Najpoznatiji roman Ive Andrica, „Na Drini cuprija“ (1945), hronološki prati cetiri vijeka zbivanja oko velikog mosta preko
rijeke Drine u Višegradu, koji je izgradio veliki vezir Mehmed paša Sokolovic, porijeklom iz tih krajeva.
Godine 1516. Mehmed paša je, prema vladajucem obicaju uzimanja „danka u krvi“, kao srpski djecak na silu odveden u tursku
vojsku i poturcen da bi se kasnije uzdigao ljestvicama vlasti i postao prvi do sultana. Kao mocnik, odlucio je da u rodnom
kraju podigne zadužbinu, veliki kameni most na jedanaest lukova. Most je integrativna tacka romaneskne naracije i njen glavni
simbol. Sve prolazi, samo on ostaje da ukaže na trošnost ljudske sudbine. Most je mjesto dodira istorijski verifikovanih
licnosti i bezimenih likova koji su plod pišceve imaginacije. Roman „Na Drini cuprija“ u kojem se uglavnom dosljedno hronološki opisuje svakodnevni život višegradske kasabe je, zapravo, „višegradska hronika“, pandan „Travnickoj hronici“ i „Omerpaši Latasu“ koji je „sarajevska hronika“: u sklopu toga hronikalnog troknjižja Ivo Andric pripovjeda o „turskim vremenima“ u Bosni.

Roman pocinje dugim geografskim opisom višegradskog kraja i navodenjem više legendi o nastanku mosta, od kojih je posebna markantna ona o uzidivanju hrišcanske djece u jedan od stubova. Porijeklo legende je u nacionalnom mitu i epskoj viziji svijeta koja je književni ekvivalent toga mita. Legende su po pravilu paralelne, imaju hrišcansku i muslimansku verziju.

Kraj romana pada u 1914. godinu kada su trupe austrougarske monarhije, u povlacenju, ozbiljno oštetile most. Sa rušenjem
mosta izdiše i Alihodža, jedan od najcešce pominjanih likova, koji simbolizuje kraj starih vremena. Izmedu pocetka i kraja
romana, izmedu gradenja i rušenja mosta, širi se pripovjedacki luk dug cetiri stotine godine u kojem, u formi vrlo razvijenih
epizoda, zapravo, celih prica, Andric niže sudbine višegradskih ljudi, svih vera. „Na Drini cuprija“ je po nacinu tvorbe
„novelisticki roman“ jer nastaje nizanjem brojnih prica koje mogu stajati i samostalno. U tom romanu pisac je sproveo punu
ciklizaciju svojih „višegradskih prica“, pa je tako od jednog tematskog ciklusa, postupkom ulancavanja nastala složena
hronika. Neke likove iz romana „Na Drni cuprija“ susrecemo i u Andricevim pripovetakama (npr. Corkan, Toma Galus).

Slika društva, datog u istorijskom presjeku, u romanu „Na Drini cuprija“ toliko je razudena i slojevita da se može reci
kako pisac-hronicar iz nadtemporalne tacke tvorca jedne moderne legende „vidi kroz vrijeme“, prozire njegovu suštinu i
raspoznaje i svjedoci ogranicenost ljudskih moci, podjednako onih koji veruju da moc imaju i onih koji tu moc nikako nemaju.
Most, kao nemi svedok, pamti ukrštaj i prividno trpeljivo prožimanje, a u stvari antagonizam razlicitih kultura, vjera i
tradicija i dvije civilizacije, istocne i zapadne. Most je, zapravo, postojana, jedina nepromjenljiva, vjecita tacka na kojoj
se trenje i komešanje što neminovno poradaju sukobe (na nivou likova i na nivou država) osjeca i vidi jasnije nego drugdje, u
gotovo kristalno cistom, opredmecenom obliku.

Roman o mostu se, kao i vecina drugih Andricevih romana i pripovjedaka hrani istorijom Bosne, zemlje razmeda na kojoj se
susticu i mješaju evropska i azijska religija i nacin života, vode ratovi i mirnodopske medukonfesionalne i politicke borbe,
i sklapaju kratka i varljiva primirja. Kao zemlja protivrjecnosti Bosna njedri osobenu kulturu življenja, punu vitalizma ali
i atavizma. Ljudi koji se, igrom sudbine, zaticu na takvoj pozornici, igraju samo kratkotrajne dramske epizode u velikom
pozorištu istorije.

XXIV (poslednje) poglavlje

(...)

Ali neka, mislio je on dalje, ako se ovde ruši, negde se gradi. Ima valjda još negde mirnih krajeva i razumnih ljudi
koji znaju za božji hator. Ako je bog digao ruke od ove nesrecne kasabe na Drini, nije valjda od celog sveta i sve zemlje što
je pod nebom? Nece ni ovi ovako doveka. Ali ko zna? (Oh, da mu je malo dublje i malo više vazduha udahnuti!) Ko zna? Može
biti da ce ova pogana vera što sve ureduje, cisti, prepravlja i doteruje da bi odmah sve proždrla i porušila, raširiti po
celoj zemlji; možda ce od vascelog božjeg sveta napraviti pusto polje za svoje besmisleno gradenje i krvnicko rušenje,
pašnjak za svoju nezajažljivu glad i neshvatljive prohteve? Sve može biti. Ali jedno ne može: ne može biti da ce posve i
zauvek nestati velikih i umnih a duševnih ljudi koji ce za božju ljubav podizati trajne gradevine, da bi zemlja bila lepša i
covek na njoj živeo lakše i bolje. Kad bi njih nestalo, to bi znacilo da ce i božja ljubav ugasnuti i nestati sa sveta. To ne
može biti.

U tim mislima koraca hodža sve teže i sporije.

Sad se jasno cuje da u caršiji pevaju. Kad bi samo mogao da udahne više vazduha, kad bi put bio manje strmen, i kad bi
mogao stici do kuce da legne u svoj dušek i da vidi i cuje nekoga od svojih! To je jedino što još želi. Ali ne može. Ne može.
Ne može više ni da održi pravi odnos izmedu disanja i srca, srce je potpuno zaptilo dah, kao što se ponekad u snu dešava.
Samo ovde nema spasonosnog budenja. Otvori široko usta i oseti da mu ocI zviru iz glave. Strmina koja je i dotle neprestano
rasla primace se potpuno njegovom licu. Celo vidno polje ispuni mu tvrdi, ocediti drum, koji se pretvarao u mrak i obuhvatao
ga svega.

Na uzbrdici koja vodi na Mejdan ležao je Alihodža i izdisao u kratkim trzajima.