Ako imamo na umu da je riječ
o jednom od najljepšihukrasa naše planete, o dragulju plave,
indigo, safirne i
čisto bijele boe čija se divota vidi čak i sa mjeseca - neobično je da su prvi
Evropljani koji su vidjeli Veliki koralni greben bili tako šturi u njegovom
opisivanju. Naravno, većinom se radilo o pomorcima koji su imali većih briga od
prirodnih ljepota. Godine 1606. to je bio Španac Luis Vaez de Tores,
koga je oluja
natjerala da zaobiđe vrh Kvinslenda i da prođe kroz tesnac koji danas nosi
njegovo ime. Potom je došao kapetan Džejms Kuk,
čiji je brod 1770. zapeo i teško
se oštetio između spoljašnjeg grabena i kopna. A onda je 1789.
došao kapetan Blaj
( Bligh ), koji je odane i izgkadnjele članove posade
Bauntija ( Bounty
)
proveo kroz prolaze preko grebena i uveo ih
u mirne vode uz obalu. Džozefa Benksa,
botaničara sa Kukovog broda,
greben je ispunio strahopoštovanjem. Pošto je
njegov brod bio popravljen napisao je "Greben kao što je ovaj pored kojeg smo
upravo prošli jeste nešto što u Evropi uopšte ne postoji,
ne postoji ni bilo gdje osim u ovim morima. To je zid od
koralne stijene koji se uspravlja iz beskrajnog okeana..." Iako je za rast korala potrebno plitko more i puno sunčeve svjetlosti, Benks je imao pravo kada je rekao da je Veliki koralni greben jedinstven. Proteže se u dužini od 2030 km duž sjeveroistočne obale Ausrtalije, i to je najveća živa cjelina na svijetu. Greben jednim djelom prati prirodna ostrva, odnosno vrhove odavno potonulog planinskog lanca. Njegova izvanredna raznolikost potiče od 3 000 koralnih grebena, ostrva, atola i laguna, od kojih se svaki nalazi u različitoj fazi razvoja. Koralni grebeni rezultat su 10 000 godina rad, tokom kojeg su se okeani podigli do današnjeg nivoa po završetku posljednjeg ledenog doba.
Graditelji ove izvanredne tvorevine zapravo jesu milioni sićušnih polipa, a broj njihovih vrsta kreće se do 350. U rodu su sa meduzama, a svaki od njih ima usta koja su okružena vjencem pokretljivih pipaka. Svaki polip može da usisa kalcijum-karbonat iz mora i da ga pretvori u krečnjačku koru koja, kad je umnožimo nekoliko miliona puta, stvara koralni greben. Ali polip svoje krečnjačko sklonište dijeli sa sićušnim biljkama koje se zovu zooxanthellae. One pomoću svjetlosti pretvaraju ugljen-dioksid i vodu u ugljene hidrate i kiseonik. Zbog toga koralni grebeni mogu nastati samo na mjestima do kojih dopire sunčeva svjetlost, odnosno u bistroj vodi do 40 m dubine. Postoje i meki i tvrdi korali različitih oblika i veličine: neki izgledaju kao rogovi, drugi liče na bičeve ili lepeze, neki su dovoljno čvrsti da mogu podnjeti udare talasa, a drugi tako krhki da mogu prešivjeti samo u potpuno mirnim vodama. Okeanske oluje i cikloni takođe melju i kidaju korake i pretvaraju ih u prah. Tokom dana u plitkim vodama koralnih grebena nije mirno, no najveća aktivnost ipak se događa noću. Noću se koralni polipi hrane, izbacujući svoje raznobojne pipke kako bi uhvatili sitne šivotinjice i biljke zvane plakton. Kad se pojave milijarde pipaka, čini se kao da je čitav greben procvjetao. Danju do toga ne može doći jer bi krakovi zaklonili alge zooxanthellae od sunca. U toku proljeća u određenim noćima događa se izvanredna predstava. Naime, duž čitavog grebena na nekakav nepoznat hemijski ili svjetlosni znak čitava populacija polipa reaguje ispuštajući naranđaste, crvene, plave i zelene čestice jajnih ćelija i sperme. Te čestice isplivavaju na površinu i prekrivaju ih jarkim bojama. Tako se četice otvaraju i jajne ćelije i spermatozoidi se izmješaju kako bi stvorili nove polipe, koje će plima odnjeti u potragu za prikladnim slobodnim mjestom na kojem mogu početi da grade novi koralni greben. Koralni greben neprestano raste. A čim novi komadić korala probije morsku površinu, na njemu se odmah pojavljuje nova kapa od bijelog pjeska na kojem počinju da rastu biljke. Na koralnim ostrvima živi mnoštvo morskih ptica: čigre, blune, galebovi, fregate i gospodarski australijski orlovi, i međusobno se otimaju oko bogate žetve na grebenima.
Veliki koralni greben svakako je jedan od najživljih i najbolje povezanih ekosistema. Koralni grebena može da podnese oluje i bjes mora, ali početkom 21. vijeka najvećoj opasnosti izlaže ga čovjek .Kopanje guana ( ptičijeg izmeta ) u 19. vijeku, nekontrolisan ulov riba, lov na kitove i vađenje bisera ostavili su veliki trag. Proglašavanjem ovog područja za nacionalni park mnoge od tih opasnih aktivnosti prekinute su, ali i turizam je pod veliki nadzorom.
