. u šezdeset šestoj godini,
Ivo Andrić se vjenčava sa svojom
dugogodišnjom ljubavlju - Milicom Babić,
kostimografom Narodnog pozorišta iz Beograda, udovicom Nenada Jovanovića. Sa
ženom se seli u svoj prvi stan - u Ulici Proleterskih brigada 2a. Te godine
objavljuje pripovjetke "Panorama", "U zavadi sa svetom" i jedini predgovor koji
je ikada za neku knjigu napisao: uvodni tekst za knjigu Zuke Džumhura "Nekrolog
jednoj čaršiji".
"Za epsku snagu" kojom je "oblikovao
motive i sudbine iz istorije svoje zemlje", Ivo Andrić je 1961. godine dobio
Nobelovu nagradu.
Besjedom "O priči i pričanju" u kojoj je izložen njegov spisateljski vjeruju, 10. decembra 1961. godine zahvalio je na priznanju. Iako su do tada njegova dela prevođena na mnoge jezike, posle dodjeljivanja nagrade počinje veliko interesovanje svijeta za djela pisca sa Balkana i njegovi se romani i pripovjetke štampaju na preko tridest jezika. Iako odbija mnoge pozive, tih godina Andrić boravi u Švedskoj, Švajcarskoj, Grčkoj, Egiptu. Cjelokupni iznos Nobelove nagrade poklonio je iz dva dijela bibliotečkom fondu Bosne i Hercegovine. Uz to, veoma često učestvuje u akcijama pomoći bibliotekama i daje novac u humanitarne svrhe. Godine 1963. kod Udruženih izdavača (Prosveta, Mladost, Svjetlost i Državna založba Slovenije) izlaze prva Sabrana djela Ive Andrića u deset tomova. Naredne godine boravi u Poljskoj gde u Krakovu biva promovisan za počasnog doktora Jagelonskog univerziteta. Piše veoma malo, ali se njegove knjige neprekidno preštampavaju i u zemlji i inostranstvu. U martu mjesecu 1968. godine Andrićeva žena Milica umire u porodičnoj kući u Herceg Novom.
Sledećih nekoliko godina
Andrić nastoji da svoje društvene aktivnosti svede na najmanju moguću mjeru,
mnogo čita i malo piše. Zdravlje ga polako izdaje i on često boravi u bolnicama
i banjama na lječenju.
Trinaestog marta 1975. godine sijvet će napustiti
jedan od najvećih stvaralaca na srpskom jeziku, pisac mitotvorne snage i mudri
hroničar balkanskog karakazana.
POČETNA STRANICA
 |
 |
 |
 |
 |
 |