abc Logika

Sud je govor koji nešto tvrdi ili poriče i ima istinitosnu vrijednost. Kant u svom priručniku sa predavanja Logike objašnjava sud.
„Neki sud je predstava jedinstva svesti različitih predstava, ili predstava odnosa tih predstava ukoliko one sačinjavaju neki pojam“. (Kant, 1990:123)
Forma suda je rečenica, ali nisu sve rečenice sudovi. Pored razlikovanja suda od rečenice treba razlikovati i logičke teorije o strukturi suda. Gajo Petrović razmata samo neke i to predikacionu, egzistencijalnu i relacionu teoriju suda.
„Po predikacionoj teoriji u svakom sudu nužno se sadrže dva pojma, od kojih jedan nazivamo 'subjektom' a drugi 'predikatom'. Subjekat je misao o onome o čemu u sudu nešto tvrdimo, predikat – misao o onom što u subjektu tvrdimo.“ (Petrović, 1985:48) Te teorije su uticale na podjelu sudova po strukturi na predikacione, relacione i egzistencijalne. „Predikacioni su sudovi u kojima se uspostavlja odnos sadržaja i opsega dvaju pojmova koje nazivamo subjektom i predikatom. Njihova je opća shema „S P“. .. Egzistencijalnim sudovima tvrdi se egzistencija ili neegzistencija subjekta, odnosno tvrdi se ili poriče subjekt. Egzistencijalni sud javlja se dakle glavne forme: „S postoji“ i „S ne postoji“ ... „Relacioni su sudovi koji ma se nešto tvrdi o međusobnom odnosu dva ili više predmeta. Predmete o čijem odnosu nešto tvrdimo nazivamo članovima relacije, a odnos u kojem se članovi nalaze relacijom. Opća je forma relacionog suda R (a,b,c...) “ (Petrović, 1985:50)
Postoji podjela sudova po složenosti na jednostavne (mogu se raščlaniti samo na pojmove) i složene koji kao svoje dijelove sadrže druge sudove. U složene sudove spadaju hipotetički ili implikativni sudovi (''ako p onda q''), disjunktivni ili alternativni (''ili p ili q'') konjuktivni sudovi ( ''p i q'')i binegativni sudovi ('' ni p ni q'').

Sudovi po kvantitetu su:opšti, pojedinačni i posebni. Kant u svom priručniku sa predavanja iz Logike navodi napomene za podjelu po kvantitetu.
„U opštem sudu sfera nekoga pojma se sasvim zatvara unutar sfere drugoga pojma; u partikularnom sudu jedan deo prvog pojma ulazi u sferu nekog drugog pojma; i u pojedinačnom sudu, najzad, neki pojam, koji nema upravo nikakve sfere, stoga samo kao deo ulazi u sferu nekog drugog pojma. Napomena.
1. Pojedinačne sudove valja po logičkoj formi u upotrebi smatrati jednakim opštim sudovima, jer i kod njih jednih i kod drugih važi predikat za subjekt bez izuzetka. U pojedinačnoj postavci, na primer: Kalija je smrtan, ne može biti nekog izuzetka kao ni u opštoj: svi ljudi su smrtni, jer je samo taj jedan Kalijus.
2. s obzirom na opštost nekoga saznanja javlja se neka realna razlika između pojedinih generalnih i univerzalnih postavki, ali ona se, naravno ništa ne tiče logike. Generalne postavke su, naime, one koje sadrže samo nešto od onog što je opšte [kod] izvesnih predmeta te, sledstveno tome, ne sadrže dovoljne uslove supsumcije, na primer postavka: dokazi se moraju obrazlagati. Univerzalne postavke su one koje o nekom predmetu tvrde nešto opšte.
3. Opšta pravila su ili analitički ili sintetički opšta. Analitički opšta apstrahuju različitosti, a sintetički opšta paze na te razlike te, sledstveno tome, ipak daju određenja i u pogledu tih razlika. Ukoliko se neki objekt jednostavnije zamišlja utoliko je pree moguća analitička opštost pomeri nekoga pojma.
4. Ako se opšte postavke, bez njihovog in concreto poznavanja, ne mogu služiti kao merilo ravnanja te, dakle, u primeni ne važe heuristički već samo kao zadaci za istraživanje opštih osnova [razoga] za ono što je u posebnim slučajevima najpre bilo poznato. Postavka, na primer: onaj koji nema nikakvog interesa da laže i zna istinu, taj govori istinu, ne može se uvideti u njenoj opštosti zato što ograničavanje na uslove onoga koji nema nikakvog interesa znamo samo putem iskustva, naime da ljudi mogu da lažu iz interesa koji potiče otuda što nisu čvrsto privrženi moralnosti. [To je ] jedno d zapažanja koje nas poučava da upoznajemo slabosti ljudske prirode.
5. O posebnim sudovima valja primetiti da, ako oni treba da budu viđeni putem uma te, dakle, imaju neku racionalnu, a ne samo intelektualnu (apstrahovanu) formu, onda subjekt mora biti neki pojam širi (conpetus latior) negoli predikat. (Kant, 1990:124)

Sudovi po kvalitetu su: potvrdni, odrečni i beskonačni.
„Sudovi su po kvalitetu ili potvrdni, ili odrečni ili beskonačni. U potvrdnom sudu subjekt se zamišlja pod sferom nekoga predikata, u odrečnom se postavlja izvan sfere tog predikata, au beskonačnom se postavlja u sferu nekog pojma koja leži izvan sfere nekoga drugoga pojma.
Napomena:
1. Beskonačni sud pokazuje ne samo da se neki subjekt ne sadrži pod sferom nekoga predikata već i da on leži izvan sfere toga predikata već i da on leži izvan sfere toga predikata negde u beskonačnoj sferi; sledstveno tome,ovaj sud predstavlja sferu predikata kao ograničenu. Sve što je moguće jeste ili A ili non A na primer ljudska duša nije smrtna nekoliko ljudi nisu uučenjaci i tome slično, onda je to neki beskonačni sud. Jer se njime izvan sfere A,koja zapravo nije nikakva sfera, već samo graničenje neke sfere onim što je beskonačno ili samo obgraničavanje. [...]
3. U odrečnim sudovima negacija se tiče uvek kopule, a u beskonačnim sudovima negacijom se dotiče ne kopula, već predikat koji na latinskom se najbolje da izraziti. (Kant, 1990: 126-127)

Sudovi po relaciji: kategorički, hipotetički i disjunktivni.
„Po relaciji, sudovi su ili kategorički, ili hipotetički, ili disjunktivni. [...]U kategoričkim sudovima subjekt i predikat sačinjavaju materiju tih sudova, forma kojom se određuje i izražava odnos (slaganje ili oprečnost) između subjekta i predikata naziva se copula [...]Sve te tri vrste sudova počivaju na bitno različitim logičkim funkcijama razuma te otuda moraju i odmeravati prema njihovoj specifičnoj različitosti. [...] Materija hipotetičkih sudova sastoji se iz dva suda koji su jedan s drugim povezani kao osnova[razlog] i sleđenje. Jedan od tih sudova koji sadrže osnovu. “ ( Kant,1990:127-128)

Sudovi po modalitetu: problematični, asertorični i apodiktični. Problematični sudovi izražavaju neku mogućnost, kao npr. Asertorični sudovi su sudovi u kojima se konstatuje postojeće činjenično stanje. Apodiktični sudovi izražavaju izvjesnu nužnost.

Sudovi po kvantitetu i kvalitetu mogu biti: -univerzalno-afirmativni-oznaka A -univerzalno- negativni-oznaka E -partikularno-afirmativni oznaka I -partikularno-negativni oznaka O

„ U zaključcima razuma per judicia subalternata su oba suda po kvantitetu različita i ovde posebni sud izvodi iz opšteg suda, sledstveno osnovnoj postavci: po onome [polazeći od onoga] što je opšte važi zaključak o onome što je posebno (ab universali ad particulare valet consequentia).“ (Kant, 1990:140)
„U zaključcima razuma na osnovi sudova koji su jedan drugome kontradiktorno suprotstavljeni i kao takvi sačinjavaju pravu, čistu opoziciju, istinitost jednog kontradiktorno suprotstavljenog suda zaključuje se iz lažnosti drugog suda, i obrnuto.“ (Kant, 1990:141)“
„ Kontrarni ili oprečni sudovi (judicia contrarie opposita) su sudovi od kojih je jedan opšte potvrdan , a drugi opšte odrečan... Otuda u pogledu ovih sudova važi samo zaključak po istinitosti jednoga o lažnosti drugoga, ali ne i obrnuto.
Supkontrarni sudovi su oni od kojih jedan posebno (particulariter) potvrđuje ili poriče ono što drugi posebno poriče ili potvrđuje. Pošto oni, i jedni i drugi, mogu biti istiniti, ali oba ne mogu biti lažni, u pogledu njih važi samo sledeći zaključak: ako je jedna od tih postavki lažna, onda je druga istinita, ali ne i obrnuto.“ (Kant, 1990:142)

Odnos između logičke ispravnosti formi, oblika ili elemenata misli i njihove sadržinske istinitosti je složen. Valjano (pravilno) mišljenje ne mora biti istinito. Primjeri kod pojmova koji su logički pravilni su zlatno brdo. Kod sudova odnos između ispravnosti i istinitosti se još usložnjava, (npr. Čovjek je smrtan i Čovjek nije smrtan.) da bi vrhunac bio sa zaključivanjem. Primjer nevaljanog zaključka je- "Svi pjesnici su umjetnici. Neki Francuzi su pjesnici. Dakle, Svi Francuzi su umjetnici."

Transcendentalna logika je nauka o a priornim zakonima razumskog saznanja. Transcendentalnu logiku čine analitika i dijalektika. U prvom dijelu transcendentalna analitika otkriva se princip iznalaženja svih čistih pojmova razuma - 12 kategorija, dok se drugi dio bavi transcendentalnom dedukcijom načinom na koji se pojmovi a priori mogu odnositi na predmete.
U svojim predavanjima objavljenim u spisu Logika Kant prvo objašnjava samu prirodu u kojoj se sve dešavanje odvija po pravilima. “Cela priroda uopšte nije zapravo ništa drugo negoli neka povezanost pojava po pravilima; i nigde nema nikakve lišenosti pravila”. (Kant, 1990: 17) Sposobnost zamišljanja pravila pruža nam razum. “Kao i sve naše moći skupa tako je pak i, naročito, razum pri svojim operacijama privržen pravilima, koja možemo da istražujemo”. (Kant, 1990:18)
“ Sva pravila po kojima razum postupa su ili nužna ili slučajna... Nauka o nužnim zakonima razuma i uma uopšte, ili, što je svejedno, o čistoj formi mišljenja uopšte, naziva se pak logika”. (Kant, 1990: 19)
Kant polazi od određenja razuma kao moći mišljenja i suđenja, prihvatajući autoritet formalne logike i njenu podjelu sudova. Protivi se tradicionalnom određenju suda da je sud veza pojmova. ''...mi sve radnje možemo da svedemo na sudove, tako da se razum uopšte može predstaviti kao moć suđenja''. Kant sudove dijeli prema:
Da bi se razumjelo Kantovo tumačenje apriornog saznanja treba uočiti klasifikaciju sudova na analitičke i sintetičke. U analitičkim sudovima predikat je sadržan u subjektu./ Sva su tijela rasprostrta (protežna)/. Prostornost je spojena sa tijelom. Sintetični sudovi pak predikatom pridaju subjektu nešto što u njemu još nije uključeno./ Sva tijela su teška/: Veza između subjekta i predikata je u sintetičnom sudu samo slučajna. Sintetički su sudovi aposteriorni.

Međutim, Kant smatra da postoje i sintetički sudovi a priori.
To su sudovi koji se nalaze u matematici, aritmetici /7+5=12/, geometriji, fizici i moralu i objašnjavaju kako je moguća nauka.