Poslednjih
godina XVI veka i prvih godina sledećeg , u Rimu su ostvarena dva
velika dela za koja se bez preterivanja može reći da su dva temeljca
XVII veka : freske na plafonu Herkulove galerije od Annibalea Carraccija u
palati Farnese (1597-1604) i velika platna slikana uljem koja
predstavljaju život i mučeništvo sv. Mateja koji je naslikao
Carravaggio za kapelu Contarelli u crkvi San Luigi dei Francesi , između
1597. i 1601. Nekadašnji istoričari , prožeti klasičarskom
predrasudom , suprotstavljali su Caravaggia rođacima Carracci , da bi
od njega stvorili pobunjenika , rušioca slikarstva . U suštini ,
Caravaggio je isto toliko graditelj koliko i rođaci Carracci , i
treba se čuvati toga da iz njegovog dela ponovo ne izbije priča
o njegovom životu besomučenika , hajkanog od policije ;naše doba ,
koje mu je ponovo priznalo vrednost , moglo bi da ima težnju da od njega
napravi jednog od onih prokletih slikara , odbačenih od društva , u
kojma će ono veoma proizvoljno videti najveću obdarenost .
Ustvari , ako su neka sveštena lica i bila zaplašena izvesnim njegovim
suviše novatorskim slikama i odbacila ih , Caravaggiu su se divili
umetnici i ljubitelji njegovog vremena kao velikom izumitelju ; kada su mu
crkve odbijale slike , on je smesta sebi nalazio mecene koji su ih
otkupljivali.
U
slikarstvu Italije se već na početku baroka bolonjska elektička
škola pod vodstvom Carraccia (Accademia dei desiderosi , odnosno
Accademia degli Incamminati , 1585) orijentiše na povođenje za
uzorima iz visoke renesanse ( Michelangelo , Rafael , Correggio , Tizian)
. Na drugoj strani oblikuje se naturalistički smer Caravaggia ,
kojemu je središteu napuljskoj školi . Ostvarenja obaju slikarskih
krugova došla su do izražaja u celoj Italiji , gde se osnivaju brojne
lokalne škole s karakteristikama svog lokalnog ambijenta.
Michelangelo
Amerisi da Caravaggio (1560-1610)
Cararavaggio
je slikar pun temperamenta . Upornost kojom je više puta slikao Pozivanje
i Mučeništvo sv. Mateja , da bi dosao do svog ličnog
stila , svedoči o iskustvenom i impulzivnom načinu rada .Ali
netačno je da je on htio da prekine sa onim što mu je prethodilo ,
da je želio da razori renesansnu estetiku . Mnogobrojne pozajmice koje je
uzeo od antike , od Savolda , Michelangela , i samog Rafaela dokazuju
suprotno . Caravaggiova delatnost nije poricanje . On je želio da
nepostojanim likovima manirizma vrati svu telesnu čvrstinu . Njegov
cilj je da učini da ljudsko telo bude jedini predmet slikarstva prema
pravoj italijanskoj i mediteranskoj tradiciji . U celom italijanskom
slikarstvu niko neće dalje doterati taj antropomorfizam koji dotle
ide da na slici potpuno ukida sve što nije potpuno ljudsko prisustvo .
Renesansni slikari su tražili rešenje za ljudsko telo pomoću
jedinstvenog osvetljenja koje je isticalo važnost svakog lica . Radili su
sa svetlošću , a senka im je bila samo sredstvo za isticanje
svetlosti . Naslednici ove tradicije , maniristi , najzad su od svojih
likova načinili blede aveti . Caravaggio polazi od senke i u toj
senci mlazom svetlosti preseca svoja atletska i plebejska tela . Njegov
sistem silovitog bočnog osvetljavanja čini da se blistavo ističu
mišići i mase u prostoru bez dubine , koji se jedino ljudskim
prisustvom ostvaruje . Da bi u svoj svojoj snazi pronašao to telesno
prisustvo , izbledelo u raspadnutosti manirizma , on će da ga
potraži tamo gde ono ima svu prirodnu snagu , u narodu , što su ,
uostalom , radili i rođaci Carracci , ali na jedan umereniji način
. Svete istorije koje on treba da naslika su igrale narodne ličnosti.
On se u neku ruku vraća duhu jevanđelja,
koje do svetosti uzdiže narodno .Jevanđelje će nadahnuti
jedan celi deo –najdublji –versko slikarstvo u XVII veku .
Caravaggio
je bio veliki protivnik klasične bolonjske škole , koja se borila za
ideale antičke ljepote . Nasuprot Carracciu , oštrim realizmom ,
koji se zazire ni od ružnog , skida svu vanjsku uzvišenost sa svih
figura , pa ih tako lišene konvencije čini za posmatrača
uzbudljivo prisutnima . Mistični prikaz Marije s dječakom
Hristom koji gaze glavu zmije istočnog greha postaje scenom s ulice ,
a Amor drskim uličnjakom . Namjerno upravljeno hladno jako svetlo ,
koje trga likove iz neobično tamne okoline , ipak je samo prividno
realisično . Ono pojačava i dramatizira izraz i figurama daje
posve novu plastičnost . ’’Podrumsko svetlo ’’ , rugali su se
savremenici . Oltarnu sliku na kojoj je sv. Matiju naslikao kao tupa
starca odbili su šokirani naručitelji .
Po
svome rodnom mjestu prozvan je Caravaggio
, prvi je pokazao , kako se mogu upotrebljavati neiskorišteni motivi ,
koji su se tako često nalazili u životu građanstva i nižega
puka. Značajna su mu dela te vrste Varalice u igri ( u
dresdenskoj galeriji ) , Svirač na lutnji ( muzej u Parizu ) .
Polaganje Hristovo u grob ( u Vatikanu )nema na sebi više ništa
od one nekadašnje svetačke atmosfere crkvenoga duha , nego je
prikazano kao običan prizor iz italijanskoga pučkoga života .
Sa svom energijom prelazi Caravaggio od, običnog stiliziranja k
prirodnoj istinitosti, od idealističke svečanosti k
svakodnevnici , te od nebeskog slavlja k tamnim stranama života . I u
izboru slikarskih sredstava polazi on novim putem . Njegova je polazna tačka
mletačka umetnost , ali s onim poojnim sjajem njezinih boja spaja on
naizmenice svetle i senovite mase pune izražaja , kako to nigde dosad
nismo videli . I Caravaggiovo ’’ slikarstvo podrumskih rupa ’’ ,-kako
su u ruglu nazivali njegov način , kako u tamni prostor zrače
odozgo oštri čunjevi svetla – postaje sada uzor za slikanje
kontrasta svetlo-tama (clairobscur ) , koje se sada u čitavome XVII
veku svagde javlja , dok nije u Rembrandtu našlo svoga najvišeg
predstavnika .