Početna

Pripreme

Plan osvajanja

Završni napad

Posljedice

 

Galerija

Kviz

 

  

PRIPREME

 

Prilike u Vizantiji i na Balkanu

    

Vizantijsko carstvo sredinom XV veka praktično i nije postojalo. Sastojalo se od Carigrada sa najbližom okolinom, u kom je stolovao car, i Morejske despotovine, kojom je upravljao carev brat, despot Toma Paleolog. Pored toga, na obalama Crnog mora, još od doba IV krstaškog pohoda i pada Carigrada 1204. godine, postojala je od Carigrada nezavisna država na vizantijskim tradicijama, tzv. Trapezuntsko carstvo.

Srpska despotovina je u to doba već bila duboko zahvaćena unutrašnjim sukobima i nesposobna ni da organizuje sopstvenu odbranu, a kamoli da pruži pomoć carstvu na izdahu, što se pokazalo samo nekoliko godina kasnije, kada su Turci bez borbe ušli u Smederevo i prekinuli postojanje države Srbije. Pored toga, Srpska despotovina je u to doba bila turski vazal i, kao takva, u obavezi da sultanu u slučaju rata šalje pomoćne odrede.

Druga srpska država, kraljevina Bosna, je takođe bila u teškoj unutrašnjoj situaciji. U njoj su skoro pola veka tekle borbe između vlastele i kralja, kao i među samom vlastelom. Sukobljene strane su se u međusobnim borbama pored svojih snaga oslanjale i na "pomoć" sa strane, tako da su u sukobe u Bosni uveliko bile uvučene i kraljevina Mađarska (što direktno, što preko hrvatskih velikaša) i Otomanska imperija. Kraljevina Bosna neće ni deceniju nadživeti sudbinu Vizantije, jer će Stefan Tomašević 1458. godine poverovati Turcima na reč da ga neće ubiti i otvoriti kapije Ključa na Sani, nakon čega će odmah biti pogubljen, a njegova glava krasiće neko vreme bedeme.

Poslednja bugarska država, Vidinska kneževina, propala je još 1398. godine, tako da su se prostori nekadašnjeg bugarskog carstva već više od pola veka nalazili pod turskom okupacijom.

 

Mehmetov dolazk na vlast i pripreme    

 

Mehmet II dolazi na vlast u Otomanskom carstvu 1451. godine i njegov um, prema rečima vizantijskog istoričara i savremenika dešavanja Mihajla Duke, „biva dan i noć opsednut mišlju o osvajanju Carigrada“.O tome svedoči i činjenica da je vrlo brzo po preuzimanju vlasti potpisao ugovore sa kraljevinom Mađarskom i Mletačkom republikom kojima se, barem privremeno, osigurao od njihovog mešanja u sukob sa Vizantijom.

 

Blokada Bosfora  

  

Odmah po stupanju na presto, Mehmet je tokom zime 1451. godine otpočeo sa angažovanjem graditelja za novu tvrđavu kojom bi u potpunosti kontrolisao Bosfor. Gradnja je počela nakon pobede nad pobunjenim emirom od Karamanje Ibrahimom u aprilu 1452. godine, a radove, koji su okončani u avgustu iste godine, nadgledao je sultan Mehmet lično.                                                       Rumelijski Hisar 

 

Nova tvrđava, Rumelijski Hisar, izgrađena je nekoliko kilometara od Pere, nasuprot Anadolijskom Hisaru, koji je na azijskoj strani Bosfora izgradio Bajazit I. Ovaj položaj je omogućio da se ove dve tvrđave međusobno dopunjavaju i svojim topovima kontrolišu prolaz Bosforom, koji je na tom mestu najuži (702 metra), tako da su svi brodovi morali da pristanu uz obalu, budu pregledani i da plate prolaz da bi prošli. Da je prolazak bez turske dozvole veoma težak uverio se krajem 1452. godine jedan mletački brod koji je potopljen u pokušaju da se provuče bez plaćanja i provere. Preživeli članovi posade su uhvaćeni i izvedeni pred Mehmeta, koji je naredio da ih pogube. Značaj zatvaranja Bosfora nije bio toliko u dobijanju novčanih sredstava koliko u onemogućavanju pružanja bilo kakve pomoći Carigradu iz kolonija italijanskih gradova na obalama Crnog mora, pošto su Turci već kontrolisali Dardanele i pružanje pomoći iz Evrope.

 

Vizantijske pripreme  

  

Rumelijski Hisar, koji je i pored više vizantijskih pokušaja da spreče i sabotiraju njegovu gradnju završen avgusta 1452. godine, bio je jasan signal da je nova opsada neminovna i Carigrad po carevoj naredbi uskoro nakon toga zatvara svoje kapije. Vladar Vizantije Konstantin Dragaš je bio svestan svoje situacije, kao i činjenice da se sam svojim snagama ne može odupreti Turcima. Zbog toga se, kao i njegovi prethodnici, okrenuo Zapadnoj Evropi, nadajući se novom krstaškom pohodu koji bi porazio Turke, kao što su to u doba Aleksija I Komnina učinili krstaši Prvog krstaškog pohoda povrativši mu Nikeju na svom putu ka Jerusalimu. Međutim, rane koje je su napravili Velika Šizma i Četvrti krstaški pohod, odnosno pad Carigrada 1204. godine, nisu zarasle, čak su se još više produbile.

 

Poslednja objava unije  

  

Potapanje mletačkog broda i pogubljenje preživelih članova posade poslali su jasnu poruku Zapadnoj Evropi da se Mehmet ne šali i da je sudnji čas Carigrada blizu. Nadajući se da će se posle toga pojaviti antitursko raspoloženje, Konstantin se odlučuje na očajnički potez i u crkvi Božije Mudrosti 12. decembra 1452. objavljuje prihvatanje Firentinske unije, koja je u prisustvu njegovog brata Jovana VIII zaključena 6. jula 1439. godine u Firenci. Međutim, narod je i ovog puta, kao i deset godina ranije, odbacio uniju, i ona je ostala samo mrtvo slovo na papiru. Antizapadno (antilatinsko) raspoloženje među stanovništvom odražava izjava koja se pripisuje Luki Notarasu, vojskovođi i jednom od Konstantinovih najbližih saradnika:

„Više volim da u Carigradu vidim turski turban, nego katoličku mitru.“

Proglašenje unije nije donelo nikakvu korist Konstantinu Dragašu i njegovoj državi, naprotiv; stvorilo je nezadovoljstvo u narodu i dovelo ga je u sukob sa Notarasom.

Na Zapadu u tom trenutku nije bilo uslova za pomoć Carstvu, čak i da je postojala volja. Engleska i Francuska su nakon okončanja stogodišnjeg rata bile nesposobne za bilo kakvu širu akciju, nemačke državice su bile u međusobnim sukobima, dok su iberijska kraljevstva (Aragon, Navara, Portugal, Leon, Kastilja) bila zaokupljena Rekonkvistom, a kraljevine Mađarska i Poljska još se nisu oporavile od poraza kod Varne 1444. godine.

 

Dolazak pojačanja, sastav garnizona i raspored odbrane

    

Iako iz Zapadne Evrope nije stigla veća organizovana pomoć, neke trupe su ipak došle u pomoć opkoljenom gradu. Đenovljanska republika, koja je bila vekovni saveznik Vizantije još od oslobođenja Carigrada 1261. godine, poslala je dva broda sa 400 ljudi na čelu sa Đovanijem Đustinijanijem Longom, koji su na putu iz Đenove pokupili i 300 ljudi koji su činili đenovljansku vojnu posadu na Hiosu, tako da je 29. januara u Carigrad pristiglo 700 dobro naoružanih i prekaljenih boraca. Konstantin je odmah po njihovom prispeću postavio Đustinijanija na čelo odbrane grada.

Isidor, katolički biskup i nekadašnji latinski mitropolit Kijeva i cele Rusije, koji je stigao u grad kao papski legat, doveo je sa sobom 200 ljudi koje je u Napulju regrutovao o trošku pape Nikole V. Pored toga, Mlečani su dozvolili Dragašu da na Kritu regrutuje veći broj tamošnjih mornara i vojnika. Poslednjoj odbrani grada pored toga pridružili su se:

Pred početak napada celokupan garnizon činilo je oko 7 000 ljudi, od kojih je bilo oko 5 000 Vizantinaca, dok su preostale 2 000 činile trupe regrutovane na Zapadu ili u kolonijama zapadnih zemalja na Istoku.

Stanovništvo grada, koje je uoči napada brojalo oko 50 000 ljudi, stalo je uz svog cara, a njima su se pridružili i stanovnici zapadnih kolonija u gradu, osim male grupe od oko 700 Italijana, koja je napustila grad na 7 brodova tokom noći 26. februara. Tokom celog trajanja opsade stanovnici Carigrada su zdušno činili sve da pomognu odbranu i spreče najgore, prvenstveno vršeći popravke bedema i odtrpavajući šanac.

Odbrana grada podeljena je na nekoliko delova:

 

Urban i Vasilevs

  

Neposredno pre početka neprijateljstava mađarski graditelj topova Urban ponudio je Konstantinu Dragašu svoje usluge u predstojećem sukobu. Međutim, u carskoj kasi nije bilo dovoljno sredstava za angažovanje, zbog čega je njegova ponuda da izgradi topove koji bi pomogli u odbrani grada morala bi odbijena. Urban se nakon toga okrenuo Mehmetu II, koji ga je dočekao otvorenih ruku isplativši mu trostruko veću sumu od one koju je tražio.                                            Teodosijevi bedemi

 

Bio je to početak ere vatrenog oružija, ali je ogromni (za ondašnje vreme) top koji je Urban izgradio za Mehmeta bio veliko čudo tehnike. Top, nazvan Vasilevs, je bio dugačak preko 8 m, a izbacivao je đulad prečnika oko 75 cm, mase oko 550 kg na daljinu od oko 700 m. Bio je postavljen na uzvišenju nasuprot Romanove kapije, dela carigradskih bedema koji je procenjen kao najslabiji. Bez obzira na svoju monstruoznu veličinu Vasilevs se pokazao kao vrlo neprecizan i nepraktičan. Bilo mu je neophodno 3 sata da bi se napunio i ispalio projektil, a samih projektila je bilo vrlo malo. Svoje učešće u opsadi Carigrada okončao je nakon 6 nedelja, kada se pod urušio pod silinom sopstvenih trzaja.

 

Početak opsade i raspored otomanskih snaga   

 

Otomanske trupe su početkom 1453. godine počele da se okupljaju iz svih delova imperije pred prestonicom Adrijanopoljem. Postoje sporenja oko broja turskih trupa (brojke se kreću od 100 do 200 hiljada), ali ih je najverovatnije bilo oko 150 000, od čega su 20 000 činile elitne trupe janičari, dok su ostatak činile kako regularne trupe i derviši, tako i svi drugi koje je privukla mogućnost da u slučaju pobede i pada grada učestvuju u njegovoj pljačci i odvođenju lokalnog stanovništva u ropstvo. Nakon prikupljanja pred Adrijanopoljem trupe su se polagano uputile preko Trakijskog poluostrva ka Carigradu, zauzimajući usput manje gradiće koji su još priznavali vrhovnu vlast Vizantije, među kojima je Selimvrija pružila jači otpor osvajačima.

U osvit Velikog Ponedeljka 2. aprila turske trupe su se pojavile pred gradom i započele su zatvaranje obruča oko njega, koji je bio okončan 12. aprila pristizanjem turske flote od oko 200 brodova na čijem je čelu bio poturčeni Bugarin Sulejman Baldoglu. Sa pojavom turskih trupa pred gradom 2. aprila, između Pere i ostatka Carigrada razvučen je masivni lanac kojim je pregrađen Zlatni rog, a iza lanca je kao dodatna zaštita postavljeno 10 brodova. Prema sultanovoj naredbi, njegov čador je postavljen u blizini Vasilevsa, severno od Romanove kapije. Ispred linije otomanskih snaga iskopan je rov, dok je zemlja koja je dobijena njegovim kopanjem upotrebljena za podizanje manjeg bedema na čijem je vrhu podignuta drvena palisada da bi se sprečili eventualni iznenadni ispadi opsađenih iz grada. Mehmet II je svoje trupe rasporedio u nekoliko grupa:

Držeći se islamskih tradicija, sultan Mehmet II pozvao je stanovnike na predaju, obećavši sigurnost za njih i njihovu imovinu, a takođe je ponudio Dragašu da preda grad, nakon čega bi mu bilo dozvoljeno da se bezbedno povuče u Mistru i da njom upravlja, kao suvereni vladar Morejske despotovine. Na sultanovu ponudu Dragaš je odgovorio rečima:

„Predaja grada nije niti moje lično pravo niti pravo bilo kog pojedinca koja u njemu živi, jer je naša zajednička odluka da poginemo svi zajedno, a ne da spasemo svoj život.“