ANIMACIJE

AUTORI

Snimak Zemlje iz vazduha

Oko Zemlje kruži veliki broj satelita koji služe u razne svrhe, od kojih su najvažniji oni koji naučnicima prenose potrebne informacije o samoj planeti, promenama na određenim delovima njene površine i sl.

Satelitski snimak Zemlje

Struktura planete Zemlje

Planetu Zemlju sačinjavaju omotači sačinjeni od vazduha, vode i kamenja koji okružuju jezgro Zemlje koje se sastoji od gvožđa i nikla. Na površini Zemlje nalaze se omotači od kiseonika i vode koji omogućavaju život na Zemlji. Ka unutrašnjosti Zemlje temperatura njene površine raste i najviša je u njenom jezgru. Postoje dva jezgra Zemlje - tečno spoljašnje jezgro i čvrsto unutrašnje jezgro. Iako je temperatura unutrašnjeg jezgra viša od temperature spoljašnjeg jezgra, unutrašnje jezgro se nalazi u čvrstom stanju, jer se ono nalazi pod daleko većim pritiskom od spoljašnjeg jezgra.

Zemljino jezgro od teških metala okružuje omotač od rastopljenog kamenja na čijoj površini se nalazi hladna Zemljina kora. Njena debljina iznosi svega nekoliko kilometara.

Vazduh

Vazduh je smeša gasova koji okružuju Zemlju i održavaju život na njoj. Vazduh je pre svega neophodan svim živim bićima za disanje, a takođe ni vatra nikada ne bi mogla da gori bez vazduha. Omotač vazduha koji udišemo prostire se u pojasu od svega 11 km od Zemljine površine. Gasovi koji ga čine pomešani su u gotovo potpuno istom odnosu u čitavom ovom pojasu. Kiseonik i azot su ključni elementi vazduha, kojeg još čine vodena para, ugljen-dioksid i razni drugi gasovi mnogo manje zastupljeni. Količina vode u vazduhu varira i određuje njegovu vlažnost.

Slikoviti prikaz procentualne zastupljenosti određenih gasova u vazduhu

Atmosfera

Omotači gasova koji okružuju Zemlju nazivaju se zbirnim imenom atmosfera. Zemljina atmosfera se prostire na oko 1000 kilometara od njene površine uvis i ona omogućava život na Zemlji obezbeđujući mu neophodan vazduh, vodu, toplotu i zaštitu od štetnih Sunčevih zraka. Vazduh je koncentrisan u najnižem delu atmosfere (najbližem Zemlji) i sve je ređi što se nalazi dalje od Zemljine površine. Čak i na vrhu neke planine disanje može biti otežano zbog razređenosti vazduha.

Atmosferski omotači

Vazdušni pritisak

Omotači vazduha oko Zemlje imaju određenu težinu kojom pritiskaju Zemljinu površinu i ta težina iznosi oko 1 kg po kvadratnom centimetru Zemljine površine i svih tela koja se na njoj nalaze. Ovako veliki pritisak vazduha mi ne osećamo, jer se taj pritisak prostire u svim smerovima, ne samo nadole, već i nagore, pa i naše telo potiskuje naviše istom snagom i neutrališe pritisak odozgo. Molekuli vazduha iz predela visokog vazdušnog pritiska uvek prelaze u predeo niskog vazdušnog pritiska kako bi se ovi pritisci izjednačili.

Vazdušni pritisak je sila koja nam omogućava da pijemo tečnost na slamčicu

Atmosferski pritisak

Privlačna Zemljina sila (gravitacija) privlači vazduh ka svojoj površini, pa je vazduh najgušći pri Zemljinoj površini. Pritisak Zemljine atmosfere na sva tela na Zemlji naziva se atmosferski pritisak. Hladan vazduh je gušći od toplog, pa se on spušta naniže, ka tlu, formirajući predeo niskog vazdušnog pritiska. Topao vazduh se podiže od tla i formira predeo visokog vazdušnog pritiska. Kada se vlažan, topao vazduh odigne od tla, vodena para u njemu se kondenzuje na određenoj visini i formira oblake.

Barometar

Promene atmosferskog pritiska mogu se meriti instrumentom koji se naziva barometar. Kako promene atmosferskog pritiska najavljuju promene vremena, barometar je jedan od instrumenata pomoću kojeg se prognozira vreme. Postoje dve osnovne vrste barometra - živin barometar i takozvani "suvi" barometar. Živin barometar se koristi u meteorološkim stanicama i sastoji se od visoke, tanke cevi ispunjene živom. Živu u cevi pritiska određenom težinom atmosferski pritisak i sve promene vazdušnog pritiska očitavaju se u promenama visine živinog stuba u cevi. "Suvi" barometri se koriste za kućnu upotrebu i ne sadrže živu.

Barometar

Postoje dve glavne vrste vulkana - u obliku štita ili krova i "naslagani" u obliku hrpe kamenja. "Štitasti" vulkani se najčešće nalaze u središnjim delovima velikih platoa (zaravnjenih delova Zemljine kore), kao što su, na primer, vulkani na Havajima. Oni se formiraju kada postoji pukotina u Zemljinoj površini iz koje suklja magma i gomila se na površini dobijajući tokom vremena oblik visokih planina.

Drugi oblik vulkana, tzv. "naslagani" vulkani, imaju oblik kupe i uglavnom se sastoje od stena, kamenja i pepela koji se nagomilavaju i slažu vekovima. Oni se najčešće nalaze na tlu na kojem se dodiruju različiti slojevi Zemljine kore, kao što je planina Ararat u Turskoj.

Postoje tri vrste lave. Silikonska lava sačinjena je uglavnom od silicijuma, tačnije od 70 % silicijum-dioksida ili kvarca (SiO2) i ovo je najčešći tip lave. Mafička lava sadrži najmanji procenat kvarca - manje od 50 %, a sadrži dosta gvožđa i mangana. Tzv. "kombinovana" lava sadrži između 50 % i 70 % kvarca i komponente i jedne i druge vrste lave. Silikonska lava je najčešći oblik lave koji formira vulkane na Zemlji, dok mafičku lavu uglavnom izbacuju podmorski vulkani. Kombinovana lava najčešće se nalazi na obalama kontinenata, tj. na prelazima podmorskog u nadmorsko kopno.

Iako izgledaju kao velike planine, vulkani su zapravo ogromne gomile ohlađene i stvrdnute lave koja pod velikim pritiskom suklja iz pukotina na površini Zemlje. Ispod tih pukotina nalaze se velike količine magme (tečne lave), kamenja i raznih gasova sabijenih pod velikim pritiskom. Vulkani se takođe nalaze i na dnu okeana, na mestima gde se dodiruju različiti slojevi Zemljine kore.

Na samom dnu vulkanskih kupa nalaze se reke magme i otopljenih stena koje prolaze kroz male pukotine i mekše slojeve Zemljine kore (astenosfere) podižući se ka površini Zemlje (litosferi) usled visokog pritiska koji nastaje zbog visokih temperatura unutar Zemlje. Kada lava dostigne samu površinu Zemlje, ona izbija kroz otvore - tzv. kratere. Nekada se od vulkana formira kaldera - urušeni vulkan, kojeg je srušila sopstvena težina nagomilanog materijala iz Zemljine kore.