~ GEOGRAFIJA ~
Demografija
Demografija kao nauka o dinamici stanovništva obuhvata proučavanje njegove veličine, strukture i podele, kao i to kako se stanovništvo menja tokom vremena zbog rađanja, umiranja, migracija i starenja. Demografska analiza može da se odnosi na celokupno stanovništvo ili grupe definisane kriterijumima kao obrazovanje, nacionalnost, religija, ekonomska aktivnost i ostalim. Postoji mnogo podela demografije po različitim kriterijumima. Najčešće se u evropskim zemljama deli na: medicinsku, matematičku, socijalnu i ekonomsku. Grane matematičke, ekonomske i socijalne demografije su se veoma razvile poslednjih godina.
Česta podela demografije je i na formalnu i meterijalnu demografiju. Formalna demografija proučava čiste demografske varijable: rađanje, umiranje, migracije i statističke manipulacije u vezi ovih pokazatelja. Materijalna demografija (population studies) je šire polje demografije koje podrazumeva proučavanje: fertiliteta, mortaliteta, i migracija u širem socio-ekonomskom i kulturnom kontekstu koristeći pri tom kvantitativne i kvalitativne metode. Primena računara u 20. veku nije zaobišla ni ovu nauku, tako da na osnovu primene informacionih sistema možemo lakše vršiti kompjuterske simulacije i raditi projekcije stanovništva za budućnost sa više zavisnih varijabli, takođe mnogi novi oblici uticanja na brojno stanje i kvalitet populacije kao što su kloniranje i reprogenetika će u budućnosti doći do većeg izražaja.
Bilo je puno polemika o potrebi postojanja demografije kao samostalne discipline, čak i o tome da li je demografija nezavisna nauka ili set povezanih poddisciplina kao što su matematička, ekonomska, socijalna i istorijska demografija. Tome je posledica da danas mnogi demografi rade u mnogim disciplinama pored demografije (ekonomiji, sociologiji, antropologiji).
Podaci i metode
Demografija se oslanja na upotrebu ogromnih količina podataka, uključujući rezultate popisa stanovništva i beleženje rođenja, braka i smrti. Prvi moderni popis je obavljen u francuskim teritorijama Severne Amerike 1665. godine, a moderni u današnjem smislu je obavljen 1801. godine u Engleskoj i Velsu kada je i određeno da će se obavljati svakih 10 godina. Ovaj metod skupljanja demografskih podataka se danas koristi u celom svetu..
U mnogim zemljama, posebno u trećem svetu, pouzdani demografski podaci se još uvek teško prikupljaju. Stanovništvo Nigerije je, na primer, tokom 1980-ih procenjeno na oko 100 miliona ljudi, dok je popisom stanovništva iz 1991. popisano manje od 89 miliona ljudi.
Važni pojmovi u demografiji
Opšta stopa nataliteta, godišnji broj živorođenih na hiljadu stanovnika sredinom godine posmatranja. Pošto ova mera zavisi od ukupnog stanovništva to je ona više mara rasta stanovništva nego mera nivoa rađanja.
Opšta stopa plodnosti ili fertiliteta, godišnji broj živorođenih na 1000 žena u fertilnom kontigentu (često se uzima period od 15. do 49. godine starosti, ali ponekad i od 15. do 44. godine).
Specifične stope fertiliteta po starosti, godišnji broj živorođenih (od majki starih između x do x+n) na 1000 žena u određenim starosnim grupama (obično starost po petogodišnjim starosnim grupama 15-19, 20-24 itd.)
Opšta stopa smrtnosti ili mortaliteta, godišnji broj umrlih na 1000 stanovnika sredinom perioda posmatranja.
Stopa smrtnosti odojčadi ili infantilnog mortaliteta, godišnji broj umrle dece mlađe od 1 godine na 1000 živorođenih.
Očekivano trajanje života, broj godina koje pojedinac određene strosti može očekivati da će doživeti iz aktuelni nivo smrtnosti po starosti.
Stopa ukupnog fertiliteta, broj živorođenih na 1 ženu u njenom reproduktivnom životu,ako bude rađala po istim specifičnim stopama fertiliteta po starosti kao i u godini posmatranja, to jest to je suma specifičnih stopa fertiliteta po starosti. Za prosto obnavljanje stanovništva potreban je nivo od oko 2,14 dece po ženi, pri niskim mortalitetnim uslovima.
Bruto stopa reprodukcije, broj ženske dece koje će roditi žena u toku svog reproduktivnog perioda po aktuelnim specifičnim stopama fertiliteta, a može se izračunati i kao proizvod stope ukupnog fertiliteta i verovatnoće rađanja ženskog deteta ( 0,485).
Neto stopa reprodukcije, broj ženske dece koje će roditi jedna žena po istim specifičnim stopama mortaliteta i stopama fertiliteta kao u godini posmatra, to jest ako bude izložena datom rasporedu rađanja i umiranja. Za prosto obnavljanje stanovništva potrebno je da ova mera bude 1, što bi značilo da svaka žena rodi 1 žensko dete. Ova mera se može dobiti i kao prizvod bruto stope reprodukcije i medijane verovatnoće doživljenja za starost od 50 godina.Da bi se eliminisao uticaj starosne strukture na izradu pokazatelja mortalitetnih uslova rade se tablice mortaliteta ili života u kojima se za svaku pojedinačnu starosnu grupu (u potpunim tablicama mortaliteta) ili petogodišnju starosnu grupu (u skraćenim, aproksimativnim tablicama mortaliteta) prikazuje nivo smrtnosti. Tablice mortaliteta, kao demografski model, su dobre jer pokazuju očekivano trajanje života, kao sažeti podatak za komparaciju mortalitetnih i zdravstvenih uslova među državama. Demografski model tablica mortaliteta se primenjuje i u drugim naukama, posebno u epidemiologiji, osiguranju, aktuarstvu...
Osim ovog modela vrlo je poznat demografski model stabilnog stanovništva, koji se koristi pri analizi stanovništva kada su fertilitet i mortalitet konstantni tokom vremena. Poznat je i longitudinalni metod ili analiza istorije događaja koji koriste i druge nauke.
