SOLARNI SISTEM |
|
Naslovna strana |
Uran je sedma planeta od Sunca, treća najveća i četvrta najmasivnija planeta u Sunčevom sistemu. Dobio je imenu po starogrčkom božanstvu neba Uranu, ocu Krona (Saturna) i dedi Zevsa (Jupitera). Uran je prva planeta otkrivena u modernim vremenima. Iako je vidljiv golim okom kao i ostale ranije otkrivene planete, posmatrači ga nisu priznavali za planetu zbog njegove slabe vidljivosti. Vilhelm Heršel je objavio njegovo otkriće 13. marta 1781, proširivši poznate granice Sunčevog sistema po prvi put u novijoj istoriji. Uran je takođe prva planeta otkrivena teleskopom. Uran i Neptun imaju drugačiji unutrašnji i atmosferski sastav od većih gasovitih divova Jupitera i Saturna. Zbog toga ih astronomi ponekad stvrstavaju u posebnu kategoriju „ledeni divovi“. Uranova atmosfera, iako je poput Jupiterove i Saturnove sastavljena pretežno od vodonika i helijuma, sadrži i velike procente leda od vode, amonijaka i metana, uz uobičajene tragove hidrokarbonata. Atmosfera Urana je najhladnija planetarna atmosfera u Sunčevom sistemu, uz najnižu temperaturu od 49 K (−224 °C). Atmosfera ima složenu slojevitu strukturu, sa vodom za koju se misli da čini najniže oblake, a za metan se misli da čini najviše slojeve oblaka. Kao i ostale planete-džinovi, i Uran ima sistem prstenova (do sada otkriveno 13), magnetosferu i 27 satelita. Uranov sistem ima jedinstvenu konfiguraciju među planetama Sunčevog sistema, pošto je njegova osa rotacije položena na bok, skoro u ravan njegove revolucije oko Sunca; njegov južni i severni pol leže tamo gde je većini planeta ekvator. Slike sa Vojadžera 2 su prikazale Uran kao nezanimljivu planetu bez oblaka ili oluja koje su imale druge planete-džinovi. Međutim, posmatrači sa Zemlje su nedavnih godina primetili znake sezonskih promena i pojačane aktivnosti vetra, kada se Uran približi svojoj ravnodnevnici. Atmosfera Uranova atmosfera se sastoji velikom većinom od vodonika (83%) i helijuma (15%), nešto malo metana (2%), a vode i amonijaka ima u tragovima. Metan u atmosferi daje Uranu karakterističnu modrozelenu boju jer upija svetlost komplementarnih boja. Atmosfera Urana je gotovo bezlična. Providna je i čista do velikih dubina gdje se nalaze oblaci smrznutog metana. Polarno područje je prekriveno sumaglicom. Vetrovi na ekvatoru duvaju brzinama do 50 m/s, znatno sporije nego na drugim plinovitim divovima. Uran pokazuje pojaseve paralelne s ekvatorom, ali vrlo teško uočljive, čak i uz računarsku obradu slika. Međutim, novije fotografije teleskopa Habl pokazuju sve veću i veću aktivnost u Uranovoj atmosferi. Habl je tokom 1998. snimio čak 20 svetlih oblaka na različitim visinama. Svetle oblake verovatno čine kristali metana. Sumnja se da su promene nastale usled promene orijentacije Urana prema Suncu. Naime, Sunce obasjava područja sve bliže ekvatoru, pa smena dana i noći ima sve veću uticaj na temperaturu pojedinih delova Urana. Na Uranu se, zapravo, događa smena godišnjih doba. Oko godine 2007, Sunce će biti iznad Uranovog ekvatora. Jedan Uranov obilazak oko Sunca traje 83,83 godine. Uran se okrene oko svoje ose za 17 sati i 14 minuta. Kao i sva gasovita tela ima diferencijalnu rotaciju (trajanje dana zavisi od udaljenosti od ekvatora), ali bržu pri polovima. Uran se obrće oko svoje ose u suprotnom smeru od većine planeta u Sunčevom sistemu (retrogradno gibanje). Uran je neobičan po tome što je okrenut "na bok", tj. osa rotacije mu je nagnuta čak 98° u odnosu na putanju oko Sunca. Ovo znači da su polovi otprilike tamo gde se na drugim planetama nalazi ekvator. Najprihvaćenija teorija o uzroku ove pojave je sudar s telom veličine zemlje prilikom formiranja Sunčevog sistema. Uranovo magnetsko polje je nagnuto čak 55° prema osi rotacije, a smatra se da nastaje relativno blizu površine. Intenzitet Uranovog magnetskog polja otprilike odgovara Zemljinom polju, iako Uranovo polje znatno varira od mesta do mesta zbog velikog odmaka izvora polja od središta planeta. Izvor magnetskog polja je nepoznat. Kao i kod ostalih planeta s magnetskim poljima, postoji magnetski rep u smeru suprotnom od Sunca, koji se kod Urana proteže najmanje 10 miliona km iza planeta. Veliki nagib osi rotacije planeta zajedno s nagibom magnetskog polja čine magnetski rep zavijenim u spiralu.
|