 |
Primjenjena državna uprava : Aristotelove upute
Aristotel o minimalnom
državniku
|
Osnove Aristotelove državne uprave
Aristotelova politička teorija počiva na dvije osnovne analogije, od kojih je prva između polisa i živog organizma. Čak i tamo gdje političke zajednice ne postoje, muškarci i žene se ujedinjuju u porodicu iz prirodne potrebe da rađaju i stvaraju, a porodice se dalje udružuju u sela radi zadovoljenja svojih potreba, tako da se s vremenom stvori polis (grad-država). Aristotel ne misli da polisi niču iz zemlje kao biljke ili da su živa bića biološki programirana da žive kao građani, nego smatra da su ljudi prirodno predodređeni da žive zajedno i sarađuju, te da imaju urođeni talenat za politički život, uključujući jezik i razum. On dolazi do zaključka da „iako nagon prema ovakvoj vrsti zajednice prirodno postoji u svakome, samo je onaj koji prvi osnuje istu odgovoran za najveće dobro.“
Ovo vodi do druge Aristotelove analogije između polisa i državnika. Osoba koja je kvalifikovana da osnuje političku zajednicu je državnik ili, preciznije, zakonodavac. Ova analogija može da bude shvaćena kroz četiri Aristotelova uzroka (razloga): materijalni, formalni, efikasni i finalni.
U materijalnom smislu, polis je sačinjen od dijelova poput domaćinstava, ekonomskih klasa (npr. bogatih, siromašnih i srednje klase), ili lokalnih političkih zajednica. Ali, u krajnjem slučaju, polis čine individualni građani koji su, zajedno sa prirodnim izvorima prihoda, materijalni uzrok ili „oprema“ na osnovu koje je polis stvoren.
Formalni uzrok polisa je njegov ustav (uređenje) , kojeg Aristotel definiše kao „određenu organizaciju naseljenika polisa“. Ustav nije pisani dokument, već stalni princip organizacije sličan duši organizma. U tom smislu, ustav je način života građana.
Što se tiče efikasnog (uspješnog) uzroka, po Aristotelu, zajednica bilo koje vrste može izdati naredbu jedino ako ima vladajući element odnosno autoritet. Ovaj vladajući element je definisan ustavom; uglavnom, mora postojati efikasni uzrok koji bi objasnio kako je polis nastao. To treba da bude zakonodavac ili državnik koji je „prvi osnovao“ političku zajednicu, neko poput Solona koji je oformio ustav Atine.
Na kraju, polis ima finalni uzrok. Očigledno je da je svaki polis neka vrsta zajednice a da je svaka zajednica osnovana u korist nečega dobrog. Cilj polisa je dobar život i sreća odnosno onaj cilj koji je propisan ustavom.
Ukratko, polis je, kao bilo koja rukotvorina, posljedica četiri uzroka: efikasnog ( to je državnik ili zakonodavac) koji stvara formalni uzrok (ustav) na osnovu materijalnog uzroka ( naseljenika) u korist finalnog uzroka (cilja).
Na temelju ove dvije analogije Aristotel raspravlja o različitim ali međusobno povezanim zadacima državne uprave koristeći se poučnim upoređivanjem državnika i gimnastičara. Naime, svaki od njih mora da bude upoznat sa pitanjima koja se tiču njihove oblasti. Obrazovan trener gimnastike treba da primjenjuje onu vrstu treninga koja je efikasna za svako tijelo. Vješt trener može trenirati sportistu koji je „prirodno najbolji“ da postane šampion, ali on bi takođe trebao da zna koju vrsta treninga da upražnjava kako bi manje sposobnog sportistu pripremio za takmičenje. Dalje, neke osobe se mogu obratiti treneru sa skromnijim ciljevima; oni mogu željeti da samo budu u kondiciji a da se ne takmiče na nekom šampionatu. Kompetentan trener bi trebao da bude u stanju da i takvima pomogne. Analogno tome, „dobar zakonodavac i istinit državnik“ će se potruditi da zna sljedeće:
1. koji ustav je najidealniji kada se zanemare sve prepreke;
2. koji ustav je najbolji za koji polis;
3. kako bilo koji od ustava može da se ostvari i kako, jednom kad se ostvari, može najduže da se očuva.
Zadatak (1) uključuje idealnu teoriju, opisujući najbolji ustav koji može imati zajednica u najpovoljnijim uslovima (populacija najvećih fizički, intelektualnih i moralnih kapaciteta, koja na raspolaganju ima sve prirodne izvore potrebne da bi se ovi kapaciteti razvili).
Zadatak (2) podrazumijeva drugu idealnu teoriju, koja opisuje najbolji ustav za stvarnu zajednicu. Pretpostavljajući da zakonodavac nema moć da sprovede takav ustav, „ ispravna procedura je da se opiše ne samo idealno društvo nego i drugo i treće najbolje takođe, i onda da se prepusti onome koji je oformio zajednicu da izabere jedno od njih.“
Zadatak (3) podrazumijeva običnu ili svakidašnju političku teoriju, koja savjetuje kako da se poboljša stvarni (postojeći) ustav. Nakon što je istražio političke sisteme 158 polisa svog vremena, Aristotel je došao do zaključka da su bogati jedino nastojali da još više uvećaju svoje bogatstvo, dok su siromašni njegovali jednakost i slobodu kako bi zadovoljili svoje potrebe, te da su mnogi polisi bili podijeljeni između bogatih i siromašnih.
Aristotel smatra da politički eksperti, proučavajući druge sisteme, mogu pronaći reforme koji će postojeći sistem učvrstiti i produžiti. Naime, onog trenutka kada saznamo šta sistem uništava, saznaćemo i šta ga štiti.
Dalje, Aristotel poručuje da „ne treba proučavati samo šta je najbolje, već i šta je moguće, a istovremeno je lakše i dostupnije svima. Ali ono što treba da se uradi jeste da se uvede takva vrsta organizacije da se ljudi lako nagovore da je prihvate i da u njoj učestvuju, dajući joj samo ono što imaju, kao da više nije zadatak da se izvrši reforma, nego da se uspostavi novi ustav.“
Ono što Aristotel želi da istakne jeste da pravi državnik treba da bude sposoban da poboljša situaciju sa kojom se suoči.
Međutim, politički teoretičari smatraju da problem nastaje ako državnik predlaže manje promjene koje su pristalice ustava željne prihvatiti, a koje mogu ovjekoviječiti jedan nepravedan režim. U tom slučaju neće doći do stvarnih reformi, koje čine polis boljim u apsolutnom smislu, nego do kvazi reformi - koje čine sistem održljivim.
Ova kritika ipak ignoriše jako važan Aristotelov princip, koji se može objasniti na sljedeći način: Pretpostavimo da je D naše krajnje dobro; mi smo na tri relacije udaljeni od D. Možemo već posjedovati i uživati D, ili- možemo doći do D kroz jednu ili više radnji, ili- nikada nećemo doći do D. Koristeći ovaj primjer, Aristotel nudi princip približnosti: „ Najbolje je za svako biće da dostigne realno ali, ako to nije ostvarljivo, što je bliže najboljem- bolja će mu biti država.“
Druga-najbolja, ranije pomenuta teorija, zapravo je poseban slučaj principa približnosti. Ovaj princip ima veliku primjenu u Aristotelovoj filozofiji, a on ga koristi i u biologiji da objasni polno razmnožavanje, i u etici, konstatujući da iako je teško biti savršeno čestit, treba da se trudimo da budemo što više čestiti.
Aristotelova državna uprava je realna, ali nije preteča realne politike. Aristotelov državnik nije perfekcionista. On zna moralne principe i želi da postojeće društvo organizuje u skladu s njima, ali on ne zauzima sve-ili-ništa stav i ne ide u krajnosti. Za Aristotelovog državnika najbolji se ustav koristi kao stalni ideal. Praktična politika treba da cilja na reformu postojećeg sistema tako da dodiruje ovaj ideal što je bliže moguće.
 |
 |
 |
 |
 |
 |