cReformacijad
Protestantizam ili reformacija je duhovni pokret unutar Rimokatolicke crkve pocetkom XVI vijeka. Pocela je kao pokusaj da se reformise crkva, ali je potaknula nagle promjene u religiji, sto dovodi do pojave Protestantske crkve i uopste podjele hriscanskog svijeta u Evropi. Ustaje se, kako se cesto govorilo u to vrijeme, protiv vavilonske bludnice, rimskog pape. Cilj reformacije bio je povratak u hroiscanstvo apostolskog doba i cistote. To se postize, kako su mislili reformatori, ciscenjem vjere od ljudskih izmisljotina, kao i oslobodjenje duha od mrtvackog slova predanja. Reformacijom je definitivno razbijeno jedinstvo Zapadne crkve. Od tog doba nastale su nove crkve, koje postoje sve do danas. Takodje, jedan od uzroka reformacije bio je taj sto je Rimokatolicka crkva bila duhovna institucija ali i svjetovna institucija i vlast, i kao takva izazvala je protivljenje sa raznih strana.
Reformacija na Zapadu nije dosla odjednom, niti iznenada. Njoj su prethodili pokusaji Rimokatolicke crkve u cjelini, vec krajem XIV i tokom XV vijeka, da se iznutra reformise, kako se govorilo, u glavi i u udovima. Takva reforma je, medjutim, bezuspjesno pokusana na reformnim saborima u Pizi, Konstanci i Bazelu, pocetkom XV vijeka. U istom cilju je odrzan cuveni Tridentski sabor. Prije ovih pokusaja jos u XII vijeku neku vrstu reforme pokusali su valdezani u u juznoj Francuskoj. Tu se mogu svrstati i napori Jovana Viklifa, Jovana Husa u Ceskoj.
Svi pokusaji dostizu svoj vrhunac u protestu Martina Lutera, Urliha Cvinglija i Jovana Kalvina u XVI vijeku. U istom kontekstu treba posmatrati i mnogobrojne misticne pokrete na Zapadu: anabaptisti, kvekeri. Na reformaciju uticu isto tako humanisti, poput Erazma Roterdamskog. Veza humanista i reformacije narocito se ogledala u Njemackoj. reformatori su htjeli da uspostave prvobitnu cistotu hriscanske vjere, a humanistyi nauku, umjetnost, i uopste mudrost antickog svijeta. Za sami pocetak reformacija je bila prihvatljiva za humaniste, dok se u narednom periodu njihove ideje razilaze. Suprotnosti su bivale sve vece. Oba pokreta podrzavaju individualizam.
Na Zapadu nastaju mnoga literarna djela koja haoticno stanje unutar crkve podvrgavaju opravdano kritici, kao sto su Pohvala gluposti, Erazma Roterdamskog i mnoga druga.
Tok reformacije bio je postepen. Najprije je pocela u njemackoj naciji i to na vise mjesta, a predvodnici su bili Luter i Cvingli. Kalvinizam se postepeno siri iz Zeneve po Francuskoj, prezviterijanci sire svoje ucenje po Skotskoj, a u Poljskoj i Litvaniji preovladava Helvetsko ispovijedanje.
Reformacija je uspijela da odvoji od Rima polovinu naroda zapadne Evrope. Narocito je u tome bio uspjesan Martin Luter. Naziv protestantizam prvi put se pojavio na saboru u Spajeru (1529). Bio je to naziv za one koji su otpali od Rimokatolicke crkve. Pokret se u daljem procesu sve vise ucvrscuje i uoblicava kroz Augzbursko ispovijedanje vjere (1530), Smalkaldenski savez (1531-1532) i Augzburski vjerski mir (1555).
Kao odgovor Rimokatolicke crkve na reformaciju odrzan je Tridentski sabor, pod pokroviteljstvom pape Pavla III. Ovaj sabor je u duhu sholastike formulisao sve sto su protestanti osporavali u vjeri. Za spasenje su potrebni vjera i dobra djela, svetih tajni ima sedam, cjelibat je obavezan, opravdava se primat pape, ucenje o cistilistu (purgatorijumu), kao i o transubstancijaciji. Sabor je potvrdio osnivanje Isusovackog reda 1540. godine, odnovnjen je rad inkvizicije, ustanovljen je indeks zabranjenih knjiga.
