Istorija grada

 

           Banja Luka se kao srednjevjekovni grad spominje prvi put 1494.godine.

U sklopu bosanskog sandzaka ovaj grad u II polovini XVI vijeka dobija veliki drustveno politički i strateški značaj značaj,naročito 1553.kada tadašnji sandzabeg Sofi Mehmed paša prenosi u BanjaLuku stolicu bosanskog namjesnika.

U novim društveno ekonomskim uslovima doslo je do intenzivne izgradnje naselja sa velikim brojem značajnih javnih objekata,na vrhunskom nivou osmanske kulture i arhitekture.

        U popisu objekata koje je za svoga zivota sagradio Kodza Mimar Sinan,najpoznatiji turski arhitekta svih vremena spominje se i dzamija Sofi Mehmed paše.

Ferhad paša Sokolović  poslednji bosanski sandzakbeg,svojom aktivnošću na polju izgradnje prevazice sve druge namjesnike koji su u tom gradu stolovali a dali su svoj pečat razvoju gradu,koji će kao trajna urbana vrijednost vijekovima predstavljati okosnicu datog vremena.

 

Ferhad paša Sokolovic svojom izgradnjom udara temelje novom gradu tzv.Donjem Šeheru,nizvodno od srednjevjekovnog i ranoturskog Gornjeg Šehera.

Ovdje on gradi današnji Kastel,koji je u početku bio samo tophana(arsenal),da bi za vlade sultana Mehmeda III na prijelazu iz XVI u XVII vijeka pretvoren u grad.

     Preko dvije stotine objekata gradi Ferhad-beg na ovom mjestu. Gotovo da nema standardnog objekta XVI vijekaa da ga ovaj vojskovodja i graditelj nije podigao ili bar zacrtao i obezbijedio njegovo podizanje.

I z njegove vakufname(zakladnice) i drugih dokumenata znamo da je u Banjaluci podigao svoju velinčanstvenu dzamiju Ferhadiju,uz nju za sebe grobnicu(turbe),osnovnu skolu(mekteb),vodoskok(sadrvan),javno kupatilo(hamam),vodovod,sahat-kulu,javni nužnik,karavan-saraj(konačiste za karavane),zitnice,most na Vrbasu,most na Crkvini,oko 200dućana(trgovačkih i zanatskih radnji),mlin na Vrbasu sa tri kola,te dvor za bosanskog beglerbega.

Kaldrmisanim putem veze Gornji i Donji Šeher,te ovaj put sa mostom na Vrbasu.

Zakladnicom koja je nastala,u potpisima januar –a1587.osigurava dalje sredstva za izgradnju jedne robne kuće(bezistal),više skole,za prekrivanje karavan saraja olovom,za udvostručavanje hamama,za zidanje kamenih stubova pod mostom na Vrbasu. Zna se kasnije iz dokumenata da je njegov  bezistal podignut iz ovih zavještanja,imao oko 100ducana,a njegova medresa je bila najznacajnije vise uciliste medju5 banjaluckih medresa.
Treba spomenuti da je bio aktivan svuda gdje je dopirala njegova vlast,u Zadru,Kostajnici,Livnu,Dobrunu,Kratovu...ogromna materijalna sredstva koja su mu bila potrebna za izgradnju brojnih i javnih monumentalnih objekata dobijana su ratnim plijenom iz uspjesnih turskih pohoda u drugoj polovini XVI vijeka.

      Sve do austrougarske okupacije, Banjaluka je bila slika i prilika srednjeg tipa muslimanskog balkanskog grada. Svaka kuća je bila posjed za sebe, a zbog nemarno postavljenih visokih zgrada od dasaka sve su kuće izgledale kao da su "donešene iz šuma i livada". Reklo bi se da ovaj grad koji nije računao s vremenom, nije želio da računa ni sa prostorom. Tako se Banjaluka razvijala nadaleko i naširoko. U vrtovima, širokim placevima i ulicama, prilično udaljene jedna od druge, stajale su zgrade, obasijane suncem i obavijene mirisom vrtova. Austrougarskom okupacijom počinju i osjetne promjene. Mnogi stari objekti su bili uklonjeni kako bi se stvorio prostor za izgradnju novih. Time se osjetno prorijedila i promijenila jedinstvena orijentalna slika grada. Potrebe za upravnim prostorijama, školskim zgradama, bogomoljama za hrišćane, za stambenim zgradama mogle su se ispuniti samo izgradnjom novih zgrada. Tako je stvoren kontrast između niskih i ruševnih kuća i novih krovišta. Ipak, vremenom su se nove i stare građevine organski povezivale, a slika grada postepeno dobijala novi sklad. Banja Luka je više puta bila pustošena, a njeno stanovništvo ili pobijeno ili rastjerano. Naročito je značajna 1737. godina, kada se vodila bitka oko banjolučke tvrđave u kojoj su obje strane pretrpjele velike gubitke. Obično poslije ovakvih austrijskih pohoda nastala su vremena drugih pomora, od kojih je kuga bila najstrašnija, naročito ona između 1813. i 1816. godine, koja je naprosto uništila gradsko stanovništvo. Kada je 1851 . godine izvršena administrativna podjela Bosne i Hercegovine na kajmakamije, Banja Luka je postala regionalni centar vlasti.  

     Banju Luku 1878. godine, okupira Austro-Ugarska i saobraćajno je povezuje sa Prijedorom, Prnjavorom, Kotor-Varošom i Jajcem, a nekoliko linija šumske željeznice služilo je za izvlačenje ogromnog drvnog bogatstva. Živa trgovina između Beča, Trsta, Praga, Pešte i Banja Luke snažila je svoje nosioce i otvarala nove perspektive.

Za vrijeme bana Svetislava Tise Milosavljevića, u kratkom roku od 1930. do 1933. godine, grade se značajne monumentalne zgrade: Banska uprava, Banski dvor, Narodno pozorište Vrbaske banovine, Sokolski dom, Higijenski zavod i Hipotekarna banka.

 

Najteži udarac u poslijeratnom periodu Banja Luka je doživjela katastrofalnim zemljotresom 1969. godine. Prvi potres intenziteta 7,5 stepeni Merkalijeve skale zadesio je Banja Luku 26. oktobra, a sljedeći od 8,5 stepeni "Merkalija", idućeg jutra. Katastrofa je odnijela 19 ljudskih života, a više od 1.000 lica bilo je povrijeđeno, iako njen razvoj nije bio skladan i prirodan, u poslijeratnom periodu Banja Luka je postala zaista značajan privredni, zdravstveni, kulturni i sportski centar područja u kome je gravitiralo oko 1,000.000 stanovnika.

       Izgradnjom aerodroma Banja Luka je pored dotadašnjeg solidnog drumskog i željezničkog saobraćaja, dobila i avionsku vezu sa svijetom.

Muzej RS, Narodno pozorište RS, Narodna i Univerzitetska biblioteka RS, nastavile su svoju predratnu kulturnu misiju, a pridružiće im se i Dom kulture (današnji Banski dvor - kulturni centar), Arhiv, Zavod za zaštitu spomenika kulture, Dječije pozorište i Umjetnička galerija osnovana poslijepotresa kao spomen-galerija.

Grad mladih, Banja Luka je značajan sportski centar, čiji su rukometaši, bokseri, fudbaleri i drugi sportisti na mnogim takmičenjima postizali izuzetne rezultate i osvajali evropske i olimpijske medalje. Kada je 1975. godine osnovan Univerzitet u Banjoj Luci, bilo je to zaokruživanje kulturno-obrazovnog koncepta regije. Stvaranjem Republike Srpske Banja Luka postaje glavni grad Republike i sjedište svih republičkih institucija.

Sve je to danas značajna osnova za brz i moderan razvoj ovog grada, njemu pripadajuće regije i cijele Republike Srpske.

O istoriji našega divnog grada na obali zelene rijeke Vrbasa cu napisane mnoge knjige I sačuvani mnogi korisni istorijski zapisi koji će ostati zauvijek u srcima pravih banjalučana,njihove djece,unuka,dolazećih generacija….!!!

Nazad