Nedaleko od zivopisne klisure Ibra, putem od Kraljeva, preko varosice Usce, na platou iznad bistre i hladne recice Studenice, uzdize se zaduzbina Stefana Nemanje (1171-1196.), Studenica. Bogorodicina crkva je sagradjena u poslednje dve decenije XII veka. Sa odlikama romansko-vizantijske gradjevine ciji su spoljni zidovi, sem kupole I spoljnje priprate, koju je dozidao kralj Radoslav (1229-1234.) oplaceni belim radocelskim mermerom, crkva je mestimicno ukrasena mermernom plastikom visokih stilskih vrednosti. Po opstoj arhitektonskoj zamisli I njenoj realizaciji, crkva se svrstava u najvisi rang spomenika tzv. Raske graditeljske skole. Freske iz 1209. u cijem su nastanku imali udela sva tri Nemanjina sina: Vukan, Stefan i Sava, uzdizu Studenicu medju najznacajnije spomenike XIII veka u vizantijskom umetnickom svetu. Njene zidne slike su prvo ocuvano delo novog stila XIII veka kojim se menja ranije slikarsko shvatanje i otvara novo poglavlje u istoriji stare srpske i vizantijske umetnosti. Uvodjenjem srpskih natpisa i tema u Studenici se zasnivaju blistavi poceci slikarstva sa mnogim autohtonim obelezjima, koje ce svoj vrhunac imati u sopocanskim freskama. Sa studenickim freskama srpska umetnost se najednom vinula u vrhove vizantijske civilizacije. Ansambl fresaka Bogorodicine crkve dopunjuju zidne slike iz 1569. ciji umetnicki kvaliteti dostojno predstavljaju svoju epohu. Kralj Milutin (1282-1321.) najveci donator medju srpskim vladarima, podigao je crkvu Sv. Joakima i Ane 1314. Poznatija kao Kraljeva crkva, sagradjena je po obrascu vizantijskog hrama plemenitih i strogih proporcija. Dobro ocuvane freske iz 20-tih godina XIV veka po stilskoj prefinjenosti, koloristickoj harmoniji i brizljivoj umetnickoj obradi gotovo da nemaju premca u nasem strarom slikarstvu. Crkva Nikoljaca sa freskama iz cetvrte decenije XIII veka zajedno sa jos deset porusenih ili u temeljima ocuvanih hramova, cinila je onaj arhitektonski milje studenickog manastira koji ga izdvajaju izvan svih spskih lavri. Studenicka riznica cuva samo deo svog prvobitnog bogatstva. Prsten Stefana, prvog srpskog kralja, plastanica, povelje i druge relikvije omogucavaju samo delimican uvid u nekadasnje neprocenjivo blago. Na osmom kilometru od manastira, usadjena u planinu, nalazi se Isposnica svetog Save. Jedan deo tog puta u stvari je planinska staza koja zahteva sat vremena pesacenja. Nastala je 1175. godine a obnovljena je 1815. godine. Sa svojim hramovima, trpezarijama, kulama i konacima od vajkada nastanjenim monasima, Studenica je zadrzala svoju prvobitnu funkciju ali kao prvorazredni, zakonom zasticeni spomenik, sa nizom crkava u svojoj neposrednoj okolini izuzetan nacionalni spomenik i drevnik svetske kulturne bastine.