Kategorije
GILGAMEŠ
SUMERSKO-VAVILONSKI EP
"Znanje.org" ne odgovara
za sadrzaj pojedinacnih stranica.
Ep(epopeja)
o Gilgamešu je najstarije književno djelo za koje znamo. Smatra
se praizvorom sve epske poezije, a nastao je tako reci u praskozorje
civilizacije. Iako ne možemo precizno da odredimo vrijeme njegovog
nastanka, pretpostavljamo da je mnogo vijekova stariji i od Homerovih
epova, Starog zavjeta ili Veda i Upanišada.
Ovaj sumersko-akadski ili sumersko-vavilonski ep stvoren je i zapisan
u Mesopotamiji, medurijecju, oblasti izmedu rijeka Eufrata iTigrisa.
Pretpostavlja se da se, u neko neodredeno vrijeme u prošlosti,
narod Sumera spustio sa sjevera i naselio u donjoj Mesopotamiji. Oni
su zacetnici najstarije sacuvane kulture i tvorci prvog pisma u istoriji
civilizacije. Sumeri su kao narod nestali u drugom milenijumu pijre
n.e., stopivši se sa brijnim semitskim narodima koji su ih okruživali,
ali jezik kojim su govorili i pismo kojim su pisali cuvani su u Mesopotamiji
u religioznim obredima i pismima još dugo poslije njihovog nestanka:
poslednji zapisi na sumerskom poticu iz prvog vijeka prije n.e., a nakon
toga su I sumerski jezik i klinasto pismo definitivno nestali.
Ep o Gilgamešu pronaden je godine 1849, kada je O.H.Lejard otkupio
Ninivu i u ruševinama biblioteke cara Asurbanipala zatekao mnoštvo
tekstova ispisanih klinastim pismom; taj materijal spakovan je u sanduke
i poslat u London. Prašnjavu gomilu polomljenih glinenih ploca
tek 1874. uspio je da sredi i procita Džordž Smit, utvrdivši
da pred sobom ima dijelove do tada potpuno nepoznatog epa. Praznina
je bilo dosta, a kako je citav slucaj bio dobio neobicno veliki publicitet,
list «Dejli Telegraf« raspisao je nagradu za onoga ko pronade
dijelove koji su nedostajali. Smit je sam otputovao u Mesopotamiju i,
gotovo nevjerovatnom srecom, u ruševinama Ninive pronašao
upravo one komade plocica koji su upotpunjavali pricu o potopu, prekinutu
na najzanimljivijem mjestu. Situcija sa tekstovima, medutim, nije nimalo
jednostavna. Gilgameša su, kao junaka natprirodnih moci,slavili
u pjesmama mnogo ranije od VII vijeka, iz kojeg potice ninivska verzija.
Poznato je pet kracih poema na sumerskom jeziku, zapisanih na tablice
još u prvoj polovini drugog milenijuma prije n.e. Te poeme se uslovno
nazivaju Gilgameš i zemlja živih, Gilgameš i nebeski
bik, Gilgameš i Aka od Kiša, Gilgameš, Enkidu i podzemni
svijet (ili Gilgameš i vrba) i Smrt Gilgamešova.
Dobro
je znati da su praznine u tekstu Epa o Gilgamešu znatno vece nego
što se to, sudeci po rekonstrukcijama iz popularnijih izdanja,
obicno misli. Ninivska verzija prvobitno je imala oko 3000 stihova od
cega je do nas doprlo svega 1200 citavih, i otprilike isto toliko oštecenih.
Što se tice datovanja Epa o Gilgamešu, medu strucnjacima ima
dosta razlika, ali ipak preovladavaje uverenje da je poema nastala u
periodu izmedu XXIII i XXI vijeka prije n.e.. Najmlade datiranje-terminus
ante quem-je oko 1800.prije n.e., ali se vecina specijalista s tim ne
slaže. Inace, niko ne sumnja da je postjao istorijski Gilgameš,
koji je zaista vladao u Uruku negdje izmedu 2800. i 2700. godine prije
n.e.
Zanimljivo je da ime Gilgameš,kako je utvrdeno, znaci «otac-junak«
ili »stari covjek-junak«. Enkidu, pak, u poemama koje prethode
ninivskoj verziji nije saborac i prijatelj Gilgamešov vec njegov
sluga. Znacenje njegovog imena tumaci se na razne nacine, kao »gospodar
brana i kanala«, kao »gospodar rita i mocvare«, ili
kao »stvorenje boga Ea(Enkija)«.
